Verslag ledenbijeenkomst 24 april 1937 / Nederlandsch Instituut van Accountants. De opleiding tot accountant : inleiding

              i- iLANDSCH INSTITUUT VAN
/ JNTANTS Opgericht 1895
DE ACCOUNTANT
A d m i n i s t r a t i e :
Heerengracht 491, Amsterdam (C)
No» 3 1937
VERSLAG LEDENBIJEENKOMST
24 APRIL 1937
DE OPLEIDING TOT ACCOUNTANT
INLEIDING JAMES POLAK
JUNI 1937
'
^
STELLINGEN.
1. Een voldoende regelmatige aanwas van goede accountants is
een levensbelang voor het beroep.
2. Het bevorderen der mogelijkheid zich langs den besten weg tot
een „goed accountant" te bekwamen is één der belangrijkste
taken van het N. I. v. A. (ingevolge art. 1, lid 1 zijner statuten,
geheel afgezien van lid 4).
3. Van het standpunt der maatschappij kan als een „goed accoun­tant"
worden beschouwd hij, die in voldoende mate beschikt
over de voor het beroep noodzakelijke:
a. algemeene ontwikkeling,
b. natuurlijke geschiktheid,
c. wetenschappelijke vakkennis,
d. practische vaardigheid,
e. moraliteit.
Terecht vormen deze hoedanigheden — ook al worden zij niet
met zooveel woorden in de Statuten genoemd — in wezen
zoovele voorwaarden voor de benoembaarheid tot lid van het
N. L V. A.
4. Algemeene ontwikkeling wordt formeel niet als eisch voor
de benoembaarheid gesteld, in feite echter wel, aangezien
geen der accountants-examens, welke tot benoembaarheid
leiden, kan worden afgelegd zonder bewijs van voldoende
algemeene ontwikkeling.
Afgezien hiervan mag worden aangenomen, dat zij, die niet
over voldoende algemeene ontwikkeling beschikken, er niet in
slagen zich de noodige wetenschappelijke vakkennis en prac­tische
vaardigheid eigen te maken om de studie tot een goed
einde te brengen.
Het is daarom in de eerste plaats in het belang der candi-
113
daten, die daardoor voor teleurstelling kunnen worden be­hoed,
dat — vooral niet te lage — eischen van algemeene
ontwikkeling worden gesteld, waarmee niet in strijd is, dat in
bijzondere gevallen de gelegenheid moet bestaan op andere
dan de normale wijze van deze algemeene ontwikkeling te
doen blijken.
5. Natuurlijke geschiktheid voor het beroep zal eveneens als regel
door selectie tijdens de studie blijken. Uit gelijke overweging
als onder 4 gesteld zou echter ook, wat dit betreft, een on­derzoek
vóór den aanvang der studie gewenscht zijn.
Het ligt op den weg van het N. I. v. A. te onderzoeken of
de stand der psychotechniek een betrouwbaar onderzoek naar
deze geschiktheid mogelijk maakt en zoo ja, de gelegenheid
daartoe voor adspirant-accountants te organiseeren.
6. De bemoeienis van het N. I. v. A. met de moraliteit der ac­countants
beperkt zich tot het weren, resp. verwijderen van
personen, die zich aan feitelijke tekortkomingen schuldig ge­maakt
hebben. Zij strekt zich niet uit over het breede grens­gebied
tusschen strafbare feiten en datgene, wat als de ware
accountantsmentaliteit kan worden beschouwd.
Het groote belang, dat verbonden is aan het hooghouden van
het moreele peil van het beroep, maakt het — mede in ver­band
met de snelle uitbreiding van het ledental — gewenscht
te onderzoeken wat met een speciaal hierop gerichte opleiding
te bereiken ware.
Als leidraad hiertoe zou kunnen dienen het in October 1936
uitgebrachte rapport der Commissie, benoemd door het Be­stuur
der Nederlandsche Advocatenvereeniging om te advi-seeren
omtrent de toepassing van art. 30, lid 2 van het Regle­ment
III.
7. Als bewijs van voldoende wetenschappelijke vakkennis zoowel
als van practische vaardigheid eischt het N. I. v. A. van hare
leden het bezit van één van de vier in art. 4 der Statuten ge­noemde
diploma's. Dientengevolge draagt het N. I. v. A. mo­reele
verantwoordelijkheid voor de waarde van elk dezer diplo­ma's
en der examens, die tot het verkrijgen dezer diploma's
114
leiden. Het heeft de plicht alle deze examens nauwkeurig te
volgen, te beoordeelen of ze volledig beantwoorden aan het­geen
voor de opleiding van „goede accountants" wordt ver-eischt
en — indien noodig — te trachten op deze examens
en eventueel zelfs op de organisatie der opleidingen invloed
uit te oefenen.
8. Bij de keuze der vakken, waarin examen moet worden afge­legd
(en waarin wordt opgeleid) dient niet uitsluitend te wor­den
overwogen welke feitelijke kennis de accountant bij de
uitoefening van zijn beroep noodig heeft, doch tevens welke
studie hem oefent in logisch denken, zooals dit noodig is bij
de uitoefening van zijn tweeledige taak als controleur en als
bedrijfs-economisch organisator.
9. De volgende soorten van opleiding zijn te onderscheiden:
A. 1. De door het N. I. v. A. georganiseerde opleiding voor
de door het N. I. v. A. georganiseerde examens.
2. De vrije opleiding voor de door het N. I. v. A. geor­ganiseerde
examens.
B. De academische opleiding voor de academische exa­mens.
Ten onrechte wordt vaak aangenomen, dat de onderscheiding
tusschen studeerenden, die tevens al of niet als assistent­accountant
werkzaam zijn, steeds met de onderscheiding A en
B parallel loopt.
10. De resultaten der onder A bedoelde opleiding ontwikkelen zich
zoodanig, dat te vreezen valt, dat zij zich — mits als voor­waarde
gesteld wordt, dat ze gelijkwaardig moet blijven aan
die sub B — op den duur niet zal kunnen handhaven.
11. Voor zoover de opleiding, genoemd in stelling 10 sub A 1 in
de practijk beter voldoet dan die genoemd sub A 2, moet dit
eerder worden toegeschreven aan de keuze der personen, die
zich met deze opleiding belasten dan aan het toezicht namens
het N. I. V. A.
Bij vergelijking tusschen A en B blijken de volgende voor-,
resp. nadeelen:
115
bij A: is meer gelegenheid practische toepassing gelijktijdig
met theoretische studie te doen plaats vinden, waar­voor
de ervaring op een meer daartoe geschikten leef­tijd
wordt opgedaan.
bij B: is meer tijd beschikbaar voor colleges zoowel als voor
eigen studie, hetgeen kan leiden tot meer wetenschap-pelijken
opzet der studie (met het daaraan verbonden
gevaar, dat de wetenschappelijkheid wordt overdreven).
bij B: bestaat principieel grootere kans, dat de beschikking
wordt verkregen over de beste leerkrachten.
bij B: bestaat nauwer verband tusschen opleiding en examen.
Het argument, dat de studie onder de meest bezwarende om­standigheden
de beste selectie waarborgt, zou slechts waarde
hebben, indien kon worden aangetoond, dat de „survivors"
inderdaad de „fittest...accountants" zijn.
Het „sociale argument", dat A bereikbaar is voor financieel
minder krachtigen mag op grond van stelling 2 voor het N. I.
V. A. niet gelden. Indien de verdere overwegingen tot de con­clusie
zouden leiden, dat deze opleiding minder gewenscht is,
zou het N. I. V. A. overigens meer sociaal handelen door het
beschikbaar stellen van beurzen om de meest begaafde per­sonen
in staat te stellen de beste opleiding te volgen dan door
een minder goede opleiding in stand te houden.
12. De voordeelen van A en B zouden kunnen worden vereenigd,
indien het mogelijk zou zijn om — evenals dit bij de medische
studie het geval is — gedurende de academische opleiding
meer gelegenheid te bieden tot (bij voorkeur den eisch te
stellen van) practijk-beoefening.
Dit geldt niet alleen voor de accountantsopleiding in engeren
zin, maar tevens voor de daaraan voorafgaande economische
opleiding.
In tegenstelling tot hetgeen in sommige andere academische
vakken geschiedt, zou een voor de studenten leerzame prac­tijk-
beoefening slechts mogelijk zijn in dienst van particuliere
beoefenaars van het vrije beroep.
De tegenwoordige inrichting der studie maakt een vaste dienst-
116
betrekking gedurende het grootste deel der studie voor de
meeste studenten zeer bezwaarlijk.
De aard van het accountantsberoep brengt aan den anderen
kant mede, dat tijdelijke dienstbetrekkingen (b.v. tijdens va-canties)
tegen het belang van den werkgever (resp. diens
cliënten) zouden zijn.
Het ligt op den weg van het N. I. v. A. te trachten door over­leg
met hen, die belast zijn met de leiding der academische op­leidingen,
tot een overbrugging dezer moeilijkheden te komen.
Een bijkomstig voordeel zou zijn, dat eenigszins zou worden
tegemoet gekomen aan het onder 11 genoemde „sociale ar­gument",
daar de studenten in de gelegenheid zouden zijn
zich tijdens de studie eenig inkomen te verwerven.
13. Aangezien de statistiek uitwijst, dat reeds thans de groote
meerderheid van hen, die assistent-accountant worden, het
nimmer tot accountant brengt en dat het te voorzien is, dat
dit in steeds meerdere mate het geval zal zijn, is het onjuist
het assistentschap uitsluitend te beschouwen als een voorbe­reiding
van het accountantschap. Het assistentschap als zoo­danig
zal aan velen meer bevrediging kunnen schenken dan
thans, indien ze een volledige opleiding tot assistent in plaats
van een halverwege afgebroken opleiding tot accountant ge­nieten.
Het ligt daarom op grond van art. 1 (lid 1 en lid 4) der
Statuten op den weg van het N. I. v. A., de gelegenheid te
openen, te worden opgeleid tot en examen af te leggen voor
assistent-accountant.
14. De opleiding der accountants dient niet te eindigen bij de
toetreding tot lid van het N. I. v. A. Het ligt op den weg van
het N. I. V. .A. om — op de wijze der artsencursussen —
cursorische voordrachten te organiseeren teneinde zijn leden
in de gelegenheid te stellen op de hoogte te blijven van de
nieuwste theorieën en methoden en hen tot verdere studie op
te wekken.
117
VERSLAG VAN DE LEDENBIJEENKOMST VAN HET NEDER-LANDSCH
INSTITUUT VAN ACCOUNTANTS, GEHOUDEN
OP ZATERDAG 24 APRIL 1937, TE 14.15 UUR, IN
„PULCHRI STUDIO" TE 's GRAVENHAGE.
Voorzitter: de heer H. R. Reder, Voorzitter van het Instituut.
De VOORZITTER opent te 14.15 uur de vergadering en zegt:
Dames en Heeren,
Ik open de studie-bijeenkomst van het Instituut en heet U allen
hartelijk w^elkom. In het bizonder heet ik welkom den heer James
Polak, die zoo vriendelijk is geweest, kort na het volbrengen van
de groote taak, die hij in het Bestuur heeft vervuld, alweer een
stuk werk op zich te nemen, waarvan wij allen weten — in het
bizonder degenen, die dat zelf wel eens hebben gedaan — wat
er aan vastzit en wat er voor noodig is om als inleider te zor­gen,
dat deze studie-bijeenkomsten tot haar recht komen.
Het is U allen bekend uit vroegere ervaring, dat men in de
studie-bijeenkomsten o.a. tracht samen te vatten de overwegingen,
die zich ten aanzien van bepaalde onderwerpen, die ons interes­seeren,
in de praktijk hebben voorgedaan en daar zijn gegroeid.
De studie-bijeenkomst is dan eigenlijk de gelegenheid, waar men
alles, wat op een bepaald onderwerp betrekking heeft, samen­gevoegd
ziet in zóódanigen vorm, dat gedachtenwisseling daar­over
vruchtdragend kan zijn in dien zin, dat men het behandelde
vraagstuk na afloop van een dergelijke vergadering — mede ten­gevolge
van het feit, dat de inleiding en het debat worden ge­stenografeerd
en gedrukt — duidelijker overziet dan voorheen.
Een van deze onderwerpen is stellig ook het vraagstuk van de
opleiding van den accountant. Op het gebied van deze opleiding
119
8 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
hebben wij een zeer interessante evolutie waargenomen. Wij heb­ben
de opleiding jaren geleden schuchter zien verhuizen naar de
Hoogeschool; wij hebben gezien, hoe de hoogeschool-opleiding
zich ontwikkelde en uitbreidde; wij hebben de opleiding aan de
Universiteit in Amsterdam en aan de R.K. Universiteit te Tilburg
gekregen. Deze ontwikkeling hebben wij allen — althans het
meerendeel onzer — met vreugde begroet; maar zij doet ook —
zooals het altijd gaat met dergelijke ingrijpende vraagstukken —
in ons beroep problemen rijzen, die t.z.t. om een oplossing, althans
om een nadere beschouwing vragen en die daarom nu in een studie­vergadering
aan de orde zijn gesteld. De heer Polak zal zoo vrien­delijk
zijn, ons straks den weg te wijzen; ons een uitgangspunt
te geven voor de debatten over dit interessante onderwerp, die
ongetwijfeld voor ons beroep van beteekenis zullen zijn.
Het Bestuur prijst zich gelukkig, dat de heer Polak, van wien
wij weten, dat hij dergelijke onderwerpen alleen behandelt na diep­gaande
studie en na ze van alle kanten te hebben bekeken, zich
bereid heeft verklaard, ons hedenmiddag zijn visie op dit vraag­stuk
te geven en U allen in de gelegenheid te stellen, daarover
straks van gedachten te wisselen.
Mag ik, na den heer Polak nog eens in het bizonder welkom
te hebben geheeten, hem nu het woord geven om zijn inleiding te
«ouden?
INLEIDING.
De heer JAMES POLAK:
Mijnheer de Voorzitter, Geachte Vergadering,
Toen ik, nu ongeveer 1J4 jaar geleden, besloten had, mijn
functie in het Instituut neer te leggen, deed ik dat, zooals U mis­schien
begrijpen zult, met eenigszins gemengde gevoelens. In de
eerste plaats stond daarbij op den voorgrond de wensch om de bij
het Instituut bestaande, goede traditie te handhaven, dat dezelfde
personen niet te lang in het Bestuur blijven. Daarbij kwam mijner­zijds
ook het gevoel, dat ik mijn vrijen tijd ook wel eens voor iets
anders wilde gebruiken. Daartegenover stonden echter ook eenige
120
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 9
gevoelens, die mij het afscheid eenigszins moeilijk maakten. Ik
geloof niet, dat het hier de plaats is om te spreken over persoon­lijke
gevoelens jegens mijn mede-bestuursleden, waarover ik mij
trouwens bij een andere gelegenheid tegenover hen heb geuit. Ik
denk nu in het bijzonder aan het feit, dat ik tijdens mijn bestuurs-lidmaatschap
geen kans heb gezien om het „vierjarenplan", dat
ik mijzelf min of meer had opgelegd en dat, anders dan in Rus­land,
tot een vijfjarenplan was uigedijd, geheel uit te voeren. Er
bleven verschillende vraagstukken over, die ik nog gaarne aan de
orde zou hebben gesteld; waartoe het in die 5 jaren echter niet is
mogen komen. Ik zou daarvoor misschien wel eenige excuses kun­nen
aanvoeren, maar het feit bestaat nu eenmaal. Tot die verschil­lende
problemen, die ik zoo gaarne eens in het Bestuur en daar­na
wellicht in een ledenvergadering aan de orde zou hebben ge­steld,
behoorde misschien wel in de eerste plaats het vraagstuk
van de opleiding tot accountant.
Ik mocht mij deze kleine inleiding tot mijn inleiding misschien
veroorloven om U duidelijk te maken, hoe aangenaam het mij was,
toen de tegenwoordige Voorzitter mij uitnoodigde, een inleiding
voor een ledenbijeenkomst te houden en daarbij zoo vriendelijk
was, mij te vragen, welk onderwerp mijzelf daarvoor het geschiktst
leek. Ik achtte dit een welkome gelegenheid om het vraagstuk van
de opleiding tot accountant nu eens in zijn vollen omvang en over
zijn geheele breedte aan de orde te stellen.
Ik heb den Voorzitter dadelijk medegedeeld, dat ik niet vol­doende
op de hoogte was om tot in de diepste diepte van alle
problemen door te dringen, maar hij achtte dit blijkbaar mèt mij
geen bezwaar om de inleiding te houden, in de overtuiging, dat,
wanneer het onderwerp althans in de volle breedte zou worden
behandeld, de andere aanwezigen in de vergadering het hunne er
aan zouden toevoegen en wij aldus tot een geheel zouden komen.
Uit den aard der zaak heb ik het onderwerp nu eenigszins an­ders
moeten aanpakken dan ik mij oorspronkelijk had voorgesteld.
Ik heb geen overleg kunnen plegen in een bestuursvergadering of
in een eventueel te benoemen commissie en het lag ook niet op
mijn weg, een enquête te houden om vast te stellen, hoe anderen
121
10 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
over het vraagstuk denken. Wat ik U aanbied is éénmanswerk met
al zijn gebreken en onvolledigheid. Deze gebreken en leemten zul­len
echter, zooals ik reeds zeide, naar ik hoop door andere heeren
worden gecorrigee'rd en aangevuld.
