De economische beteekenis der naamlooze vennootschap / door Th. Limperg Jr

              DE ECONOMISCHE BETEEKENIS
DER NAAMLOOZE
VENNOOTSCHAP
REDE UITGESPROKEN VOOR DE NOTARIEELE VEREENIGING
TE AMSTERDAM, OP 17 DECEMBER 1927
DOOR
PROF. TH. LIMPERG JR.
6
PURMEREND
J. MUUSSES
1928
r
1
^^^1
•i;.:,.::.,....,:..:,,-., ......^
J^
m ^M
p è TI
^
^
^BB B'I^^^^B
© 1
ITH^LÏMPERQI
Hik''^ '"T"^
-KB
" " ^
* ^
^idH
,p • !
^ ^ ^ ^ ^ ^
!
i
^H ^^^^^B^^r^^^-i*^~9 •u
1
jp]
DE ECONOMISCHE BETEEKENIS DER
NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP
•
(OVERDRUK VAN HET WEEKBLAD VOOR PRIVAATRECHT,
NOTARIS-AMBT EN REGISTRATIE 1928)
DE ECONOMISCHE BETEEKENIS
DER NAAMLOOZE
VENNOOTSCHAP
REDE UITGESPROKEN VOOR DE NOTARIEELE VEREENIGING
TE AMSTERDAM, OP 17 DECEMBER 1927
DOOR
PROF. TH. LIMPERG JR.
PURMF.REND
J. MUUSSES
1928
DE ECONOMISCHE BETEEKENIS DER
NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP
Wie in Nederland op het oogenblik over de Naamlooze Ven­nootschap
spreekt loopt het gevaar, dat wat hij zeggen gaat
in verband gebracht wordt met het vraagstuk van de nieuwe
wettelijke regeling van het instituut der naamlooze vennoot­schap
hier te lande. Daarom acht ik het nuttig, aan den aan­vang
mijner voordracht vast te stellen, dat ik noch b^j de keuze
van het onderwerp noch in de wijze van behandeling het oog­merk
heb gehad, voor- of tegenstander van het aanhangige
wetsontwerp van nieuwe stof voor argumentatie te voorzien.
Niet in het wetsontwerp betreffende de naamlooze vennoot­schap
ligt derhalve de aanleiding voor de keuze van m^jn
onderwerp. Ik ben tot die keuze gekomen uit de overweging,
dat het instituut der naamlooze vennootschap vrgwel voor ieder
lid van de Notarieele Vereeniging bijzondere beteekenis heeft
en dat alle leden dezer vereeniging, hetzij in hun studeerkamer,
hetzg in hun praktischen arbeid, of in beide, talrgke malen in
aanraking komen met de problemen, welke dit instituut in het
maatschappelijk verkeer doet rijzen. Voor hem — zoo was m^jn
overweging —, die dit instituut juridisch hanteert, is ook de
economische beteekenis niet zonder belang.
Ja, men mag eigenlijk verder gaan. In 't eind ontleent toch
de juridische constructie, welke ons in de naamlooze vennoot-eehap
geboden wordt, slechts haar beteekenis aan de economi­sche
gevolgen, welke aan haar gebruik verbonden z^jn. Ik wil
mig daarom zelfs geheel los maken van den juridischen vorm
6
en mg in mijn beschouwingen bepalen tot de behandeling van
de economische constructie der naamlooze vennootschap, voor
welke, indien de juridische vorm der naamlooze vennootschap
niet reeds bestond, die vorm of een andere vorm zou moeten
worden uitgevonden. Wat mij als econoom interesseert, dat is
de vraag, welke economische constructie men heeft willen
tot stand brengen bij alle verscheidenheid van wettelijke be­palingen
in de onderscheiden landen; en onverschillig, of men
die economische constructie over twee of meer juridische
vormen heeft verdeeld — als in Duitschland de Aktien-gesellschaft
en de G.m.b.H., dan wel in een eenvormig juri­disch
omhulsel heeft gegoten — als in Nederland. Wat mg
belang inboezemt, dat is de vraag, welke de oorzaak is, die
de behoefte aan die economische constructie deed ontstaan
en doet voortbestaan, m.a.w. waarom men gegrepen heeft
naar de vormen van naamlooze vennootschap, Gesellschaft
mit beschrankter Haftung, Aktiengesellschaft, Limited
Liability Company, en andere, voor de juridische omhulling
van het bedrijf.
