DE ECONOMISCHE DENKBEELDEN. 349
zedelijke ontaarding van het keizeri-ijk verwekte vele economische
gevolgen, welke onze ernstige aandacht verdienen; wij
noemden reeds twee daarvan, n.l. kwistige weelde en wijdverbreide
armoede. Doch ofschoon de economische instellingen
der Romeinen en de uitingen van hun karakter in hun economisch
leven een onderzoek ten zeerste loonen, onderscheidden
zy zich niet door oorspronkelijke denkbeelden. Hunne economische
opvattingen waren, evenals hunne wijsgeerige leeringen,
ontleend aan de Grieken en in het algemeen bekleeden zij in
de geschiedenis der gedachte een ondergeschikte plaats.
Cicero, Seneca en Plinius de Oude worden genoemd onder
de wijsgeeren, wier economische denkbeelden onze aandacht
verdienen en Cato, Varro en Columella onder de schrijvers
over landbouw.
Doch het belangrijkst van allen zijn de juristen. Welke
onvolmaaktheden het ook moge hebben, blijft toch het romeiia-sche
recht, het corpus juris civilis, het meest merkwaardige
rechtssysteem, dat de wereld ooit aanschouwde en dat zijn
gelijke niet heeft voor oefening in zorgvuldig en nauwkeurig
onderscheiden. Waarschijnlijk vormt het romeinsche recht ook
als voorbereiding tot economisch onderzoek een der meest belangrijke
takken van studie. Bovendien verschaft het ons
onschatbare inlichtingen omtrent de economische instellingen
en maatregelen van Rome.
Het Christendom. De economische denkbeelden van het
Christendom volgen thans naar tgdsorde doch niet volgens de
orde van evolutie. Het Christendom schijnt hier geheel buiten
de logische volgorde op te treden, waarin sommigen een bewijs
van zijn goddelijken oorsprong zien. Plotseling komen wij van
zwakke, onvolledige denkbeelden, waarvan vele thans geheel
verouderd zijn, op een verheven ideaal van economisch leven,
voor welks verwezenlijking wij heden ten dage nog slechts een
begin van pogen zien. Gelijk de meest moderne beweging in
de staathuishoudkunde ten deele eene terugkeer tot Aristoteles
is, kan men haar evenzeer beschouwen, als eene gedeeltelijke
terugkeer tot het Christendom, al blijft zij nog ver verwijderd