Zooals U bemerkt heeft, heb ik mijn stellingen wat uitvoeriger
opgesteld dan vaak bij de ledenbijeenkomsten geschiedt. Het is
de vraag, of men alles wat daarin staat „stellingen" kan noemen.
Er staat misschien een en ander in, dat meer motiveering is dan
stelling. Ik meende, dat een dergelijke uiteenzetting het debat zou
kunnen vergemakkelijken. Misschien zou de Voorzitter er zelfs mee
kunnen volstaan, de aanwezigen maar dadelijk tot debat uit te
noodigen. Maar ik ben er nu eenmaal op aangenomen, ook een mon­delinge
inleiding te houden en zal dus trachten, nog het een en
ander aan mijn schriftelijke stellingen toe te voegen.
Misschien zult U in het algemeen de opmerking maken, dat de
stellingen eenigszins vaag zijn, dat er, in figuurlijken zin gesproken,
wat veel vraagteekens in voorkomen. Ik erken dat ten volle en wil
gaarne toegeven, dat ik meer problemen heb willen aanwijzen dan
daarvan de definitieve oplossing te geven, ook al, zooals ik reeds
zeide omdat ik hoop, dat de oplossing door de andere heeren zal
worden gegeven.
Ik begin met den titel. Ik had den Secretaris opgegeven —
en deze heeft mij dat ook bevestigd — dat ik zou spreken over de
opleiding tot accountant. Dit is een bekend taalkundig probleem.
Ik herinner mij, op school te hebben geleerd, dat men niet kan
spreken van het „breien van een kous", want als men breit, is het
nog geen kous en als het een kous is, wordt zij niet meer gebreid.
Zoo meen ik ook, dat men niet kan spreken van de opleiding van
den accountant, want als men opgeleid wordt, is men gewoonlijk
nog geen accountant en als men accountant is, wordt men niet
meer tot accountant opgeleid. Uit het feit, dat de Secretaris dit
heeft veranderd, maak ik op, dat hij het eens is met de laatste
stelling en met mij van meening is, dat, ook als men accountant
is, men nog moet worden opgeleid! Mijn dank voor deze adhaesie-betuiging!
De heer KRAAYENHOF, Secretaris: In stelling 14 staat: „De
opleiding der accountants "
122
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 11
De heer JAMES POLAK:
Ja, dat is ook de eenige stelling, die handelt over de opleiding
der accountants.
Ik kom tot stelling 1, die het uitgangspunt vormt van alle
andere stellingen. Ik verwacht in dezen kring weinig tegenspraak
op deze stelling. Wij weten allen, dat door buitenstaanders wel
eens het tegendeel wordt beweerd. Men hoort wel eens zeggen:
„gij accountants zorgt er wel voor, dat er zoo weinig mogelijk
nieuwe accountants komen". Ik geloof echter, dat wij het er wel
over eens zijn, dat het belang van het beroep aanwas eischt, niet
zoozeer een quantitatieven aanwas — ofschoon ook die belangrijk
kan zijn — maar vooral qualitatieven aanwas. Ik geloof, dat de
gemiddelde qualiteit van den aanwas het peil en het prestige be­paalt,
waarop het accountantsberoep op dit oogenblik staat en in
de toekomst zal blijven staan.
Ik heb in de eerste stelling eenigszins vagelijk de uitdrukking
„goed accountant" gebruikt met de bedoeling later aan te geven,
wat ik daaronder precies versta. Verder zeg ik in de tweede stelling,
dat het een der belangrijkste taken van het N. I. v. A. is, de moge­lijkheid
te bevorderen om zich langs den besten weg tot een „goed
accountant" te bekwamen. Ik grond dit nog niet zoozeer op art. 1,
4de lid, onzer statuten, waarin staat, dat wij ook moeten opkomen
voor de belangen der assistenten — dat zou ik in dit verband als
secundair willen beschouwen — maar ik beschouw dit bevorderen
van de mogelijkheid om zich langs den besten weg tot een „goed
accountant" te bekwamen als een taak van het Instituut, in ver­band
met de opdracht, die de statuten geven om het accountants­beroep
te organiseeren. Ik leg er den nadruk op, dat ik spreek van
„bevorderen", waarbij ik de vraag in het midden laat, of het Insti­tuut
dit zelf moet doen of het anderen kan laten doen en daarbij
zoo noodig medewerking kan verleenen. Het eigen examen en de
eigen opleiding van het Instituut vormen een van de middelen,
waarmede het doel, het bevorderen der opleiding, moet worden
nagestreefd. Ik wil hieraan dadelijk toevoegen, dat het wellicht een
zeer juist middel is en dat het buiten kijf staat, dat het indertijd,
123
12 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
toen men er mee begon, een zeer juist middel was, maar dat toch
altijd de doelmatigheid van het examen voor critiek moet blijven
openstaan. Het eenige dat m.i. vaststaat is, dat wij een goede oplei­ding
moeten bevorderen.
Nu heb ik in stelling 3 aangegeven wat in dit verband onder een
„goed accountant" moet worden verstaan. Ik heb dit nagegaan
„van het standpunt der maatschappij", omdat ik de vraag, of men
een „goed accountant" is uit het oogpunt van de verwerving van
een eigen inkomen, natuurlijk niet ter sprake wil brengen. De vraag,
of men in staat is, cliënten te verwerven, zou natuurlijk, uit een
ander oogpunt beschouwd, een factor kunnen vormen. Ik zou haast
zeggen: of men over een zekeren goodwill beschikt, maar dan zou
ik een al te oud stokpaardje berijden! Daarop mag ik dus niet ver­der
ingaan. Ik meen dus, dat in dit verband buiten beschouwing
te mogen laten. Ik heb slechts gevraagd: wat verlangt de maat­schappij
van een „goed accountant" en wat moet, in verband daar­mede,
het Instituut van hem verlangen? Ik geloof, dat wij het in
principe ook wel eens zullen zijn, dat de in stelling 3 genoemde
hoedanigheden de voorwaarden moeten vormen — en in de prak­tijk,
voor zoover mogelijk, ook vormen — voor de toetreding als
lid tot het Instituut.
Ik zal mij nu veroorloven (zooals ik mij ook in de stellingen heb
veroorloofd), deze 5 punten één voor één nader te behandelen en
na te gaan, hoe het Instituut zich van de aanwezigheid dier hoe­danigheden
op de hoogte stelt en hoe het zich eventueel daarvan
op de hoogte zou kunnen stellen. Ik zal daarbij eenigszins afwijken
van de in stelling 3 genoemde volgorde.
Ik kom dan in de eerste plaats tot de algemeene ontwikkeling.
Het staat m.i. vast, dat voor de uitoefening van ons beroep een
voldoende mate van algemeene ontwikkeling noodig is, afgezien
nog van het feit, dat die ook noodig is voor de studie voor de ver­schillende
onderdeelen van het examen; (dat zou ik in dit verband
nog buiten beschouwing willen laten). Ik zou er den nadruk op
willen leggen — en ik geloof, dat wij het inderdaad in dit verband
moeten zien — dat wij ook los van de eischen, die de studie voor
het examen stelt, voor het beroep zelf een zekere mate van alge-
124
LEDENBIJEENKOMST APRIL mK ülBliOTHEEJÖ ">^
meene ontwikkeling moeten eischen. Als men nu vraagt, wai".;aïg««"^°
meene ontwikkeling is, dan sta ik voor een zeer moeilijk probleem,
want ik moet eerlijk bekennen, dat ik dat niet precies weet. Er
bestaat natuurlijk geen objectieve maatstaf om te bepalen, of
iemand algemeen ontwikkeld is. In de praktijk moeten wij echter
daarvoor een maatstaf aannemen en de praktijk is nu eenmaal zoo
gegroeid — waarschijnlijk is dit ook wel een logische ontwikkeling
— dat wij van de veronderstelling uitgaan, dat in de eerste plaats
de jongelieden, die bepaalde scholen, zooals de H.B.S. of het Gym­nasium,
hebben doorloopen, beschikken over een zekere mate van
algemeene ontwikkeling. Ik geloof, dat wij hier meer den nadruk
moeten leggen op het doorloopen van de school dan op het behalen
van het einddiploma, zoodat men niet kan zeggen, dat iedereen,
die het diploma van een daarmede gelijkstaand examen kan over­leggen,
ook geacht moet worden, over dezelfde algemeene ontwik­keling
te beschikken. Eigenlijk zou men nog liever moeten zeggen,
dat die examens een voldoende grondslag vormen om tot het bezit­ten
van algemeene ontwikkeling te komen, want een absoluut vol­doende
mate van algemeene ontwikkeling, zooals wij die noodig
hebben, kan men eigenlijk van jonge menschen van 17 a 18 jaar,
die pas zulk een examen hebben afgelegd, niet verwachten. Wij
moeten de algemeene ontwikkeling dus niet statisch beschouwen,
als een bepaalden toestand, maar, zooals het woord „ontwikkeling"
al aanduidt, als een proces, dat verder moet uitwerken. Ik vermeld
dit, omdat wij bij de bespreking van de verdere inrichting der
opleiding niet uit het oog moeten verliezen, dat er gelegenheid moet
blijven bestaan tot voortzetting van het proces der verdere alge­meene
ontwikkeling. Daarom rijst wel eens de vraag — die ik nu
nog niet negatief zou durven beantwoorden, maar die wij toch moe­ten
overwegen — of een zoo lange, inspannende vakstudie, die
allen vrijen tijd van de betrokken candidaten opeischt, wel vol­doende
gelegenheid laat om dat proces van algemeene ontwikkeling
voldoende te laten doorwerken en of wij er zeker van zijn, dat dege­nen,
die met een heel mooi diploma van de H.B.S. of het Gymnasium
de studie voor accountant beginnen, op het moment, waarop zij als
lid van het Instituut worden toegelaten, nog over de vereischte alge­meene
ontwikkeling beschikken.
125
14 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
Voor een zeer moeilijk probleem staan wij natuurlijk in de prak­tijk,
vk^anneer er geen examen is afgelegd, waarvan wij — zooals
ik reeds zei, omdat er geen andere maatstaf is — moeten aannemen,
dat het voldoende waarborgen geeft. In dat geval zit het, zooals
ik opmerkte, niet in het aantal afgelegde examens en ik persoonlijk
gevoel haast nog meer voor een subjectieve beoordeeling, of per­sonen,
die zulk een diploma niet hebben, toch voldoende algemeen
ontwikkeld zijn (zooals dit aan de academie wel gebeurt voor
menschen boven 25 jaar), ofschoon ik toegeef, dat ook dit heel veel
moeilijkheden oplevert. Ik zie bedenkelijke gezichten, ik gaf reeds
toe, dat ook dit moeilijkheden meebrengt, maar misschien geeft dit
toch nog betere waarborgen, dat men inderdaad een algemeen ont­wikkeld
accountant kan worden dan de surrogaten, die wij in den
vorm van andere afgelegde examens daarvoor als maatstaf gebrui­ken.
Zooals ik reeds zei, afgezien van wat ik als de hoofdzaak be­schouw,
nl. de algemeene ontwikkeling, die wij voor het vak zelf
moeten bezitten, is ook de algemeene ontwikkeling, die men voor
de voortzetting der vakstudie moet hebben, van beteekenis. Eigenlijk
is dit, letterlijk genomen, een kwestie, die ons voor de organisatie
van het beroep niet aangaat. Men zou kunnen zeggen: wie blijkt
te weinig ontwikkeling te hebben, moet dan maar zakken voor de
volgende examens. Maar in het belang van de candidaten, dat wij
ons toch ook wel mogen aantrekken, lijkt het mij gewenscht, dat
zij, die niet over voldoende algemeene ontwikkeling beschikken,
niet tot de verdere vakstudie worden toegelaten.
Nu moet ik eerlijk erkennen, dat de statistiek, die ik heb opge­steld
*), bewijst, dat de resultaten, behaald door hen, die geen H.B.
S.-examen hebben gedaan, meevallen. Ik wil dit eerlijk zeggen, om­dat
ik, vóór ik over deze cijfers beschikte, mij daarover wel eens
anders heb uitgelaten. Van de 75 candidaten, die zonder H.B.S.-
examen de studie begonnen, hebben na 8 jaar ruim 6 % van de
ééne en bijna 12 % van de andere groep het einddoel bereikt. Dit
zijn natuurlijk zeer magere cijfers, maar speciaal het cijfer van
11.9 % maakt, vergeleken met de cijfers, die er onder staan, niet
*) Zie blz. 190 en 191.
126
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 15
eens zoo'n buitengewoon slecht figuur. Het is daarbij wel zeer
opmerkelijk, dat dit menschen zijn, die weliswaar geen H.B.S- of
daarmede gelijk te stellen opleiding hebben gehad, maar daar toch
blijkbaar nogal wat tegenover kunnen stellen, zoodat zij vrijstel­ling
konden krijgen voor verschillende vakexamens. Misschien
spreekt dit nog iets meer, als ik de absolute cijfers mededeel. Van
de 16 menschen, die geen H.B.S.-examen hebben gedaan en daar
ook niets tegenover konden stellen, was na 8 jaar 1 geslaagd, na
9 jaar 1 en na 10 jaar (in totaal) 2, maar van de 59 candidaten,
die, al hadden zij geen H.B.S.-examen afgelegd, toch eenige vrij­stellingen
konden krijgen op grond van andere examens (welke
dit waren, weet ik niet), waren na 8 jaar 7 geslaagd, na 9 jaar 11
en na 10 jaar 12, alles cumulatief berekend.
Ik kom thans tot stelling 5, die handelt over de natuurlijke ge­schiktheid
voor het beroep. Dat er, afgezien van iedere oplei­ding,
in verschillende opzichten een natuurlijke geschiktheid voor
ons beroep bestaat — zooals voor alle beroepen, mag ik wel­haast
zeggen — staat m.i. vast. Dat het goed zou zijn, als wij
hen, die daarvoor een minder geschikten natuurlijken aanleg heb­ben,
voor den aanvang der studie zouden kunnen waarschuwen,
staat voor mij ook vast. U zult hebben opgemerkt, dat ik de op­lossing
om dit door middel van een psychotechnisch onderzoek
vast te stellen eenigszins vragenderwijze heb gesteld en dat ik het
niet goed zou aandurven te beweren, dat dit nu reeds een doel­treffende
weg is. Een betere weg bestaat daarvoor echter, naar ik
geloof, zeker niet en daarom lijkt het mij van groot belang, door
menschen, die daarvan beter op de hoogte zijn dan ik, te doen
nagaan, of deze methode inderdaad doelmatig is en of daarmede
iets kan worden bereikt. Indien daarmede inderdaad iets te bereiken
zou zijn, zij het nog zoo weinig, dan zouden wij daardoor heel wat
teleurstelling bij candidaten kunnen voorkomen. Ik heb bemerkt, dat
er bij de accountants nogal wat belangstelling bestaat voor de
psychotechniek. Dat is o.a. gebleken uit de werkzaamheden van de
Zuid-Hollandsche Club, die dit onderwerp al eenige malen op de
agenda heeft geplaatst. Dat is geen wonder. Wij kunnen er nogal
wat mee te maken hebben en „charité bien ordonnée commence par
127
16 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
soi-même." Laten wij dus beginnen met eens na te gaan, of wij er
zelf iets mee kunnen doen. Toevallig heeft een der medewerkers
van het psychotechnisch laboratorium van de universiteit te Amster­dam
deze week een lezing gehouden voor de Zuid-Hollandsche
Club. Uit deze inleiding en de antwoorden op de ter vergadering
gestelde vragen is wel gebleken, dat de resultaten der psychotech­niek
voor de hoogere beroepen — met gepaste bescheidenheid
meen ik ons beroep daaronder te mogen rangschikken — nog niet
zoo belangrijk zijn als voor de — laat ik maar zeggen — lagere
beroepen. De inleider, dien wij deze week hoorden, begon, mis­schien
min of meer toevallig, met buitengewoon prijzenswaardige
openhartigheid te erkennen, dat hij eigenlijk niet precies wist wat
het werkterrein van den accountant is. (Dit was bedoeld als een
inleiding in verband met het feit, dat hij op een accountantsverga­dering
het woord zou voeren!) Toen hem echter later gevraagd
werd, op welke wijze hij eventueel een onderzoek zou instellen om
te bepalen, of iemand geschikt is voor het accountantsvak, bleek
wel, dat, wil men een dergelijk onderzoek doen, een van de eerste
eischen is, dat men zich op de hoogte stelt van de eischen, die een
betrekking of beroep stellen. Hij'bevestigde ook wat ik reeds
meende, toen ik mijn stellingen indertijd opstelde, nl. dat dergelijke
onderzoekingen alleen met medewerking van menschen, die in het
beroep zijn, op eenigszins doelmatige wijze kunnen worden gedaan.
Ik heb daarom de vraag gesteld en die ook in de stellingen neer­gelegd,
of het niet op den weg van het Instituut zou liggen te
onderzoeken, of het mogelijk zou zijn, door samenwerking van een
aantal vooraanstaande accountants met bekende psychotechnici —
misschien door een enquête onder een groot deel van onze leden •—
een soort van schema te doen opstellen, dat pasklaar gemaakt is
voor personen, die willen laten onderzoeken, of zij geschikt zijn om
de studie voor het accountantsberoep te beginnen. Ik zeg niet, dat
ik daarvan zoo heel veel verwacht, maar ik zou zeggen: als hier­mede
iets bereikt zou worden, zou het Instituut een nuttig werk
hebben gedaan.
Misschien is het overbodig, maar ik wil er toch op wijzen, dat ik
hier iets geheel anders beweer dan hetgeen eenige jaren geleden
128
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 17
door collega Bouwman is gesteld. Deze achtte nl. voor hen, die
reeds bepaalde examens hebben gedaan, een psychotechnisch
onderzoek gewenscht, alvorens zij op de praktijk worden losgelaten.
Dat zou ik buitengewoon onaangenaam vinden. Laten zij, die zich
reeds veel moeite voor de studie hebben gegeven, het maar pro-beeren.
Men moet hun dan niet een koud bad geven door de mede-deeling,
dat zij de geheele studie vergeefs hebben gedaan.
Stelling 6 spreekt over de moraliteit der accountants. Uiteindelijk
is misschien niets zoo belangrijk voor de juiste uitoefening van
een beroep als de moraliteit, maar anderzijds is er ook weinig,
waaraan men betrekkelijk zoo weinig kan doen. Ik moet toegeven,
dat ik er zelf eenigszins onwennig tegenover stond, in een inleiding
over de opleiding ook over moraliteit te spreken, omdat ik mij ook
de vraag heb voorgelegd, of men iemand werkelijk tot moraliteit
kan opleiden. Ik verkeer in dit opzicht niet in slecht gezelschap,
want niemand minder dan Socrates heeft beweerd, dat men tot
deugd kan opleiden! Laten wij het daarbij houden! Toen ik nog
nadacht over de vraag, oi dit mogelijk is, werd mijn aandacht
getrokken door het rapport, in mijn conclusie genoemd, uitgebracht
in opdracht van het Bestuur der Nederlandsche Advocatenvereeni-ging
omtrent dezelfde kwestie. Ik heb dit rapport in afschrift bij
mij. Ik zal U niet vervelen door het U geheel voor te lezen, maar
ik acht het niet onbelangrijk, U eenige passages daaruit te doen
hooren, die, met een zeer kleine wijziging, onmiddellijk van toepas­sing
zouden kunnen worden verklaard op ons beroep. Ik wil U in
de eerste plaats de namen noemen van de personen, die het rapport
hebben geteekend en die niet de eersten de besten zijn, nl. de heeren
Mrs. W. M. de Brauw, Ed. Jacobson, Schorer, Th. P. J. Masthoff
en Van den Hurk. Zij zeggen in de inleiding tot het rapport:
„Wil zij (de Balie) haar taak naar behooren kunnen ver-
„vullen en wil zij de laatstgenoemde aanspraak met recht kun-
„nen doen gelden, dan is — zeker — vereischt, dat hare leden
„kunnen verondersteld worden in het bezit te zijn van de noo-
„dige rechtskennis, maar dan is het even noodzakelijk, dat
„het lidmaatschap der orde medebrengt, dat mag worden ge-
„rekend op integriteit, onafhankelijkheid en afwezigheid van
„eigenbelang bij de uitoefening van het beroep.
129
]8 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
„Dan alleen ook zal de balie het aanzien genieten, hetw^elk
„in het publiek belang behoort toe te komen aan den stand,
„die een gewichtige, voor richtige rechtsbedeeling onmisbare
„functie in het rechtsleven heeft te vervullen.
„Op zulke uitoefening van haar taak door de balie kan
„slechts dan worden gerekend, zulk aanzien zal zij slechts dan
„genieten, wanneer de opneming in die balie, binnen de gren-
„zen van het mogelijke, waarborgt, dat de advocaat zich
„bewust is van de wezenlijke beteekenis van het beroep en
„van de rechten en verplichtingen, die het meebrengt, zich
„bewust ook, dat hij deel uitmaakt van een stand, die een
„groote taak in de rechtsbedeeling heeft te vervullen en die
„daarom het aanzien behoort te genieten zonder hetwelk die
„taak niet behoorlijk kan worden vervuld en zich dat aanzien
„ook behoort waardig te toonen.
„Aan deze voorwaarde kan zonder bepaaldelijk ook daarop
„gerichte opleiding niet worden voldaan".
En iets verder:
„Standsbewustzijn, besef van saamhoorigheid, groeibodem
„en drager van ongeschreven standsregels, is van groote
„waarde, zoodra men te maken heeft met rechten en verplich-
„tingen van standgenooten als zoodanig en zoodra het van
„belang is, dat een stand als zoodanig aanzien verdient
„en geniet. Het besef van saamhoorigheid versterkt dan
„den onderlingen band, strekt tot steun en aanmoediging en
„voorkomt onderlinge moeilijkheden en inbreuken op hetgeen
„het aanzien van den stand en goede praktijkuitoefening
„eischen."
En nog verder:
„De toeneming van het aantal advocaten, de mentaliteits-
„wijziging door en na den oorlog, de verschuiving van de
„kringen, waaruit de advocaten voortkomen, de drang naar
„en de noodzaak van spoedige verdiensten, hebben in Neder-
„land, gelijk overal elders, de toestanden en de handhaving
„van de beproefde beginselen moeilijker gemaakt."
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 19
Toen ik dit las, meende ik — zonder persoonlijk te zijn — te
mogen zeggen, dat dit vraagstuk ook in onzen kring wel eens onder
de oogen mag worden gezien. De commissie komt dan tot de vol­gende
conclusies:
„1. Voor eiken jong beëedigden advocaat worde een
„patroon aangewezen.
„De als patroon aangewezene zegt, door zijn hierboven
„bedoelde bereidverklaring, toe, den hem toegewezen advo-
„caat op diens verzoek raad te geven en voor te lichten, zoo-
„wel bij moeilijkheden in zijn werk als ten opzichte v^n zijn
„gedrag tegenover cliënten, rechterlijke macht en confrères;
„voorts, den jongen advocaat gelegenheid te geven, pleidooien
„en enquêtes bij te wonen en zich zoo mogelijk tevoren van
„de' te behandelen zaak op de hoogte te stellen. De patroon is
„niet verplicht, den jongen advocaat op zijn kantoor te plaat-
„sen of hem op andere wijze te werk te stellen.
„De jonge advocaat is verplicht, tenminste eens per maand
„zijn patroon te bezoeken en hem verslag uit te brengen "
enz.
„2. Voor de jonge advocaten worden cursussen ingericht.
„De uitvoering zou als volgt kunnen zijn:
„De Raad van Toezicht draagt elk jaar een of meer zijner
„leden (of aan andere daarvoor geschikt geachte en zich
„daartoe bereid verklaard hebbende advocaten) op, een cur-
„sus te houden in twee of drie lezingen over de beteekenis, de
„plichten en de rechten der balie en over de voor de balie
geldende gedragsregels.
„3. Regelmatige bijeenkomsten van de jonge leden der
balie."
Ik wil het bij deze korte citaten laten. Hun, die dat interesseert, zou
ik willen aanbevelen, het rapport eens te lezen. Het is in het Advo-catenblad
afgedrukt.
De heer Mr. I. GOUDEKET: In den 19den jaargang No. 9, dd.
15 November 1936.
131
y
20 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
De heer JAMES POLAK:
Ik zeg nogmaals, dat ik hieruit niet direct een conclusie wil trek­ken.
Ik weet zelfs niet, of men deze regeling bij de advocaten al
precies volgens deze bepalingen heeft ingevoerd. Ik geloof dat niet
en zou nog minder willen beweren, dat wij het precies zoo moeten
doen. Nu wij echter van deze zijde van een dergelijke poging hoo-ren,
kan het ook voor ons van belang zijn, daaraan onze aandacht
te wijden.
In stelling 7 begin ik met hetgeen in de praktijk altijd de hoofd­schotel
van onze opleiding is geweest en ook wel zal blijven —
niet omdat het 't allerbelangrijkste deel daarvan is, maar omdat
daar met opleiding het meest te bereiken valt — nl. de wetenschap­pelijke
vakkennis en de practische ervaring.
Het Bestuur van het Instituut opent meer dan één gelegenheid
voor de leden in spe om te bewijzen, dat zij over de noodzakelijke
wetenschappelijke vakkennis en practische ervaring beschikken. In
dit opzicht worden aan vier diploma's gelijke rechten toegekend.
Dat beteekent m.i., dat de voldoendheid van deze vier diploma's als
het ware tegenover het publiek wordt gegarandeerd. Want als
iemand kan verklaren, dat hij lid van het Instituut is, dan is daar­aan
een zekere garantie van het Instituut verbonden (voor zoover
dat mogelijk is), dat de man althans getoond heeft, voldoende
wetenschappelijke vakkennis te bezitten. Als zoodanig heb ik dan
ook gesteld, dat het Instituut voor deze vier diploma's een zekere
moreele verantwoordelijkheid draagt. Ik heb dit, in verband met
hetgeen later zal volgen en om een zekere leiding te geven aan het
debat, principieel willen stellen zonder dat ik daarmede iets ten
nadeele van een dier diploma's zou willen zeggen of zou willen
beweren, dat het Instituut die verantwoordelijkheid niet zou kunnen
dragen. Dat is allerminst mijn bedoeling. Ik zeg dit om elk mis­verstand
te voorkomen. Ik bedoel alleen, dat, zoodra het Instituut
een zeker diploma voldoende acht om de toetreding tot het Instituut
mogelijk te maken, daaraan de consequentie is verbonden van een
zekere moreele verantwoordelijkheid in zake de opleiding voor het
examen, dat tot het behalen van het diploma heeft geleid.
Ik wil hier even waarschuwen tegen een opvatting, die •— zooals
132
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 21
ook gebleken is uit hetgeen wij zooeven van den Voorzitter hebben
gehoord — gelukkig eenigszins verouderd is, maar die misschien
nog bij enkelen leeft en zeer zeker indertijd heeft gegolden, nl. deze:
Wij hebben ons eigen diploma, waarvoor wij verantwoordelijk zijn
en waarvoor wij moeten zorgen. Daartegenover staan andere
diploma's, waarmede wij niets te maken hebben en waarvoor dege­nen
hebben te zorgen, die deze diploma's afgeven. Mocht die opvat­ting
niet meer bestaan, dan is mijn stelling een z.g. „open deur"
en dan zou mij dat heel veel genoegen doen. Een feit is het zeker,
dat de „gedesinteresseerdheid" (zooals ik het wil noemen) van het
Instituut ten aanzien van de academische opleiding, die in het begin
zeker bestaan heeft, sterk is afgenomen en dat men niet meer de
meening hoort uiten — hetzij openlijk, hetzij tusschen de regels —
dat de academische opleiding eigenlijk als een ongewenschte con­currentie
van de instituutsopleiding zou moeten worden beschouwd.
Dat heb ik in den beginne wel eens gehoord, maar in den laatsten
tijd nooit meer. Wel vrees ik echter, dat men nog niet algemeen in­ziet,
dat alle vier de opleidingen in precies gelijke mate onze belang­stelling
opeischen en dat het Instituut tot taak heeft te onder­zoeken,
langs welken weg men tot de allerbeste opleiding kan
komen, onverschillig, welke de beste zal blijken te zijn.
Men hoort in accountantskringen nog wel eens critiek oefenen
op de academische opleiding, maar het heeft mij getroffen, dat de
vraag, wat men van die opleiding moet verwachten, nooit in een
vergadering ter sprake is gekomen, zooals het geheele vraagstuk
van de opleiding zelden in de vergaderingen van het Instituut is
besproken. Wel heb ik toevallig eens in Amsterdam een vergade­ring
van de Noord-Hollandsche Club bijgewoond — gelukkig een
heele poos geleden! — waar een zeer geanimeerd debat werd ge­voerd
en waar één lid van het Instituut alle academische opleidingen
verwierp en een ander lid stelde, dat de ééne academische oplei­ding
beter was dan die van het Instituut en dat een andere veel
minder goed was. In de vraag, of dit juist is meen ik mij op dit
oogenblik niet te moeten verdiepen. Als de bedoelde heeren hier
aanwezig zijn, willen zij dit punt misschien zelf ter sprake bren­gen.
Als dit echter werkelijk het geval was — zoo vraag ik mij af —
133
22 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
had er dan niet een klacht moeten worden ingediend bij het Bestuur
van het Instituut en had het Instituut dan niet moeten trachten, in
dien toestand verbetering te brengen? Voor zoover ik weet, is daar­over
echter nooit officieel gesproken en is een dergelijke poging
door het Instituut nooit gedaan. Nu weet ik wel, dat het niet zoo
gemakkelijk is, invloed te oefenen op de academische opleiding. Ik
weet wel, dat wij dan te maken kunnen krijgen met bezwaren, die
gegrond zijn op academische tradities en academische statuten en
ik geef ook toe, dat het eenigszins moeilijk is voor een vereeniging
met een betrekkelijk gering aantal leden, die de academische oplei­ding
als zoodanig zelf kennen, daarover een geheel juist oordeel
te vellen. Wat dit laatste betreft, wordt de toestand hoe langer hoe
gunstiger en ik kan mij dus niet voorstellen, dat men niet zou erken­nen,
dat niemand beter dan de beroepsgenoot kan beoordeelen,
welke eischen het beroep stelt, en dat adviezen, die van deze zijde
zouden komen, geheel in den wind geslagen zouden worden.
Nu zou ik de vraag, die nu zou moeten volgen, nl. hoe de oplei­ding
precies moet zijn en in welke vakken moet worden opgeleid,
gaarne willen passeeren en wel in de eerste plaats, omdat dit nu
een van de punten is, waarop ik mijzelf niet voldoende competent
acht om een goed oordeel uit te spreken en in de tweede plaats,
omdat ik, voor zoover ik daarover kan oordeelen, geen critiek heb
op hetgeen te dien aanzien thans bestaat, ofschoon ik natuurlijk
de mogelijkheid wil erkennen, dat er, wat dit betref, in de opleiding
verbetering te brengen zou zijn. Ik meende echter, dit punt volledig­heidshalve
in mijn stellingen te moeten aanstippen, omdat ik mij
kan voorstellen, dat iemand op deze vraag zou willen ingaan, aan­gezien
dit zeker een punt is, dat in het kader van deze inleiding
past. Ik heb daarom in stelling 8 slechts een enkele richtlijn willen
geven, nl. dat men niet moet uitgaan van de opvatting: dit of dat
vak komt bij onze praktijk nooit te pas en daaraan hebben wij
voor de praktijk dus niets. Dit mag m.i. de maatstaf niet zijn om te
bepalen, in welke vakken moet worden opgeleid. Als het zoo lag,
zou het vraagstuk bizonder gemakkelijk zijn, maar het is juist
daarom zoo moeilijk, omdat men rekening moet houden met de
studie, die voor de oefening in logisch denken voor een bepaald
134
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 23
vak noodig is. Ik geloof niet, dat deze meening algemeen wordt
gedeeld, maar ik stel mij altijd voor, dat het logisch denken niet in
elk vak gelijk is, dat men voor elk vak een bepaalde denkmethode
heeft en volgens bepaalde methoden moet redeneeren en dat dit de
hoofdzaak is, waarop men bij de opleiding moet letten; minder dus
op feitenkennis, die na eenige jaren toch verandert, dan op oefening
in de denkmethode, die men voor een bepaald beroep noodig heeft.
Dit is — zeer karig, naar ik moet toegeven — hetgeen ik over
de kwestie der te kiezen vakken heb willen zeggen.
In stelling 9 heb ik de soorten van opleiding waarmede wij in de
praktijk te maken hebben, in eenige groepen ingedeeld en wel in
twee hoofdgroepen: de opleiding voor de examens van het Instituut
en de academische opleiding en examens, waarbij de opleiding voor
het Instituutsexamen nog kan worden verdeeld in een „vrije" op­leiding
en de door het Instituut georganiseerde opleiding. Persoon­lijk
ben ik van meening, dat het principieele verschil tusschen de
beide opleidingen, die ik Al en A2 heb genoemd, niet zoo groot
is, als wel eens wordt aangenomen. Bij stelling 9 heb ik er op
gewezen, dat ik niet de principieele onderscheiding kan maken, die
ik wel eens heb hooren stellen, nl. tusschen hen, die reeds in de
praktijk werkzaam zijn en hen, die niet tevens practisch werkzaam
zijn, maar uitsluitend studeeren. Ik geef toe, dat die indeeling in de
praktijk ten deele parallel loopt met de groepen, die ik A en B heb
genoemd, dat dus inderdaad een groot deel van de candidaten, die
de opleiding van het Instituut volgen, als assistent-accountant werk­zaam
zijn en vele candidaten, die aan de Universiteit studeeren,
niet, maar ik geloof, dat er in beide richtingen te veel uitzonderin­gen
zijn dan dat men het als een feit zou mogen stellen: de eersten
hebben wel practische ervaring, de anderen niet.
Nu kom ik tot een misschien volgens sommigen eenigszins treu­rige
stelling, die ik echter toch niet anders heb kunnen stellen, nl.
dat de resultaten van de onder A bedoelde opleiding (dus voor de
Instituutsexamens) zich zoodanig ontwikkelt, dat te vreezen valt,
dat zij zich — mits als voorwaarde gesteld wordt, dat zij gelijk­waardig
moet blijven met de onder B genoemde — op den duur
niet zal kunnen handhaven. Om dit te kunnen nagaan, heb ik een
135
24 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
aantal statistieken opgesteld. ^) Ik mag hier wel even mijn dank
betuigen aan het Bestuur, dat een groot aantal gegevens tot mijn
beschikking heeft gesteld en speciaal aan den heer De Bruyne, die
mij met buitengewoon groote welwillendheid heeft geholpen om
die gegevens te rangschikken en het mogelijk te maken, hier inder­daad
tot eenige conclusies te komen. Ik heb U, om U in de gelegen­heid
te stellen, U op tegenspraak voor te bereiden, de uitkomsten
van mijn onderzoek als bijlage doen toekomen of liever ik heb den
Secretaris verzocht, dat te doen. Ik moet echter een rectificatie
aanbrengen, niet in de cijfers, maar in het opschrift. Zooals U mis­schien
wel reeds zult hebben begrepen omvat de statistiek het
studie-resultaat van 536 assistenten van het Instituut, dit zijn nml.
alle assistenten van het Instituut die in de jaren 1919 tot en met
1928 de studie begonnen. Daaronder bevinden zich dus niet de
candidaten, die indertijd assistent waren van den Bond of de Ned.
Organisatie. Dat heb ik alleen om practische redenen achterwege
moeten laten, omdat ik deze gegevens niet zoo volledig heb kunnen
krijgen en omdat ik wist, dat ik, door mij te bepalen tot hen, die
oorspronkelijk bij het Instituut hebben gestudeerd, een afgerond
geheel zou verkrijgen. Ik heb de candidaten genomen, die hun
studie begonnen zijn in de jaren 1919—1928, omdat het jaar 1919
juist valt na de fusie met de Ned. Accountantsvereeniging en omdat
ik het niet juist achtte, personen, die na 1928 met de studie zijn
begonnen, in de statistiek op te nemen — hoe verleidelijk het ook
was, dit wel te doen — aangezien van deze candidaten nog een te
klein aantal geslaagd kan zijn om daarover een oordeel te vellen,
zooals uit de statistiek blijkt.
Nu moet ik beginnen met de erkenning, dat de statistiek mij is
tegengevallen wat betreft de duidelijkheid van de tendenz, die zij
bevat. Het is wel gebleken, dat een getal van 536, over 10 jaren
verdeeld, nog betrekkelijk klein is. Toch geloof ik, dat er wel iets
uit te concludeeren valt. Ik heb om hiertoe te komen nog meer
statistieken opgesteld, die ik echter niet voor den dag heb gebracht,
omdat ik van meening ben, dat daaruit nog minder conclusies waren
te trekken. Ik heb ook een verdeeling gemaakt van de leeftijden,
1) Zie blz. 190 en 191.
136
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 .25
I
waarop de candidaten de studie zijn begonnen en voor zoover deze . '-^
gegevens het Bestuur interesseeren, stel ik ze natuurlijk te zijner
beschikking en ook ter beschikking van hen, die ze eventueel verder
zouden willen uitwerken. Ik heb gevonden, dat 21 jaar de meest
geschikte leeftijd is om te beginnen — wat U niet zal verwonderen
•— en ook de leeftijd, waarop het grootste aantal candidaten begint,
d.w.z. 67 van de 536, dus nog lang niet de meerderheid. Deze
leeftijd geeft echter de beste kansen op succes. Ik heb
gezien, dat iemand op 59-jarigen leeftijd is begonnen en na 13 jaar
nog bezig was en dat een ander, die op 49-jarigen leeftijd begon,
na 11 jaar is geslaagd. Als deze laatste hier aanwezig is, wil ik
graag mijn hoed voor hem afnemen! U begrijpt, dat ik geen namen
heb gezien; ik ken alleen nummers. Het interessantst lijkt mij de
vraag, hoe de resultaten zijn van hen, die in een bepaald jaar be­gonnen
zijn en van hen, die een bepaald aantal vrijstellingen had­den
of niet. De voornaamste vraag was voor mij, hoeveel menschen
na 8 jaar zijn geslaagd, d.i. in een periode, die geheel te overzien
is. Nu moet ik toegeven, dat de cijfers eenigszins heen en weer
springen, maar toch geloof ik, dat wij wel moeten zeggen, dat zij
een bepaalde tendenz inhouden, d.w.z. dat de resultaten in den
loop dezer jaren — afgezien van eenige pieken, die zich in een
grafische voorstelling der statistiek ^) bevinden — in dalende lijn
gaan. Ik kan daaraan toevoegen, dat intusschen bekend is gewor­den,
wie zich willen onderwerpen aan het dezer dagen te houden
D-examen. Aangezien er groote kans bestaat, dat de candidaten,
die het D-examen afleggen, zoo niet dadelijk, dan toch in den ver­deren
loop van dit jaar zullen slagen heb ik, aannemende, dat dit
het geval zal zijn, geconstateerd, dat er van de 105 candidaten die
in 1929 met de studie zijn begonnen na 8 jaar 9 personen geslaagd
zullen zijn, d.i. 8.6 %. Dit resultaat is dus iets beter dan in het jaar
tevoren, toen het percentage 7.4 bedroeg.
Als men de twee in de bijlage voorkomende statistieken onder
elkaar ziet, is het duidelijk, dat de verdeelingen elkaar onderling
beïnvloed kunnen hebben. Ik bedoel daarmede, dat er in het ééne
jaar meer personen met vrijstellingen geweest kunnen zijn dan in
het andere. Zeer belangrijk is, dat de groep van candidaten, waar-
1) Zie blz. 192.
137
26 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
van de resultaten zijn vermeld op den laatsten regel der statistiek
(dat zijn zij, die vrijstelling hadden voor het examen Accoun­tancy
A, nl. de geslaagden voor het candidaatsexamen economie,
welk examen thans geen recht op vrijstelling meer geeft) en die
toen 42 candidaten omvatte, hoogstwaarschijnlijk wel zal vermin­deren.
Ik heb getracht, de twee statistieken op elkaar te verwer­ken
door, uitgaande van de slagingskansen, die bepaalde vrijstel­lingen
geven, de candidaten te herleiden tot de grootste groep, nl.
die van 217 personen, die nog 5 voorbereidende examens moeten
doen. In de praktijk zijn dit de abituriënten van de H.B.S.-A (de
handelsscholen), die vrijstelling hebben voor algemeene ontwik­keling,
economische aardrijkskunde en geschiedenis. Werkende met
de verhoudingscijfers van de statistiek, die er onder staat, kom ik
tot de conclusie, dat de 48, die in 1919 zijn begonnen, worden
herleid tot 70 van de groote groep, van wie 13 geslaagd zijn, d.i.
18'/2 %. Achtereenvolgens worden dan de slagingspercentages van
de volgende jaren 11.6, 17.2, 17.3, 15.3, 7.6, 4.8, 17.7, 17.5 en
5.2, gemiddeld 13.4. Als U deze cijfers in het gedrukt verslag ziet,
zult U bemerken, dat de spelingen daarin kleiner zijn, zoodat
de vrijstellingen het resultaat inderdaad hebben beïnvloed, maar
dat toch ook duidelijk blijkt, dat het resultaat in den loop der jaren
slechter is geworden.
Nu is natuurlijk de vraag bij U opgekomen — die U mij straks
misschien zult willen voorleggen — of de resultaten der acade­mische
opleiding in den loop der jaren gunstiger zijn. Tot mijn
spijt moet ik het antwoord daarop schuldig blijven. Volgens in­gewonnen
informaties is dit niet na te gaan, omdat van de per­sonen,
die met de studie aan de Economische Faculteit of de Han-delshoogeschool
beginnen, niet bekend is, in hoeverre zij van plan
zijn, voor accountant te studeeren. Misschien is dat toevallig van
enkelen wel bekend, maar niet met voldoende zekerheid. Als men
de vraag zou stellen, hoeveel personen, die de studie in de eco­nomie
beginnen, het tot accountant brengen, zou men tot al te on­gunstige
cijfers komen, die niets zeggen als men vraagt, hoeveel
candidaten, die de accountantsstudie aanvatten, daarvoor slagen,
zou men tot veel gunstiger cijfers komen, die ook niets zouden
138
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 27
zeggen. Deze vraag, die voor ons allen interessant is, kan ik dus
niet beantwoorden, ^) maar het leek mij minstens even interessant
na te gaan, hoe het staat met de opleiding tot andere vrije be­roepen.
Een uitstekende bron daarvoor vindt men in het rapport van de
bekende commissie-Limburg over „de Toekomst der academisch
gegradueerden". Wij kennen allen deze commissie (tusschen twee
haakjes is het interessant op te merken, dat in die commissie alle
vereenigingen van beroepen, waarvoor een academische opleiding
bestaat, vertegenwoordigd waren, met uitzondering van het ac­countantsberoep,
waarvan geen enkele vereeniging vertegenwoor­digd
was. Ik heb de verklaring hiervan daarin gezocht, dat het
accountantsberoep waarschijnlijk een van de weinige is, waarin
geen werkloosheid bestond, terwijl toch dit de hoofdreden was,
waarom het onderzoek werd ingesteld.) Ik heb in dit dikke boek,
dat de heeren waarschijnlijk kennen, in de eerste plaats de resul­taten
van de studie voor arts nagegaan. Van de artsen wordt
gezegd, dat tengevolge van de vele gevallen van langdurig wach­ten
op een assistentschap de studie-duur nogal lang is en dat na
7 a 8 jaar van de manlijke candidaten 66 en van de vrouwelijke
75 % geslaagd is. Van de tandartsen wordt gezegd, dat er 20 %
van de manlijke en 30 % van de vrouwelijke studenten de studie
niet ten einde brachten. Van de chemici, dat binnen 8 jaar 53|/^ %
geslaagd is, van de biologen binnen 8 jaar 57.7 %. Van de apo­thekers
neemt men aan — de studie-duur staat hier niet vermeld —
dat 20 % het diploma niet behaalt. Bij de faculteit der letteren
en wijsbegeerte bedraagt de gemiddelde studie-duur 6 a 7 jaar en
wordt vermeld, dat 45 % van de studenten van het eerste jaar
slagen. Bij de veeartsen is de duur der studie 5 è 6 jaar, waarna
het aantal afgestudeerden in de in het rapport vermelde jaren
56.7 % bedroeg. Dit percentage was door bizondere omstandig-
1) Intusschen ontving ik de opgave dat van de 59 personen die in de jaren
1919 t/m 1937 aan de Nederlandsche Handels Hoogeschool Inet Diploma
Rekeningwetenschap behaalden de gemiddelde studieduur, 7.8 jaar en de
meest voorkomende studieduur 7 jaar was.
Omtrent het aantal geslaagden van hen die de studie aanvingen, zegt dit
natuurlijk niets.
139
28 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
heden laag en is voor de toekomst op 65 % te stellen. Ten slotte
de economische studenten. Daaromtrent staat vermeld, dat 26 %
de studie voltooit in 5 a 6 jaar. Het percentage is, wordt opge­merkt,
opmerkelijk klein, hetgeen verklaard kan worden door het
feit dat in den aanvang der studie aan de Ned. Handels Hooge-school
een groot aantal studenten de studie na het behalen van
het zgn. „d.h." de studie staakten. De commissie meent het per­centage
voor de toekomst te kunnen aannemen op 35 %.
Inderdaad moeten wij zeggen, dat het ons meest verwante vak
de slechtste figuur maakt, maar toch nog een heel eind boven ons
vak uitsteekt. Het is een bekend feit, dat velen meenen, dat „een
klein beetje economie" wel nuttig is en dat veel economie schade­lijk
zou zijn! Het valt niet te ontkennen, dat hetgeen — zooals
hier gezegd wordt — in vroegere jaren zooveel gebeurde in dit
vak ook nu nog wel voorkomt.
Een gepast gevoel van eigenwaarde mogen wij als accountants
wel hebben, maar ik geloof toch niet, dat wij ons mogen verbeel­den,
dat ons vak zooveel wetenschappelijker en moeilijker is dan
alle andere, waarvoor de opleiding 8 jaar duurt. In het algemeen
mogen wij zeggen, dat als een studie, die op het 21ste jaar wordt
begonnen — een leeftijd, die toch al iets hooger is dan die, waarop
de meeste academische studies worden aangevangen — langer
duurt dan 8 jaar, de candidaten toch op een leeftijd komen, waar­op
de meeste menschen, afgezien van buitengewoon prijzenswaar­dige
uitzonderingen, de brui geven aan de studie en daarvoor ook
minder geschikt worden (hetzij door hun technisch studie-ver­mogen,
hetzij door familie-omstandigheden) en gewoonlijk niet
meer in staat zijn, de studie tot een goed einde te brengen. Men
komt dus onvermijdelijk tot de conclusie, dat het op den duur niet
heel lang meer zoo kan voortgaan, tenzij men het alternatief zou
kiezen, in mijn stelling bedoeld, maar dat zou zoozeer in strijd zijn
met hetgeen wij ons altijd ten doel hebben gesteld en zullen moeten
stellen, dat wij daarover, geloof ik, niet moeten praten en het er
over eens moeten zijn, dat dit niet de juiste weg zou zijn. Toch ben
ik er, eerlijk gezegd, een beetje bang voor. Ik heb bij het nalezen van
deze stelling gezien, dat daarin het woord „vrees" voorkomt.
140
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 29
De heer HOGEWEG: Frese is er niet op het oogenblik!
De heer JAMES POLAK: Daarom durf ik het zeggen.
Ik weet niet, of dit woord juist is gekozen. Objectief beschouwd,
is hier geen plaats voor vrees noch voor verheugenis. Men moet
eenvoudig het feit constateeren. Ik geloof echter, dat het misschien
uit het onderbewustzijn naar boven is gekomen, omdat ik toch een
zekere vrees koester, nml., dat het Instituut te lang tegen den
stroom zal blijven oproeien en het alternatief, dat ik gesteld heb,
toch zou ontstaan. Dat zou ik het ergste vinden wat er met de
studie zou kunnen gebeuren. Het is een feit, dat geen enkele exa­minator
op den duur bestand is tegen een slecht resultaat. Ik wil
daarmede niets onvriendelijks zeggen, maar het is een psycholo­gisch
feit, dat niet te ontkennen valt, hoezeer men het als exami­nator
ontkent en er tegen vecht, dat toch de candidaten er eenigs-zins
toe bijdragen, het peil van het examen te bepalen. Op dit
oogenblik staat het vast, dat ons examen in sommige onderdeelen
niet op hetzelfde peil staat als de academische examens. Ik geloof,
dat het examen als geheel genomen nog niet lager staat dan het
academische. (Ik verzoek den stenograaf, het woord „nog" te spa­tieeren).
In stelling 11 kom ik dan tot een vergelijking van de verschil­lende
soorten van opleiding. Ik heb slechts enkele woorden gewijd
aan een vergelijking tusschen de opleidingen, die ik met A 1 en
A 2 heb aangeduid: de vrije studie voor het Instituutsexamen en
de door het Instituut georganiseerde opleiding. Ik geloof niet, dat
het verschil daartusschen groot is. Het is niet gemakkelijk, de re­sultaten
uit statistieken vast te stellen en, voor zoover ik die gezien
heb, mag ik er niet over spreken op grond van het ambtsgeheim,
dat voor mij als lid van het Bureau voor de Examens geldt. Als
gezegd geloof ik echter niet, dat het verschil in resultaat over­wegend
is. Voor zoover het bestaat, zou ik het eerder willen toe­schrijven
aan den gelukkigen greep, dien het Bureau voor de Exa­mens
heeft gedaan bij de keuze van de z.g. officieele opleiders
dan aan het toezicht, dat door het Bureau voor de Examens op de
Hl
30 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
opleiding wordt uitgeoefend, want ik geloof, dat wij moeten er­kennen,
dat het toezicht op een cursus, dat moet worden uitge­oefend
door menschen, die in het vak, waarop zij toezicht moeten
oefenen, niet deskundig zijn, geen heel groote beteekenis heeft.
Van meer belang is een vergelijking tusschen de Instituuts­opleiding,
als die als een geheel mag worden beschouwd, en de
academische opleiding. Ik heb geprobeerd, deze vergelijking in 4
punten aan te geven. Het is best mogelijk, dat er nog meer voor-of
nadeelen van de eene of de andere opleiding te noemen zijn,
maar ik geloof, dat dit wel de belangrijkste zijn. U ziet, dat drie
punten pleiten voor de academische en tegen de Instituutsopleiding
en één punt andersom, maar ik zou U willen vragen, uit dit getal
niets af te leiden. Daarmede heb ik in het geheel niet willen zeg­gen,
dat de geschiktheid van de laatste tot die van de eerste zou
staan als 1 : 3.
Het staat wel vast, dat er, hoezeer ik er ook den nadruk op
heb gelegd, dat dit geen vaste regel is, bij de Instituutsopleiding
fn het algemeen meer gelegenheid bestaat om practische ervaring
op te doen, waarbij ik den nadruk heb willen leggen op het op­doen
van de practische ervaring in technische werkzaamheden op
den daarvoor meest geschikten leeftijd. Daartegenover staat dat
er bij de sub B genoemde opleiding meer tijd beschikbaar is voor
het volgen van colleges zoowel als voor eigen studie en ik geloof,
dat het ook wel vaststaat, dat dit kan leiden tot een meer
wetenschappelijken opzet van de studie. Het behoeft er niet toe
te leiden, maar er wordt meer gelegenheid voor geopend, met
het daaraan ongetwijfeld verbonden gevaar, dat de wetenschappe­lijkheid
overdreven zou worden, hetgeen men van de academische
opleiding ook wel eens hoort beweren. In de derde plaats consta­teer
ik, dat er bij de opleiding sub B principieel grootere kans
bestaat, dat de beschikking wordt verkregen over de beste leer­krachten.
Het is overbodig, hieraan toe te voegen, dat ik hier­mede
niets wil zeggen vóór of tegen de personen, die op het oogen-blik
met de beide opleidingen zijn belast. Het gaat natuurlijk niet
om de vraag, of opleider A beter is dan B dan wel of een be­paalde
professor meer of minder geschikt is dan een zekere cursus-
142
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 31
leider, maar om het principe, dat vaststaat, dat er door de grootere
geldmiddelen, waarover de Universiteit beschikt en door den klank,
die aan de aanstelling bij een universiteit verbonden is, zeker meer
kans bestaat, dat deze over de beste krachten beschikt. Ten slotte
bestaat er een nauw verband tusschen opleiding en examen aan de
Universiteit. Het is ons allen bekend, dat wij probeeren, dat ver­band
bij het Instituut ook te leggen en ik zou ook niet gaarne
willen beweren, dat dit verband bij onze opleiding geheel ont­breekt,
maar wij zullen het er over eens zijn, dat het bij de Uni­versiteit
uit den aard der zaak nauwer is.
Interessant is het, ook in dit verband naar de andere vakken
te kijken. Speciaal wordt onze aandacht getrokken door een vak,
waar de vraag: academische of niet-academische opleiding sinds
jaren bestaat, nl. het notarisberoep. Ik heb voor mij een uittreksel
uit de praeadviezen, uitgebracht in een vergadering van de Broe­derschap
van Candidaat-Notarissen in Augustus 1919, waar dit
onderwerp toevallig is ingeleid door iemand, die in onzen kring
zeker geen onbekende is, nl. door den heer P. J. Dam en door
Mr. J. M. I. A. Simons. De Heer Dam zegt o.a.:
„Ten tweede is door de studie aan de Universiteit een
„breede wetenschappelijke opleiding verzekerd. Er wordt
„niet speciaal opgeleid voor een examen — hoewel de
„eischen van het examen niet uit het oog worden verloren —
„nog minder wordt voor het examen afgericht. De stof, welke
„moet worden bestudeerd, wordt wetenschappelijk behandeld,
„aan de historische ontwikkeling van het recht en aan de
„philosophische grondslagen daarvan kan volle aandacht
„worden geschonken. Men leert aan de academie, hoe
„men studeeren moet. Men kan het bij zijn latere studie zeer
„goed bemerken, of men al dan niet een wetenschappelijke
„opleiding aan een Universiteit heeft genoten."
Ik weet niet, of men dit in onzen kring ook al kan bemerken,
maar laat men zorgen, dat het niet zoo ver komt!
Verder:
143
32 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
„Hoewel de tegenwoordige notarieele examens zeer lastig
„zijn en de candidaat-notaris een zeer belangrijk deel van
„het recht kent, zoo bezit hij toch geen wetenschappelijken
„graad, daardoor is de notaris in de oogen van het publiek
„beslist de mindere in vergelijking met den advocaat. Het is
„nu eenmaal een bekend feit, dat het publiek opziet tegen
„iemand, die tot doctor in de rechtswetenschap is gepromo-
„veerd. De notaris moge dikwijls nog meer van het privaat-
„recht kennen dan de advocaat, de eerste is geen jurist, de
„laatste wel en het publiek stelt meestal meer vertrouwen
„in de rechtsgeleerde adviezen van den gepromoveerde dan
„van hem, die den doctorstitel mist."
U bemerkt, dat ik dit argument in mijn stelling niet heb over­genomen.
Ik heb het echter toch willen voorlezen, omdat het, wat
sommige kringen betreft, niet geheel valt weg te cijferen.
De Heer Dam komt dan tot een aantal stellingen, die voor ons
doel niet ter zake doen, maar zijn zevende stelling luidt:
„7. De opleiding aan de Universiteit geeft verschillende
„voordeelen, zooals: er bestaat een verband tusschen de op-
„leiding en het examen; de opleiding is aan kundige hand
„toevertrouwd; algemeene ontwikkeling en breede weten-
„schappelijke opleiding is verzekerd en de omgang met do-
„centen en studenten oefent een goeden invloed uit op de
„geestelijke ontwikkeling en de karaktervorming der studen-
„ten."
Hij komt dan tot de conclusie, dat de opleiding tot notaris uit­sluitend
aan de Universiteit zou moeten worden gegeven, terwijl
zijn mede-adviseur, de heer Mr. Simons, niet tot de conclusie komt,
dat hij de academische opleiding verwerpt, maar dat deze facul­tatief
moet worden gesteld in welk geval de candidaat wel de juiste
keuze zal doen.
Ik ken niet alles, wat hierover inmiddels nog verder is geschre­ven,
maar ik vond een opzienbarend artikel, verschenen in het
144
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 33
Weekblad voor Privaatrecht en Notariaat in Februari 1930 van
Prof. Meijers, waarin ook deze het facultatief stellen van het
academisch examen aanbeveelt, in de overtuiging, dat de meerder­heid
van de candidaten dan van zelf de Universiteit zal kiezen.
Als hij gezien had, wat er in de accountantswereld gebeurt, zou
hij misschien niet tot deze laatste conclusie zijn gekomen. In het
volgende nummer van hetzelfde blad komen verschillende artikelen
voor, die met het eerstgenoemde instemming betuigen of het af­keuren,
o.a. een instemmend artikel van notaris Libourel. Eerlijk­heidshalve
wil ik echter ook voorlezen wat een ander er tegen aan­voert:
„Uit het hierboven, misschien te langdradig betoog volgt
„nu onomstootelijk, dat de universiteit van het notariaat
„moet afblijven. Want alleen dan blijft de mogelijkheid be-
„staan, dat de notaris voortzet de oude traditie van in on-
„middellijke aanraking te blijven met het rechtsbewustzijn
„van de masa, buiten de wisselende theorieën der faculteit.
„Immers het recht vormt zich niet op de Hoogeschool, al
„behooren haar vertegenwoordigers tot- de élite der maat-
„schappij. Het recht vormt zich in de maatschappij en de
„notaris is krachtens zijn ambt het meest geschikt om zijn
„oor te luisteren te leggen, hoe zich het recht handhaaft en
„langzaam ontwikkelt, opdat hij des te beter die eeuwen-
„oude rechtsinstellingen, waarop onze cultuur en samen-
„leving berusten, in haar ontwikkeling kan volgen en in zijn
„akten kan opnemen."
Dit schrijft notaris Micheels.
Nu worden in accountantskringen vaak nog twee argumenten
aangevoerd, die ik niet meen te mogen voorbijgaan. In de eerste
plaats hoort men steeds het argument noemen, dat juist die ver­schrikkelijk
moeilijke studie de waarborgen levert, dat men de
allerbeste menschen krijgt. Ik ben het in zekeren zin eens, dat men
de beste menschen krijgt, maar het staat m.i. niet vast, dat men
ook de beste accountants krijgt. Inderdaad zullen de menschen,
145
y
34 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
die langs dien weg voor hun examens slagen, blijk hebben ge­geven
van een buitengewoon doorzettingsvermogen, van energie
en ijver, alles zeer nuttige eigenschappen, die ook den accoun­tant,
evengoed als in andere vakken, goed te stade zullen komen,
maar ik geloof niet, dat deze eigenschappen alleen de geschikt­heid
om als accountant op te treden bepalen en dat men daarop
zoozeer den nadruk mag leggen. Men zou anderzijds ook kunnen
beweren, dat menschen, die zooveel jaren voor een examen stu-deeren,
absoluut niet meer aan het maatschappelijk leven deelnemen
en voor niets anders meer geschikt zijn. Ik geloof, dat ook die
bewering overdreven zou zijn, maar ik wilde den tegenhanger
eens in het licht stellen.
In de tweede plaats komt dan het „sociale argument", nl. dat wij
de Instituutsopleiding moeten geven voor onze assistenten. Ik heb
eenigszins geaarzeld, het hierop betrekking hebbend onderdeel
mijner stelling neer te schrijven, omdat ik vrees, dat U mij misschien
als een vreeselijk hard mensch zult beschouwen, die den jongelui
de goede kans om te studeeren, die zij zouden kunnen hebben,
wil afsnijden en zich om hun belangen in het geheel niet zou be­kommeren.
Ik heb het echter aangedurfd, dit te zeggen, omdat zij,
die mij van naderbij kennen, wel weten, dat ik den assistenten
— speciaal hun, die ik persoonlijk ken — toch heusch een heel goed
hart toedraag. Ik meen zelfs, dat de statistiek voor die assistenten,
met wie ik in persoonlijk contact ben geweest, een iets gunstiger
resultaat toont dan de algemeene statistiek. Maar in de jaren, dat
ik in de practijk ben heb ik zooveel teleurstelling gezien, heb ik
zooveel menschen met ijver zien beginnen en hun pogingen op een
mislukking zien uitloopen, dat ik geloof, dat de eerlijkheid gebiedt,
hun duidelijk te zeggen, welk een kleine kans zij hebben en welk
een buitengewone inspanning en energie noodig zijn om tot de
gelukkige 13% te behooren, die ten slotte slagen. Wie dan des on­danks
met buitengewonen ijver die studie toch aanvangt, dien
wensch ik het allerbeste succes, maar nog liever zou ik deze men­schen
willen helpen met een beurs. Ik geloof, dat het Instituut of
de accountants persoonlijk op dezelfde wijze als zij ook het accoun­tantsfonds
hebben gesticht, een fonds zouden kunnen bijeenbrengen
146
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 35
om personen met buitengewone ijver en begaafdheid doch met klei­ne
beurs te helpen, de zoo moeilijke studie te volbrengen.
Ik ben in stelling 11 bij vergelijking dus tot de conclusie gekomen,
dat aan beide opleidingen voor- en nadeelen zijn verbonden. Men
kan nu twee wegen inslaan: men kan jaren lang twisten over de
vraag, welke bezwaren het zwaarst wegen en welke voordeelen van
het grootste belang zijn, maar men kan ook trachten de voordeelen
van beide te combineeren en de bezwaren te elimineeren en ik ge­loof,
dat, als het mogelijk zou zijn, het m.i. zeker niet te onder­schatten
bezwaar tegen de academische opleiding te elimineeren,
nl. dat zij weinig gelegenheid biedt om op jeugdigen leeftijd al te
beginnen met het aanleeren der praktijk, men niet anders zou kunnen
zeggen dan dat de academische opleiding in alle opzichten de voor­keur
verdient. Er komt nu eenmaal voor iedereen een leeftijd, waar­op
het buitengewoon moeilijk is, zich de eenvoudigste praktijk eigen
te maken. Men ziet thans het treurige voorbeeld in de textielindu­strie,
waar men er over klaagt, dat jongens, die destijds op 14-
jarigen leeftijd de school hebben verlaten en inmiddels werkloos 18
jaar zijn geworden, heel moeilijk meer in staat zijn, de techniek in
de weverij te leeren. Zoo erg is het gelukkig in ons vak nog niet;
daar kan men de studie nog wel na het 14de jaar beginnen. Ten
slotte kan men het op betrekkelijk hoogen leeftijd ook nog wel
leeren, maar dan wordt het toch wel heel moeilijk en deze moeilijk­heid
wordt geaccentueerd door het feit, dat men tevoren reeds
eenigen tijd wetenschappelijk werk heeft gedaan. Ik heb daarvan
verschillende voorbeelden gezien. Ik geef toe, dat het aantal daar­van
niet groot genoeg is om er een statistiek op te bouwen, maar
als men daaraan de logische redeneering toevoegt, geloof ik, dat
men tot deze conclusie mag komen. Ik zie hier een ander groot
gevaar, nl. het opkomen van een geslacht van accountants, die zelf
niet in staat zijn, een debiteuren-administratie af te checken en een
sluitende proefbalans te maken.
Ik weet, dat men in alle academische opleidingen met de moeilijk­heid
van het aanleeren der praktijk te kampen heeft. Men tracht
deze op de een of andere wijze te ondervangen. Nergens is de
toestand te dien aanzien zoo gunstig als bij de medische faculteit,
147
36 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
waar men in het eerste jaar van de studie al op de snijkamer komt
en tijdens de studie regelmatig klinisch werk doet en in ziekenhuizen
werkzaam is. Daar is de toestand bizonder gunstig tengevolge van
het bestaan van de aan universiteiten verbonden ziekenhuizen. Bij
de technici begint men ook zeer vroeg met laboratoriumwerk en
wordt, naar ik meen, practisch werken in fabrieken geeischt. De
studenten der Landbouwhoogeschool moeten ook na het candidaats-examen
practisch werken. Bij de theologen zijn de proefpreeken in
gebruik. Bij de juristen klaagt men er over, dat men tijdens de studie
geen praktijk heeft, maar ik geloof niet, dat wij ons juist aan dit
voorbeeld moeten spiegelen.
Voor den assistent-accountant ligt de zaak eenigszins moeilijk,
omdat, zooals ik in mijn stelling heb uiteengezet, de werkelijke
praktijk, die men noodig heeft, het „lagere" technische werk, dat
men toch ook als zelfstandig accountant moet kennen, het best ge­leerd
wordt in de particuliere accountantskantoren en dat het dezen
kantoren anderzijds, ook met het oog op hun cliënten, moeilijk valt,
tijdelijk personeel in dienst te nemen tijdens de vacanties e.d. Een
feit is het, dat het tijdens de studie, tot het doctoraal examen, on­mogelijk,
althans uiterst moeilijk, is, regelmatig in de praktijk te
werken. Na het doctoraal examen wordt het iets gemakkelijker. In
Rotterdam zijn de colleges dan geconcentreerd op één dag per week.
Voor de Amsterdamsche studenten is het al moeilijker, omdat daar
de colleges over twee dagen verdeeld zijn en het voor de accoun­tantskantoren
wel bezwaarlijk zal zijn, hun assistenten twee dagen
per week vrij te geven. Ik sta hier voor een kwestie, waarvan ik
de oplossing zeker niet alleen kan aangeven, maar ik geloof zeker,
dat er naar een oplossing gezocht moet worden en ik kan mij niet
voorstellen, dat het onmogelijk zou zijn, die te vinden. Ik bedoel
een oplossing, die het mogelijk maakt, tijdens den geheelen duur
der studie practisch te werken. Naar die oplossing moet m.i. gezocht
worden. Dat kan niet aan de Universiteit worden overgelaten. Daar­naar
moet worden gezocht door het Instituut in overleg met hen,
die met de academische opleiding belast zijn en ik maak mij sterk,
dat zij te vinden is.
Ten slotte de assistenten. Art. 1, 4de lid, van onze statuten draagt
148
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 37
het Instituut op, de belangen van de leden en ook die van de assis­tenten
te behartigen. In dit opzicht gaan deze belangen parallel.
De accountants hebben behoefte aan assistenten, ook aan andere
dan studeerende assistenten en de assistenten hebben het recht te
verlangen, dat ook hun vak een voldoende inhoud krijgt. Er is geen
enkele reden om lederen assistent, die geen accountant wordt, als
mislukt te beschouwen. Napoleon heeft wel beweerd, dat iedere sol­daat
den maarschalksstaf in den ransel draagt, maar ook hij heeft
niet alle soldaten tot maarschalk kunnen bevorderen en men krijgt
den indruk, dat „Die zwei Grenadiere" in hun vak als soldaat be­vrediging
vonden! De moderne maatschappij eischt echter nu een­maal
voor elk vak een opleiding, dus ook voor het vak van den
assistent-accountant, d.i. iets anders dan dat, waarmede de meesten
zich moeten vergenoegen, nl. een stuk accountantsopleiding, gericht
op het bereiken van het eindpunt, dat de groote meerderheid niet
bereikt. Hoe nu een assistenten-opleiding precies zou moeten zijn,
zou ik niet ineens kunnen zeggen. Dat zou bestudeerd moeten wor­den.
Maar zooals het Instituut voor meer dingen een goede oplos­sing
heeft gevonden, zal het die ook hiervoor vinden. Daaraan
twijfel ik geen oogenblik. In groote trekken komt het hierop neer,
dat de betrokkenen minder theorie en meer techniek noodig hebben
dan bij de accountants-opleiding wordt gedoceerd en dat de op­leiding
meer geconcentreerd moet zijn, zoodat b.v. een deel van
hetgeen tegen het einde vóór het C-examen wordt gedoceerd voor
deze menschen al veel vroeger van belang is. Ik weet, dat hiertegen
wel eens een bezwaar wordt geopperd, dat ik niet heel zwaar
kan laten wegen, maar toch wil noemen. Men is bang, dat, als men
aan assistenten een diploma afgeeft, deze zich zullen vestigen als
accountant. Ik durf het daarop laten aankomen, want ik heb liever
te doen met een beunhaas, die althans een assistents-examen heeft
gedaan dan met iemand, die in het geheel geen examen heeft af­gelegd.
Ik ben nu genaderd tot de laatste stelling, waarover ik reeds
een enkel woord heb gezegd.
Toen ik de eer had. Voorzitter van het Instituut te zijn, heb ik
bij de inauguratie van nieuwe leden eenige malen gezegd: Uw studie
149
38 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
is nog niet afgeloopen. Het is mij wel eens meegevallen, dat nooit
een van de nieuwe leden vroeg: wat doet het Instituut dan eigenlijk
ten behoeve van die verdere studie? Tot mijn spijt zou ik op die
vraag geen antwoord hebben kunnen geven. In de ruim 20 jaren,
die zijn verloopen, sedert ik examen heb gedaan, is de studie geheel
gewijzigd en zijn veel nieuwe theorieën opgekomen. Ik geloof zelfs,
dat dit ook voor een kortere periode geldt. En over 20 jaar zullen
er weer andere theorieën en methoden zijn, die wij allen zullen
moeten aanleeren. Het is bijna onmogelijk te verlangen, behalve
van hen, die het voorrecht hebben, nauw contact te onderhouden
met de opleiding en de examens, die ontwikkeling zelfstandig ge­heel
te volgen, zonder hulp en zonder eenige prikkel. Er zijn voor­beelden
te over te noemen — ik behoef U daarmede niet te ver­moeien
— van nieuwe theorieën en methoden, die tijdens ons ac­countantsschap
zijn opgekomen. Toen ik examen deed, bestond
de geheele bedrijfseconomie nog niet. En als het eenige voorbeeld
van verdere opleiding, zooals ik die bedoel, zou ik U het feit kunnen
noemen, dat Prof. Volmer indertijd een cursorische voordracht heeft
gehouden om ons eenigszins in te leiden in hetgeen men van toen
af bedrijfseconomie noemde. Ik geef toe, dat de Zuid-Hollandsche
Club wel eens iets in die richting heeft gedaan door specialisten
uit te noodigen in aanverwante vakken, maar hetzelfde zou ook
noodig zijn ten aanzien van ons eigen vak. Eenigen tijd geleden
heeft het instituut van cursorische voordrachten bestaan, maar ge­durende
slechts korten tijd. Ik vond die zeer interessant, maar was
dadelijk van meening, dat zij tot mislukking gedoemd waren, om­dat
zij m.i. niet juist waren opgezet. Zij hadden ook een heel ander
doel dan dat, waarover ik nu spreek. Zij waren bestemd voor een
zeer kleine categorie van assistenten, die, terwijl zij druk studeer­den
voor hun examen, veel meer gevoelden voor examenafrichting
dan voor een wat breeder opgezette theoretische beschouwing. Dat
kon men hun niet kwalijk nemen. Dat maakte, dat degenen, voor
wie de voordrachten bestemd waren, ze niet hebben geapprecieerd,
terwijl zij, die ze gaarne zouden hebben gevolgd, ze niet mochten
bijwonen. Ik kan mij voorstellen, dat dergelijke cursussen plaatse­lijk
georganiseerd zouden worden. Het zou niet meer dan billijk zijn.
150
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 39
een vergoeding te geven aan hen, die de cursussen zouden geven.
Men zou daarvoor de allerbesten uit onzen kring, die zich gespe­cialiseerd
hebben, als een bizondere eer moeten uitnoodigen. En het
lijkt mij ook niet meer dan billijk, dat de deelnemers daarvoor iets
zouden betalen. Men moet niet zeggen: wij hebben toch deze leden­bijeenkomsten.
Tusschen hetgeen ik bedoel en de ledenbijeen­komsten
bestaat het kenmerkend verschil — afgezien nog van de
honoreering! ( g e l a c h ) — dat het mijn bedoeling is, personen
uit te noodigen, die anderen in hun specialiteit iets kunnen leeren.
Ik heb er b.v. geen oogenblik aan gedacht, dat het de bedoeling zou
zijn, dat ik U vandaag iets zou leeren. Dan zou ik de uitnoodiging
niet hebben aangenomen en ik geloof ook niet, dat U dit van mij
heeft verwacht. Ik heb dan ook op den voorgrond gesteld, dat ik
zelf tegenover problemen sta en van U verwacht, dat U mij zult
helpen, die op te lossen. Indien zij, die het niet met mij eens zijn,
mij hun critiek niet willen sparen en zij, die wel wat voor mijn
betoog gevoelen, dit ook niet onder stoelen of banken willen steken,
dan mag ik, zonder onbescheiden te zijn, — want ik verwacht meer
van U dan van mijzelf — de verwachting uitspreken, dat deze
middag werkelijk nuttig besteed zal zijn.
( A p p l a u s ) .
De VOORZITTER:
Mijne heeren,
Het is juist, wat de heer Polak bij het begin van zijn inleiding
mededeelde; het Bestuur heeft de keuze van het onderwerp, dat
wij in deze studie-bijeenkomst zouden behandelen, aan hemzelf
overgelaten. Het Bestuur wist bij voorbaat, dat de groote liefde,
die de heer Polak het beroep toedraagt en de ernst en bekwaam­heid,
waarvan hij zoo menigmaal blijk heeft gegeven bij de be­handeling
van onderwerpen, die op ons vak betrekking hebben,
den waarborg gaven, dat deze vergadering volkomen zou passen
in het kader van hetgeen wij in onze studie-bijeenkomsten noodig
hebben.
Ik wil wel zeggen, dat ik mij er, toen ik van den heer Polak
151
40 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
hoorde, dat hij dit onderwerp had gekozen, persoonlijk van be­wust
was, dat hij bij de behandeling daarvan zou komen te staan
voor de noodzakelijkheid, zooal niet een positieve uitspraak te
doen, dan toch op verschillende punten, die in het kader van dit
onderwerp vallen, min of meer stelling te nemen. Daarvoor is
moed noodig. Er is moed noodig om op een zeker oogenblik, als
de ontwikkelingsgang daartoe aanleiding geeft, datgene wat in
de praktijk nog maar vaag is gegroeid en nog weinig concreet is
aangegeven, te poneeren in een vorm, die het vraagstuk positiever
stelt. Nu weet ik wel, dat de heer Polak — hij heeft het zelf
eenige keeren herhaald — niet op alle punten een positieve mee­ning
heeft gegeven en dat hij in de meeste gevallen zelf nog
vragenderwijze heeft gesproken. Met dien verstande intusschen,
dat hij wel degelijk de richting, waarin zijn eigen gedachten gaan,
heeft aangegeven.
Ik ben er van overtuigd, dat deze inleiding ook voor hen, die
niet in deze vergadering aanwezig zijn, het uitgangspunt zal kun­nen
vormen voor een grondiger en concreter overweging van dit
vraagstuk dan tot nu toe heeft plaats gehad.
Inmiddels hebben twee instanties in het Instituut den plicht,
een direct resultaat van deze inleiding te brengen. En wel in de
eerste plaats deze vergadering, die straks bij het debat blijk zal
moeten geven van een afwijkende meening of van een verster­king
van hetgeen de heer Polak heeft betoogd. Het debat zal het
vraagstuk wat verder moeten brengen. En in de tweede plaats is
er het Bestuur, dat zeker gevolg zal moeten geven aan de in de
stellingen van den heer Polak herhaaldelijk voorkomende uitnoo-diging
om verschillende punten, die voor de verdere ontwikkeling
van het beroep in dit verband van beteekenis zijn, nader te over­wegen
en voor te bereiden wat noodig is om straks op die punten
tot nuttige maatregelen voor het Instituut te komen.
Mag ik beginnen met U en U verzoeken, zich aan te melden,
indien U naar aanleiding van de inleiding van den heer Polak
iets in het midden heeft te brengen? Dan zal ik U, nadat wij een
kwartier hebben gepauzeerd, daartoe in de gelegenheid stellen.
Tevoren wil ik den heer Polak echter hartelijk dank zeggen
152
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 41
voor de zeer grondige voorbereiding van zijn inleiding en voor de
inleiding zelve, die voor ons beroep ongetwijfeld van groote be-teekenis
en groot nut is.
( A p p l a u s ) .
De vergadering wordt te 15.53 uur geschorst.
DEBAT.
De VOORZITTER:
Ik heb acht debaters genoteerd en ik geloof niet, dat ik meer
dan een uur voor het debat beschikbaar kan stellen. Het zou mij
zelfs aangenaam zijn, als de duur van het debat in totaal iets kor­ter
zou kunnen zijn. Er is voor de sprekers gemiddeld 7'/^ minuut
disponibel. Mag ik den debaters dus in elk geval verzoeken, zich
zooveel mogelijk te beperken?
De heer G. P. J. HOGE WEG:
Mijnheer de Voorzitter, Geachte Spreker, Geachte Vergadering,
Het zal U wel niet verwonderen, dat ik bij de behandeling van
het onderwerp „de opleiding tot accountant" ook even het woord
vraag, want die opleiding heeft mij vele jaren na aan het hart
gelegen en zij doet dat nog.
Ik moet dan beginnen met den heer Polak hartelijk dank te zeg­gen
— en dit is meer dan een formule, waarmede de eerste debater
altijd begint — voor de moeite, die hij zich gegeven heeft om
deze materie in een aantal stellingen voor ons te leggen — hier
sluit ik mij aan bij hetgeen de Voorzitter reeds heeft gezegd —
waardoor wij ons op het onderwerp kunnen concentreeren.
Toen ik deze stellingen ontving, was ik voornemens, ook mijn
gedachten daarover eens rustig te ordenen en in punten op papier
te zetten, zoodat ik er misschien ook een uur over zou spreken.
153
42 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
Nu ben ik blij, dat ik daarover geen tijd heb gehad, want ik krijg
nu maar 7'/^ minuut. Het zou dus vergeefsche moeite zijn geweest.
Ik moet mij derhalve bepalen tot enkele punten, die mijn aan­dacht
hebben getrokken, omdat ik, hoewel ik groote achting en
hulde heb voor het werk, dat de heer Polak heeft gedaan, het toch
niet geheel met hem eens kan zijn en van meening ben, dat hij op
enkele punten een nadruk heeft gelegd, die niet juist ligt.
' Hoewel ik ook over voorgaande stellingen misschien nog iets
te zeggen zou hebben (ik heb daarover ook aanteekeningen ge­maakt),
zou ik willen beginnen met even de aandacht te vestigen
op de statistiek. Deze statistiek kan geen beeld geven, dat verge­lijkbaar
is met statistieken, die betrekking hebben op andere be­roepen.
Waarom kan zij dat niet? Omdat de studeerenden in ons
beroep in de praktijk werkzaam zijn; omdat de studeerenden in
ons beroep gedurende hun studie een positie verkrijgen, waarmede
zij tevreden zijn en een punt bereiken, waarop hun meisje of hun
moeder of andere omstandigheden hen er toe brengen, de studie
te staken. Zij hebben bereikt wat zij wilden bereiken; zij hebben
een goede positie en kunnen gerust zijn. Dan werken zij dus niet
meer. Waarom zouden zij zich nog druk maken? Dit is een van
de voorname redenen, waarom een groot deel der studeerenden in
ons beroep de studie staakt. De oorzaak daarvan ligt niet in de op­leiding
of in de examens, maar in het feit, dat zij door vroegere
opleiding en door de voorbereiding voor het examen reeds in staat
waren, een positie te verkrijgen, die aan hun behoeften voldoet.
Zij verlangen niet meer. Ik heb dat in talrijke gevallen zelf onder­vonden.
Herhaaldelijk kwamen examencandidaten mij zeggen: ik
vind de studie heel interessant, ik heb er veel van opgestoken en
ik heb er veel profijt van voor mijn praktijk; ik ben dus tevreden
en houd er mee op. Daarom kunnen wij deze statistiek, meen ik,
niet vergelijken met eenige andere statistiek, die betrekking heeft
op beroepen, waarin men zich specialiseert voor het vak, dat men
wil beoefenen en tijdens de studie geen practische werkzaamheden
kan doen, zoodanig, dat men zich in dien tijd een positie kan ver­overen,
die voldoet. Men is daar dus genoodzaakt, de studie te
voltooien of men wordt „gesjeesd student" en moet zich herscholen
154
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 43
voor een ander beroep. Het komt mij dus voor, dat het Instituut
en het Bureau voor de Examens, ook al zouden de cijfers van
deze statistiek teleurstellen, moeten voortgaan met het mooie werk,
dat gedurende zooveel jaren door het Instituut is verricht. Wij
zouden de opleiding dan toch moeten handhaven en de examens
moeten blijven afnemen. Dat is niet speciaal een sociaal streven.
De overweging, dat menschen, die de universitaire studie niet
betalen kunnen, ook iets moeten bereiken, is in het geheel niet de
reden. Er zijn aan de Universiteit ook velen, die uit een zeer smalle
beurs studeeren, jongelieden van hetzelfde type als die, welke wij
bij het Instituut vinden. Al die ijverige en bekwame jongelui kun­nen
bij ons slagen en werken, tot zij een punt bereiken, waarop zij
tevreden zijn. Er zijn er natuurlijk ook, die afvallen uit teleur­stelling,
dus omdat zij het examen niet kunnen doen. Geen psycho­technisch
onderzoek zal dit kunnen voorkomen. Dat is, ik zou bijna
zeggen, een utopie. Er zijn te veel bizondere eigenschappen voor
de uitoefening van het accountantsberoep noodig om zich op een
voorafgaand onderzoek te kunnen instellen. Er zijn te groote moei­lijkheden
aan verbonden. Men is het er zelfs nog niet over eens,
welke eigenschappen voor de uitoefening van ons beroep in het
bizonder noodig zijn. Men spreekt van natuurlijke geschiktheid,
maar welke bizondere eigenschappen iemand tot accountant stem­pelen
zou ik in enkele woorden niet kunnen aangeven. Zoo zijn er
verschillende andere factoren. Ik ben van meening, dat, hoewel de
opleiding van het Instituut hier en daar niet zoover kan gaan als
die aan de Universiteit en de Hoogeschool, omdat daar een bree-dere
grondslag kan worden gelegd dan bij het Instituut, de eigen­lijke
vakstudie bij het Instituut even hoog kan staan als de vak­studie
aan de Universiteit en de Hoogeschool.
Wat betreft het nadeel van de opleiding aan de Universiteit,
daarin bestaande, dat daar alleen onderwijs wordt gegeven en geen
practisch werk kan worden gedaan, men doet zijn best om den
studenten ook wat praktijk bij te brengen. Wij hebben enkele boek­houdingen
aan de Universiteit en een assistent, die lid is van het
Instituut, is belast met de taak om aan de hand daarvan iets van
de praktijk van het beroep te demonstreeren. Dat is natuurlijk heel
155
44 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
weinig, maar intusschen zijn bijna alle studenten te Amsterdam op
een accountantskantoor werkzaam en ik zou een beroep willen
doen op de leden van het Instituut om deze gelegenheid voor hen
open te houden. Thans is er maar een kleine groep van leden, die
hun kantoren beschikbaar stellen om 1 of 2 assistenten op te
nemen, die 1 of 2 dagen per week vrij moeten hebben om de
colleges te kunnen volgen. Meer kan ook niet. Het gaat niet aan,
universiteitscolleges op de avonduren te stellen; het moeten dag-colleges
zijn. Daarom moeten wij een beroep doen op de leden van
het Instituut om de jongelui gedurende de twee jaar, waarin zij
college loopen en het halve of heele jaar, dat zij daarna nog stu-deeren
voor het eindexamen, gelegenheid te geven, praktijk op te
doen. Dat is wel niet de jeugdige leeftijd, waarop men de meeste
geschiktheid daarvoor heeft en die de spreker bedoeld heeft, maar
men heeft dan ook zooveel meer ontwikkeling verkregen, dat de
praktijk zich veel sneller aansluit bij de theoretische ontwikkeling.
Men staat eerder met beide beenen op den grond en begrijpt de
praktijk daarom veel gauwer. Vóór dat het doctoraal examen
gedaan is, is een stage op een kantoor absoluut onmogelijk; men
kan het niet zoo regelen, dat de Universiteit daartoe voldoende
gelegenheid geeft.
Deze beide opleidingen kunnen dus naar mijn meening naast
elkaar blijven bestaan. Ik ben van meening, dat het examen van
het Instituut gedurende de vele jaren, waarin het is afgenomen,
goede accountants heeft kunnen kweeken. Ook de Universiteit en
de Hoogeschool hebben bewezen, dat te kunnen doen. Welke oplei­ding
de beste is zal de tijd leeren. Wij zijn nog niet zoo ver, dat
wij dat kunnen beoordeelen. Mijn liefde is aan beide zijden en ik
kan dat doen, omdat ik de overtuiging heb, dat wij aan beide kan­ten
zullen slagen. Al geef ik volkomen toe, dat de theoretische en
voorbereidende studie aan de universiteit en de hoogescholen veel
beter is dan bij de Instituutsopleiding, toch ben ik van meening, dat
de Instituutsopleiding mits wij ons tot het uiterste blijven inspan­nen
en zorgen, dat de beste leerkrachten met de opleiding belast
blijven en dat de liefde daarvoor blijft bestaan, onmisbaar is. Wij
hadden in het vorige jaar 1100 examens, maar deze candidaten
156
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 45
zullen niet allen accountants worden. Dat willen zij ook niet allen.
Ik wil dit in verband brengen met de stelling van den heer Polak,
waarin de wenschelijkheid van het afnemen van een assistents­examen
wordt bepleit. Mijn heeren, dat brengt ons niet verder. De
assistenten op onze kantoren hebben een positie, kunnen een positie
hebben, mits zij in het algemeen de persoonlijke geschiktheid voor
assistent bezitten. Het examen om assistent te worden, is het prak­tijkexamen,
vermeerderd met algemeene ontwikkeling, blijkende uit
het afleggen van het eindexamen van een H.B.S., een H.B.S.-A of
een Gymnasium. Door het afleggen van deze examens bewijst men,
dat men de kennis heeft om assistent te worden en de verdere
opleiding daarvoor ontvangt men in de praktijk en door de speciale
leergangen, die door onze medewerkers worden gegeven. Er is
naar mijn meening geen behoefte aan een assistentsexamen, want
de assistenten, die daarvoor zouden slagen, achten zich geschikt om
verder te gaan en willen accountant worden. Wat zou daarvan het
gevolg zijn? Eenvoudig, dat het werk van het Bureau voor de
Examens wordt verdubbeld en dat wij aan deze candidaten na het
afleggen van het assistentsexamen een verdere opleiding zullen
moeten geven. De menschen, die het assistentsexamen zouden doen,
zullen zich de geschiktheid toekennen om accountant te worden.
Het komt mij dus voor, dat de instelling van een examen voor
assistent-accountant, zooals de inleider dat verlangt, niet het resul­taat
zou hebben, dat hij daarvan verwacht. Er is op het oogenblik
een tevreden stand van assistent-accountants op onze kantoren
en er is m.i. geen reden om in deze positie verandering te brengen.
Er zijn nog veel andere punten, die ik gaarne ter sprake zou
willen brengen, maar er is nog één punt, waaromtrent ik op grond
van de praktijk en op grond van het feit, dat ik aan de opleiding
verbonden ben, iets kan mededeelen. De inleider noemt nl. als een
voordeel van de opleiding bij de Universiteit, dat daar een nauwer
verband bestaat tusschen opleiding en examen. Dat moeten wij
ook niet overdrijven. Aan de universitaire examens werken mede:
één professor, twee lectoren en drie deskundige leden van het Insti­tuut.
Dat wil niet zeggen, dat de lectoren en de professor niet des­kundig
zouden zijn, maar dat zij deskundigen uit de praktijk naast
157
46 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
zich krijgen. Behalve de drie examinatoren, die de opleiding heb­ben
gegeven, zijn er dus drie examinatoren, die niet hebben opge­leid.
Dezen stellen vraagstukken vast voor tentamina en nemen
Vs deel van den tijd van het mondeling examen in beslag, geheel
vrij, zonder eenige voeling te houden met de opleiding. Zij stellen
alleen de vragen, die zij noodig achten om na te gaan, of de can-didaat
voldoende heeft gestudeerd om tot accountant te worden
bevorderd. U ziet dus, dat er, behalve het contact tusschen candi-daat
en opleider, ook contact met de praktijk bestaat. Hetzelfde
vindt men bij de examens van het Instituut. Wij heben onze offi-cieele
opleiders uitgenoodigd en con amore hebben dezen zich
bereid verklaard, bij het examen mede te werken. Zij maken niet
de vraagstukken. Zij werken alleen mede bij de beoordeeling van
de uitwerking. Daar kunnen zij het volle gewicht van hun opleiding
en van hun wijze van beoordeeling in de weegschaal werpen en ons
laten zien, welke eischen wij aan de opleiding mogen stellen. Zij
doen ten volle mede aan het ondervragen bij het mondeling examen.
Zij doen geen vragen aan hun eigen candidaten, maar zij weten
toch wat er bij de opleiding wordt behandeld en kunnen aangeven,
welke eischen aan de candidaten voor onze examens moeten wor­den
gesteld.
Het komt mij dus voor, dat het nauwe verband tusschen opleiding
en examen door het Bureau voor de Examens zooveel mogelijk
wordt gelegd en dat dit niet als een nadeel mag gelden voor de
examens van het Instituut.
Ik vrees, dat ik te ver ga, maar ik zou toch gaarne nog één
opmerking willen maken. De moreele aansprakelijkheid van het
Instituut voor de universitaire examens, omdat het die examens
erkent, wijs ik af. Als lid van het Instituut neem ik geen aansprake­lijkheid
op mij voor de examens der Universiteit. Ik merk alleen
op, dat de opleiders bij de Universiteit leden van het Instituut zijn.
Wat dit betreft is er dus een verband tusschen het Instituut en de
universitaire opleiding en wat de opleiders bij de Universiteit ver­nemen
in vergaderingen als deze en in besprekingen met collega's
zal natuurlijk grooten invloed hebben op de opleiding. Maar de
universitaire examens zijn wettelijk geregeld en hebben een wette-
158
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 47
lijke sanctie. Aan den uitslag van het examen wordt ook tot in de
hoogste kringen der Regeering waarde gehecht. Men stelt daarin
belang, grondt er benoemingen op e.d. Daar dus de universitaire
examens in dezen vorm door de Regeering worden erkend en de
wetenschappelijke vakken door de reeds genoemde opleiders wor­den
gedoceerd, kan het Instituut naar mijn meening geen moreele
aansprakelijkheid hiervoor op zich nemen, ook al niet om de reden,
die de inleider zelf heeft genoemd, nl. dat het voor buitenstaanders
niet doenlijk is, eenigen directen invloed op de universitaire
examens uit te oefenen. De positie van de Universiteit en
de Hoogeschool is oorzaak, dat zij — al erkennen zij vol­komen
den invloed van de praktijk en al aanvaarden zij de
samenwerking met menschen uit de praktijk — zich het recht voor­behouden,
het peil van hun examens zelf te bepalen.
Ik geloof ook niet, dat wij iets zouden bereiken, indien wij zou­den
publiceeren, dat wij als Nederlandsch Instituut van Accountants
een moreele aansprakelijkheid voor de universitaire examens op ons
nemen. Ik geloof integendeel, dat wij daarmede een aansprakelijk­heid
zouden aanvaarden, die wij niet kunnen dragen en accountants
moeten geen aansprakelijkheid op zich nemen, die zij niet kunnen
dragen!
Ik moet het hierbij laten, Mijnheer de Voorzitter, hoewel het mij
spijt.
De heer Drs. A. MEIJ:
Mijnheer de Voorzitter, Dames en Heeren,
Ik ben blij, dat ik bij de aanmelding voor het debat de piëteit
heb gehad, den man te laten voorgaan, die mijn eerste stappen op
het gebied der praktijk heeft geleid, den Heer Hogeweg. Immers,
hetgeen naar mijn meening zoo principieel mogelijk over dit onder­werp
moest worden gezegd heeft hij beter gezegd dan ik mij had
voorgenomen, het te zeggen.
Toch wil ik mij daarbij aansluiten.
159
48 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
In de eerste plaats sluit ik mij aan bij de woorden van waardee­ring,
die de heer Hogeweg voor het werk, dat collega Polak heeft
verricht, heeft geuit en in de tweede plaats wil ik verklaren, dat ik
mij volkomen aansluit bij hetgeen de heer Hogeweg heeft gezegd
omtrent de vergelijking van de academische opleiding met de Insti­tuutsopleiding,
zooals de heer Polak die heeft gemaakt en waarbij
een quantitatieve voorstelling van de resultaten slechts van één der
twee opleidingen kon worden gegeven en waardoor de conclusie
voor een statisticus naar mijn meening wel wat zwak wordt. Ten
aanzien van het cijfermateriaal, dat collega Polak ons heeft ge­geven
— wat b.v. het totale percentage van geslaagden tot en met
1936 betreft, dus na meer dan 10 jaar, n.l. ruim 28 % — heeft
hijzelf ons al gewaarschuwd, dat dit een gemiddelde is van de
resultaten, verkregen door menschen, die een voorbereidende mid­delbare
schoolopleiding hebben genoten en menschen, die deze
vooropleiding niet hebben gehad. Nu ben ik heel blij te zien, dat
ook zij, die zulk een middelbare opleiding niet hebben ontvangen,
er toch in geslaagd zijn, accountant te worden, maar dat zij een
lager slagingspercentage hebben en een langeren opleidingsduur,
spreekt van zelf. Ik geloof, dat ik als opleider, die zich ook met
statistiek bezighoudt, appel moet aanteekenen tegen het trekken
van een gemiddelde uit deze twee groepen van onvergelijkbare
grootheden.
Er is echter meer, in dezelfde richting. Uit de statistiek blijkt
— en hiermede wil ik ondersteunen hetgeen de heer Hogeweg
daaromtrent heeft gezegd — dat het zonderlinge verschijnsel zich
voordoet, dat het slagingspercentage van de candidaten, die nog
4 voorbereidende examens moesten doen, na 10 jaar 51.4 bedroeg
en dat van hen, die slechts 2 a 3 voorbereidende examens moesten
doen, 43.6, terwijl het slagingspercentage van de candidaten, die
zelfs vrijstelling hadden voor het examen Accountancy A, slechts
35.7 was. En dan klagen de assistenten nog over het examen AT
Die conclusie mag ik natuurlijk evenmin trekken als de heer Polak
mocht concludeeren, dat het met het slagingspercentage zoo slecht
staat. Want tegenover deze slagingspercentages hebben wij zoo­even
uit het rapport-Limburg een mogelijk slagingspercentage
160
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 49
voor de studenten in de economie gehoord van 35 na 8 jaar.
De heer POLAK: Na 6 jaar.
De heer Drs. A. MEIJ: Goed. In verband met dit aantal van 6
jaar wijs ik er op, dat dit cumulatieve percentage in de statistiek
van den Heer Polak in de laatste 2 a 3 jaar slechts kleine opklim­mingen
vertoont. Als wij nu niet alleen kijken naar het cumulatief
percentage, maar naar de werkelijke getallen, waaruit dit is op­gebouwd
omdat de cumulatieve percentages geen duidelijk inzicht
geven omtrent de slagingskansen en het er om gaat te zien hoe
de slagingskans gespreid is over verschillende studiejaren, om
daaruit een indruk te krijgen omtrent den duur van de studie bij
de Instituutsopleiding, dan zien wij, dat deze voor de candidaten
met 4 voorbereidende vakexamens ligt tusschen 5 en 8 jaar. Tus-,
schen die jaren vindt men de groote opklimming en in dien tijd
slaagt dus de groote meerderheid van de studeerenden, die de studie
voortzetten. Ongeveer hetzelfde vind ik bij de groep met 2 a 3
voorbereidende examens en bij de candidaten, die het examen
Accountancy A niet behoeven te doen. Voor hen, die nog 5 voorbe­reidende
examens moeten doen, is volgens de statistieken de sla­gingskans
al heel ongelukkig; voor deze groep bedraagt het sla­gingspercentage
na 8 jaar nl. slechts ruim 15%. Ik hoop dat collega
Polak ons wel zal vertellen, welk het vijfde vak is, waarover zoo
velen den hals breken of welke andere oorzaak is aan te wijzen
waarom vijf bijvakken de kans zoo drukt! Ik twijfel er echter aan
— begrijpende, hoe deze statistiek is opgebouwd — of collega
Polak zulks zal kunnen doen. Dit echter moet m.i. duidelijk illu-streeren
wat de heer Hogeweg heeft betoogd, nl. dat wij omtrent
de slagingskansen van de candidaten, die bij het Instituut examen
doen, uit deze cijfers geen conclusie mogen trekken en dat wij dus
stelling 10 niet mogen aanvaarden, omdat het bijgebrachte mate­riaal
daarvoor te gering is. Van de stelling — collega Polak houde
het mij ten goede — zou ik willen zeggen, dat het een deductief
afgeleide stelling is, die daarna met statistische gegevens werd ver­lucht.
De grond is dus deductie alleen en daarbij is Polak's mee­ning
naast elke andere te stellen.
161
50 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
De eenige conclusie, die collega Polak uit de door hem gebruikte
statistiek had mogen trekken is m.i. — alle overige bezwaren daar­gelaten
— dat de vlotte candidaten van het Instituut na 5 a 6 tot
7 a 8 jaar slagen. Daarna komt er dan nog wat nadruppelen. Dat is
bij dergelijke statistieken altijd het geval. Men denke aan de be­kende
kromme van Quételet. Wij zien dus, dat de vluggen slagen
na 5 a 6 jaar en dat die slagingspercentages zeer behoorlijk zijn.
De officieele duur van de opleiding voor de behandeling der stof
voor Accountancy alleen bedraagt 4'/^ jaar, zoodat het slagen na
5 a 6 jaar naar mijn meening een bewijs is, dat het met de vlotte
leerlingen heel normaal verloopt en dat het ook niet zoo verschrik­kelijk
is, dat anderen eens een keer moeten doubleeren.
Voorts wil ik ondersteunen hetgeen de heer Hogeweg heeft ge­zegd
omtrent de afgestudeerden van de Hoogeschool. Ook hier ge­loof
ik, dat collega Polak te veel afgaat op de benaming „afge­studeerden",
die zoowel voor de afgestudeerden van de Hooge­school
als voor die der Instituutsopleiding wordt gebruikt.
Op zichzelf zijn die twee natuurlijk niet vergelijkbaar. De candi-daat,
die de Instituutsopleiding heeft gevolgd heeft niet alleen meer
gelegenheid gehad om de praktijk te combineeren met zijn theore­tische
studie, maar heeft in de meeste gevallen een volkomen com­binatie
van praktijk en theoretische studie gehad en is — ik her­inner
mij velen, die ik heb opgeleid en voor wie dit gold — na af­loop
van zijn studie een volleerd accountant, die dadelijk op de
praktijk kan worden „losgelaten". Degene, die de academische op­leiding
heeft gevolgd en niet in de praktijk werkzaam is geweest,
kan dat niet. Dat weten wij allen. Ik heb op mijn kantoor ook men-schen
gehad, die na het afleggen van het doctoraal examen economie
practisch zijn gaan werken gedurende hun daaraan volgende ac-countancy-
studie. Zij hebben voor dat vak college geloopen en op
deze wijze theoretische studie en praktijk gecombineerd. Deze men-schen
hebben dus eveneens de volledige combinatie, maar zij heb­ben
dan ook in het gunstigste geval 4 jaar voor het doctoraal exa­men
economie gewerkt en 2 jaar voor het accountantsexamen, dat
is dus ook 6 jaar. Ik wil in het geheel niet beweren, dat men daar­uit
mag concludeeren, dat de Instituutsopleiding en de academische
162
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 51
opleiding zonder meer gelijkgesteld mogen worden. Dan zou ik ook
een onjuiste conclusie trekken. Ik wil er alleen op wijzen, dat in
de eerste plaats een dergelijk gebruik van de cijfers niet juist is
en dat het Instituut daaruit geen conclusie mag trekken ten aan­zien
van voorkeur voor de één of de andere opleiding. En in de
tweede plaats, dat het bij de vergelijking veel gunstiger staat voor
de Instituutsopleiding dan collega Polak wil laten gelooven.
De VOORZITTER: Mag ik U verzoeken, zoo kort mogelijk te
zijn?
De heer Drs. A. MEIJ: Ik ben dadelijk klaar.
Ik zou nog de suggestie willen geven — deze ligt eenigszins
op een zijterrein — of cijfers, zooals wij wij thans voor ons heb­ben,
er misschien toe kunnen strekken, door het Bestuur of door
het Bureau voor de Examens - tot wier taak het eigenlijk behoort -
te doen nagaan, of de voorbereidende vakexamens wel altijd vol­doende
zijn voorbereid. Ik denk hier in het bizonder aan het vak
sociale economie en aan de groote hoeveelheid dogmen-historische
beschouwingen en dogmen-historische kennis, die den candidaat
wordt bijgebracht, n.b. met critiek op de beweringen van Adam
Smith e.d., 1'/^ eeuw nadat deze menschen hebben geleefd. Het
nut daarvan voor de praktijk is natuurlijk volkomen illusoir. Als
ik daarentegen als opleider voor het examen Accountancy A iets
zeg over conjunctuur of conjunctuurverschijnselen — vraagstukken
waarmede de candidaten midden in de praktijk terecht komen —
dan zie ik meestal verbaasde gezichten. Ik zou dit het Bureau voor
de Examens in overweging willen geven en ik geloof, dat dit de
slagingskansen van de meeste cursisten van het Instituut inder­daad
zal verhoogen, om het programma Sociale Economie te her­zien
in de richting van de praktische eischen voor ons eigen vak.
De heer O. P. J. HOGEWEG: In het laatste jaar is aan dit punt
al volledige aandacht geschonken.
De heer Drs. A. MEIJ: Hulde!
163
52 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
Mijnheer de Voorzitter: Ik zou graag nog enkele opmerkingen
willen maken, maar zal mij om des tijds wille moeten beperken
tot wat ik nu heb gezegd.
De heer Drs. H. J. VAN DER SCHROEFF:
Mijnheer de Voorzitter, 'Damen en Heeren,
De Voorzitter en de voorgaande sprekers hebben den inleider
lof gebracht voor de wijze, waarop hij zich van zijn taak heeft
gekweten. Deze lof is alleszins verdiend en ook ik wil mij daarbij
zeer gaarne aansluiten. Men moet respect hebben voor de dege­lijke
wijze, waarop de inleider zich van de moeilijke taak, waar­voor
hij zich ongetwijfeld geplaatst zag en die hij zichzelf heeft
opgelegd, heeft gekweten. Uit zijn inleiding is overal de groote
liefde gebleken, die de inleider heeft voor dit onderwerp, dat voor
ons beroep van zoo groote beteekenis is. Ik ben overtuigd, dat ik
niet op tegenspraak Uwerzijds zal stuiten, als ik zeg, dat het Be­stuur
een zeer gelukkige keuze heeft gedaan wat de persoon van
den inleider betreft en dat de inleider een zeer gelukkige keuze
heeft gedaan wat betreft zijn onderwerp.
Als men de stellingen leest, is er ongetwijfeld over vrijwel alle
iets te zeggen, hetzij om enkele van de gedachten te steunen en te
versterken of om van een verschil van gevoelen blijk te geven.
Daar echter de tijd zoo beperkt is, zal ook ik mij tot enkele punten
moeten bepalen. Als ik dus de eerste 7 stellingen voorbijga, doe
ik dat niet, omdat ik daarover niets zou kunnen zeggen, maar
alleen, omdat ik mij, zooals gezegd, beperking wil opleggen.
Ik kom dus onmiddellijk tot stelling 8, waarin de inleider zegt,
dat bij de keuze der vakken, waarin examen moet worden afge­legd
en waarvoor moet worden opgeleid, niet uitsluitend dient te
worden overwogen, welke feitelijke kennis de accountant bij de
uitoefening van zijn beroep noodig heeft. Het komt mij voor, dat
dit een zeer belangrijke uitspraak is wat betreft de opleiding voor
het beroep zelf en ook als het straks gaat om de vraag, welke ver­schillen
er bestaan tusschen de opleiding, die door het Instituut
164
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 53
wordt gegeven en die aan de Universiteit en Hoogeschool. Zooals
de inleider deze stelling heeft geformuleerd, houdt zij eigenlijk ook
een voortzetting in van hetgeen gezegd werd omtrent de alge-meene
ontwikkeling, waaraan, zooals de inleider zoozeer terecht
heeft bepleit, daarom veel aandacht moet worden besteed, omdat
deze de basis legt voor het geheele peil, waarop straks de vakstudie
komt te staan. Buitengewoon belangrijk acht ik het, dat bij de
opleiding niet te vroeg met de specialisatie wordt begonnen, m.a.w.
dat het vaktechnische element niet te vroeg naar voren wordt ge­bracht,
maar dat den studeerenden eerst een algemeene basis
wordt gegeven — ik laat het woord „wetenschappelijke'' weg —
waarop straks het vaktechnische gedeelte wordt geënt. In dit op­zicht
bestaat hier, dunkt mij, een belangrijk verschil tusschen de
opleiding van het Instituut en die aan de Universiteit en Hooge­school.
Bij laatstgenoemde opleiding moet eerst een doctoraal
examen worden gepasseerd, waarbij, voor zoover ik het aan de
Amsterdamsche Faculteit ken, nog in geenen deele is gespeciali­seerd.
Het is volkomen algemeen economisch vormend en voor
zoover reeds aan vakstudie iets wordt gedaan, geschiedt dat naast
dit examen. Het doctoraal examen moet toch in vollen omvang
worden gepresteerd. Het vaktechnische element komt eerst na dit
examen.
Wanneer wij nu eens een vergelijking zouden maken tusschen
de universitaire studie en de Instituutsstudie, dan kan ik het geheel
met den heer Hogeweg eens zijn, wanneer deze zegt, dat de Insti­tuutsopleiding,
wat het vaktechnische gedeelte betreft, in geen
enkel opzicht in het nadeel behoeft te zijn. Het is jammer, maar
het is niet te miskennen, dat deze opleiding, wat het algemeene
gedeelte betreft, wel een achterstand heeft. Het voorbereidend vak­examen
is, voor zoover het de hoofdvakken betreft, niet volkomen
gelijkwaardig aan de studie, die gedurende zooveel jaren voor het
doctoraal examen wordt gedaan. Dit geldt misschien wel in het
bizonder voor de economie en de heer Meij — ik zou het anders
niet gezegd hebben — heeft mij werkelijk de opmerking uit het hart
gegrepen, dat er in dit opzicht dadelijk wel iets aan die opleiding
zou kunnen worden gedaan door alle franje, zooals de dogmen-
165
54 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
geschiedenis, te verwijderen en zich meer te concentreeren op het
theoretisch fundament, dat noodig is voor de verdere studie en
dat voor het inzicht van den accountant van veel waarde moet
worden geacht.
Ik leg dus vooral den nadruk op een niet te vroege specialisatie.
Ik spring nu over van stelling 8 naar stelling 12, want tusschen
deze beide bestaat een onmiskenbaar verband. Daarin wordt ge­zegd,
dat de studenten, die de universitaire opleiding volgen, in
het nadeel zijn, omdat zij tusschentijds of in het geheel niet of
maar zeer weinig met de praktijk in aanraking kunnen komen.
Daarbij, Mijnheer de Voorzitter en Mijneheeren, moet toch wel
onderscheid worden gemaakt tusschen de practische kennis, die
men den studenten kan bijbrengen, als zij voor het eigenlijke ac­countantsdiploma
studeeren, dus na het doctoraal examen en
de kennismaking met de praktijk vóór het doctoraalexamen. De
heer Hogeweg heeft er op gewezen, dat de meeste accountantsstu-denten
reeds tijdens hun studie in de praktijk werkzaam zijn. De in­leider
is verder gegaan en wil reeds vroeger een praktijkstage aan
de opleiding verbinden. In die richting wordt gewerkt. Naar mij
bekend is, beijvert men zich te Amsterdam in den laatsten tijd om
den studenten ook tijdens de studie-jaren voor het doctoraal-exa­men
iets van de praktijk te laten zien. Deze zaak staat nog in de
kinderschoenen en moet dus niet te zwaar worden beoordeeld.
Ik kom echter in tegenspraak met den inleider, wanneer hij zegt,
dat een voor de studenten leerzame praktijkbeoefening slechts
mogelijk zal zijn in dienst van particuliere beoefenaars van het
vrije beroep. Neen, Mijneheeren, zou er in dat tijdvak iets aan
practische vorming moeten worden gedaan, dan zal dat niet moeten
geschieden in de accountantspraktijk. Ook hier zeg ik U; niet te
vroeg specialiseeren en hier ligt dan ook het verband met hetgeen
ik heb gezegd naar aanleiding van stelling 8 over de theoretische
vorming. Noch in het één noch in het ander te vroeg specialiseeren.
Wèl de gelegenheid geven, iets van de practijk te zien, wat hoog
noodig is, omdat de jongelui, die rechtstreeks van de handelsschool
komen, hooren spreken over dingen, waarvan hun elke practische
voorstelling ontbreekt. Hun daarvan iets te laten zien is van groote
166
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 55
waarde, ook voor de karaktervorming. Want als de inleider zegt
in stelling 11, dat de opleiding aan de Universiteit het gevaar heeft
van overdreven wetenschappelijkheid, dan zeg ik U, mijne heeren
— en dan heb ik geen tegenspraak te duchten — dat niets zoo
goed zal zijn om dit gevaar te bestrijden dan den studenten een
„duik" in de practijk te geven. Dat zal hen spoedig van eigen­waan
genezen, als zij dien bezitten.
Ik ben hiermede niet geheel uitgesproken. Ik heb nog een punt
op het programma. Dit betreft stelling 13, waarin gesproken wordt
over de wenschelijkheid van de instelling van een assistentaccoun-tantsexamen.
Ik heb van een der vorige sprekers een afwijzing
van dit denkbeeld gehoord, maar ik wil den inleider hiermede
mijn krachtige adhaesie betuigen. Ik vind dat examen zeer ge-wenscht.
De tevreden assistentenstand, waarvan de heer Hogeweg
meende te kunnen gewagen, ken ik niet, ofschoon ik mag zeggen,
dat ik voldoende omgang gehad heb en nog dagelijks heb met
jonge menschen, die in die richting werken, zoodat ik meen, daar­over
eenig oordeel te kunnen uitspreken. Ik geloof, dat het instel­len
van zulk een examen noodig is — al zal het moeilijk zijn —
opdat wij een uitlaatklep weten te vormen ten behoeve van vele
ontmoedigde menschen, die nu door het leven moeten gaan als
mislukkelingen voor het accountantsberoep.
Ik dank U.
De heer W. N. DE BLAEY:
Mijnheer de Voorzitter, Geachte Vergadering,
Ik wil mij aansluiten bij de hulde, door de vorige sprekers aan
den heer Polak gebracht voor zijn degelijke inleiding. Gaarne wil
ook ik nog een enkele opmerking maken.
De inleider zegt in stelling 1, dat een regelmatige aanwas van
goede accountants een levensbelang is voor het beroep en Iaat
dan in stelling 3 een aantal eischen volgen, waaraan men moet vol­doen
om als een goed accountant te worden bestempeld. Ik zou
aan deze in stelling 3 genoemde eischen nog een enkelen eisch
167
56 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
willen toevoegen, nl. dat de accountant zijn vak met de noodige
belangstelling zal uitoefenen. Ik roer dit punt aan, omdat er, naar
het mij wil toeschijnen, tusschen de academische accountants­opleiding,
die voor een belangrijk deel streng wetenschappelijk is
en de dagelijksche uitoefening van de praktijk van ons beroep een
zeer groote tegenstelling bestaat. In 80 a 90 % procent toch van de
gevallen in de praktijk heeft men geen wetenschappelijke proble­men.
De praktijk wordt als gevolg daarvan niet alleen beoefend
door gediplomeerde accountants, maar ook en vaak in veel grooter
mate door ongediplomeerden. Dat is het dagelijksche werk van het
inrichten van eenvoudige administraties en het controleeren van
eenvoudige administraties. Men zou versteld staan, als men eens
een statistiek zou samenstellen van de in ons land bestaande onder­nemingen
en van hetgeen er bij die ondernemingen voor den ac­countant
te doen is. De academisch gevormde accountant staat in
ontwikkeling, waarschijnlijk ook in eigen oogen, ver verheven
boven de leiders van een groot aantal ondernemingen hier te lande.
Wanneer hij zich daarnaar kan richten — hetgeen een kwestie
van karakter is — moet hij alle wetenschappelijkheid overboord
gooien om op eenvoudige wijze met eenvoudige bedrijfsleiders
zaken te behandelen. Den vereenigingsaccountant, die als assistent
is begonnen en daarmede vertrouwd is, kost dit alles niet de minste
moeite. Zal dit afdalen naar lager niveau den wetenschappelijk ge-vormden
accountant bevrediging schenken? Ik geloof dat niet en
zoo rijst de vraag, of in dit opzicht hier te lande niet wat wordt
overdreven. Is een academische studie van 8 jaar of langer, waar­van
in de praktijk 6 jaar als student, in evenredigheid met de plaats
van den accountant in het maatschappelijk leven? Dat is een studie,
die langer duurt dan die van advocaat of ingenieur en in duur vrij­wel
gelijkstaat met die van den arts. Naar mijn meening wordt er
dan inderdaad ook wel wat overdreven. Misschien is dat een gevolg
van de algemeene overdrijving bij examens, misschien van het groot
aantal docenten, die elk hun vak het belangrijkste achten en trach­ten
dit tot in de perfectie op te voeren. Maar hoe dit ook zij, naar
de ervaring mij geleerd heeft, bestaat er slechts in betrekkelijk be­perkte
mate behoefte aan streng wetenschappelijk geschoolde vak-
168
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 57
genooten. Zoo gezien, is het onnoodig, uitsluitend propaganda te
maken voor de academische opleiding en is er en blijft er inderdaad
plaats voor de vereenigingsopleiding. Maar, zult U misschien vragen,
moet men dan in de toekomst tweeërlei accountants naast elkaar
handhaven? Ik zie daarin voorloopig zeker geen bezwaar, al ben ik
wel van meening, dat na lengte van tijd de academische opleiding
het waarschijnlijk toch zal winnen. Maar indien dat het geval zal
zijn, laat het dan niet zijn als tot dusverre. Laat dan niet zijn aca­demische
opleiding een verlengstuk van het doctoraal examen eco­nomische
wetenschappen, maar laat het zijn een zelfstandige op­leiding,
ingesteld op de behoeften van ons beroept). De opleiding
moet toch naar mijn meening kunnen worden beperkt tot een studie­tijd
van maximaal 5 a 6 jaar, waarvan hoogstens drie voor eco­nomie,
recht en andere vakken der vooropleiding en 2 k 3 jaar
vakopleiding in engeren zin. Het verschil tusschen de academische
opleiding en de vereenigingsopleiding ligt naar mijn meening n.l.
uitsluitend in de vooropleiding. Toegegeven moet worden, dat de
academisch opgeleiden in dit opzicht beter zijn onderlegd dan zij,
die de vereenigingsopleiding hebben gevolgd. Hoe kan het anders?
Zij hebben meer tijd beschikbaar, hebben meer contact met elkaar,
waardoor hun ontwikkeling grooter kan worden. Zou het niet mo­gelijk
zijn, ook voor de assistenten van het Instituut die zelfde
vooropleiding te verkrijgen door avondcolleges te geven? Tot
dusverre kent men die hier te lande niet; in het buitenland komen
zij echter wel voor. Het bezwaar tegen de academische opleiding,
dat zij alleen gelegenheid tot studie biedt aan beter gesitueerden,
vervalt op die wijze. Dan wordt verkregen: ten eerste wetenschap­pelijke
vooropleiding door beroepstheoretici en ten tweede: prac-tische
opleiding door docenten, die zoowel theoretisch als prac-tisch
geschoold zijn. De studeerenden kunnen dan overdag de
praktijk beoefenen. Ik ben er van overtuigd, dat een regeling van
de academische opleiding aan Hoogeschool of Universiteit op de
wijze, die ik zooeven heb bepleit, zoowel in het voordeel zal blijken
te zijn van de studeerenden aan die instellingen als in die van
degenen die de vereenigingsopleiding thans volgen. Voor eerst-
^) Gedacht werd aan een afzonderlijk doctoraal accountancy.
169
58 LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937
genoemden zou zij leiden tot eenige beperking, voor laatstge­noemden
tot eenige uitbreiding van de studie, welke echter meer
kans van slagen bieden zal. Zoo zouden beiden gebaat zijn; beide
wijzen van opleiding zouden dan tot hetzelfde resultaat leiden.
Misschien zou het Bestuur van het Instituut kunnen probeeren,
in die richting iets te doen.
De heer Mr. I. GOUDEKET:
Mijnheer de Voorzitter,
Wanneer ik mij aansluit bij de velen, die waardeering hebben
uitgesproken voor het werk van collega Polak, dan geldt dat niet
het minst de wijze, waarop deze er in stelling 3 naar heeft ge­streefd,
de materie voor ons in te deelen en ons een overzicht te
geven van het geheel.
Het is omtrent het derde punt, dat ik enkele opmerkingen zou
willen maken. De heer Polak stelt daarin (zie sub e. moraliteit),
dat de accountant o.a. moet beschikken over een voldoende mate
van moraliteit. Dit is een stelling, die, naar ik geloof, door niemand
zal worden weersproken, maar ik ben van meening, dat, wanneer
wij dit beschouwen in verband met de opleiding, sub e. in twee
deelen uiteenvalt. Het eene deel betreft ,de eigenschappen
van karakter, die ik zou willen onderbrengen bij punt b. (natuur­lijke
geschiktheid), want het behoort tot de natuurlijke geschikt­heid,
dat men de karaktereigenschappen bezit, die iemand geschikt
maken om een vrij beroep, speciaal dat van accountant, te kunnen
uitoefenen. Wanneer wij de natuurlijke geschiktheid nader onder
de oogen zien en trachten, ook daar eenige groepeering te ver­krijgen,
dan kunnen wij de natuurlijke geschiktheid naar mijn mee­ning
onderscheiden in eischen van intellect en van physiek. Een
advocaat b.v., die een ernstig spraakgebrek heeft, is, hoe bekwaam
hij overigens moge zijn, niet geschikt om dat beroep uit te oefenen.
Zoo zijn er ook physieke eischen, waaraan de accountant moet vol­doen
en het is zeker gewenscht, dat dit onder de oogen wordt
gezien. Men moet in de derde plaats beschikken over zekere psy­chische
eigenschappen, die iemand geschikt maken voor de tech-
170
LEDENBIJEENKOMST APRIL 1937 59
niek van het vak. Iemand, die in zoodanige mate zenuwachtig is,
dat hij voortdurend vergissingen maakt, die niet zonder fouten kan
tellen of eenvoudige berekeningen maken, die zoo slordig is, dat hij
daardoor voortdurend gehandicapt wordt in zijn werk, zal minder
geschikt zijn voor de uitoefening van het beroep van accountant.
Ten slotte hebben wij de eigenschappen van karakter. Deze kan
men im Grossen und Ganzen wat versterken en verbreeden, doch
men moet ze van nature hebben meegekregen. Men heeft ze — en
dari kan men zich daarover verheugen — of men heeft ze niet.
Ik ben dan ook van meening, dat sub b. eigenlijk niet behoort
tot de opleiding. De opleiding kan op dit gebied alleen een zekere
uitzeving brengen; zij kan leiden tot een zekere selectie, hetgeen
de heer Polak in zijn stellingen trouwens reeds heeft doen uitkomen.
Ik houd nu, wat sub e. betreft, een brokstuk over, nl. niet de
eigenlijke moraliteit, maar hetgeen ik zou willen noemen: de oplei­ding
tot de kennis van de beroepsethiek. Te dien aanzien heeft de
heer Polak verwezen naar hetgeen zich thans afspeelt bij de advo­catuur.
Hij heeft daarbij ook genoemd een artikel uit reglement 111.
Er zijn, zooals den heeren vermoedelijk bekend is, verschillende
reglementen, in aansluiting op de Wet op de Rechterlijke Orga­nisatie.
Reglement III nu regelt de uitoefening van het beroep van
advocaat. Art. 30 van dit reglement bepaalt, dat de Raad van Toe­zicht
en Discipline bevoegd is, ten behoeve van advocaten, die nog
niet drie jaar binnen het Koninkrijk zijn ingeschreven, maatregelen
te nemen, die een behoorlijke uitoefening van de praktijk kunnen
bevorderen. Dat is een voorschrift van den laatsten tijd en de balie
zag zich geroepen, dit punt nader onder de oogen te zien. Vandaar
het praeadvies van de heeren De Brauw c.s., dat de heer Polak ons
heeft doen kennen. Daarin worden verschillende maatregelen voor­gesteld,
o.a. de instelling van het patronaat over de juniores. Nu
meen ik, dat wij ten aanzien van het accountantsberoep ook in dit
opzicht wel eenige voorzichtigheid mogen betrachten. Met name
kunnen wij niet alles over één kam scheren. Zeer zeker kan het pa­tronaat
voor de advocatuur beteekenis erlangen en er wordt dan
ook veel van verwacht. Het voormelde praeadvies heeft reeds uit­werking
gehad, doordat de Haagsche balie he