Wanneer wij het onderzoek naar het antwoord op deze
vragen instellen, dan loopen we gevaar bij een oppervlakkige
beschouwing op een dwaalspoor te geraken. De leek, die op
onderzoek uitgaat in ons land, zal allicht den indruis krijgen,
dat de economische doelstelling, welke in Nederland bij de
oprichting der naamlooze vennootschap overheerscht, is
ontduiking van de wet; of, meer nauwkeurig en minder on­welwillend:
ontlooping van wettelijke bepalingen op de be­lastingheffing
en op de aansprakelijkheid. Men behoeft het
register van de laatste 20 jaren maar in te zien, om tot de
conclusie te komen, dat het aantal bouwmaatschappijen en
7
scheepvaartmaatschappijen legio is en veel grooter dan het
aantal in die jaren opgerichte naamlooze vennootschap­pen
in andere bedrijfstakken. Ongetwijfeld heeft de totstand­koming
van de hier bedoelde vennootschappen ook haar
economische gevolgen. Maar zeker 't is ook, dat voor de daar­bij
nagestreefde doelstellingen de wetgever de rechtsfiguur
der naamlooze vennootschap niet geschapen heeft. Men heeft
hier en in soortgelijke gevallen in het buitenland te doen met
min of meer incidenteele gebruikmaking van den eenmaal
gegeven rechtsvorm; incidenteel, omdat ze afhankelijk is van
en wisselt met de wetgeving in de onderscheiden landen en in
de opeenvolgende tijden. Willen we spreken over de econo­mische
beteekenis der naamlooze vennootschap, dan komt 't
niet in de eerste plaats aan op een dergelijk incidenteel ge­bruik
van die rechtsfiguur, maar op gebruik, dat interna­tionaal
is en van alle tijden, zoolang althans onze maat­schappij
haar behoeftenvoorziening zal trachten te verzorgen
op de wijze van de privaat-kapitalistische voortbrenging.
Dit internationale gebruik van de rechtspersoon der naam­looze
vennootschap of van een rechtsfiguur, die met onze
naamlooze vennootschap voor het gestelde doel gelijke be­teekenis
heeft, is gegrond op het gebruik van de naamlooze
vennootschap als bflzonderen vorm van financiering der
voortbrenging. De economische beteekenis der naamlooze
vennootschap wortelt in de economische afscheiding van het
vermogen der bedrijfshuishouding — de productie-cel in onze
maatschappig — van het vermogen der economische subjecteu,
de natuurligke personen, die het bedrijf als ondernemers
financieren. Deze scheiding van vermogens leidt voor de
productie-cel tot zelfstandige vermogensvorming, afgeschei-
8
den van het vermogen harer deelhebbers; voor deze laatsten
leidt ze tot een bl^Vende overdracht van hun vermogen aan
de productie en tot de schepping van een economisch zelf­standige
inkomstenbron in het aandeel.
Alvorens nu de beteekenis van deze scheiding van ver­mogens
nader te onderzoeken en uit te werken dien ik een
korte toelichting te geven op het woord „ondernemers", dat
ik zooeven heb gebruikt. Dat woord is hier niet gebezigd in
zijn klassieke beteekenis van het individu, dat persoonlek
het productie-proces leidt, hetwelk hg met eigen vermogea
financiert. Ik zie in het „ondernemen" een byzonderen vorm
van inkomensvorming, zoowel voor den arbeider •— in den
ruimen zin van het woord, dus voor ieder, die zfl'n inkomen
vormt door arbeid te verrichten — als voor den kapitalist,
d.i. degene, die een arbeidsloos inkomen geniet uit de inkom­stenbronnen,
welke zyn kapitaal hem verschaft. Beiden kun­nen
op twee wgzen hun inkomen ontvangen; als vast, vooraf
in grootte bedongen inkomen of ook als inkomen, waarvan de
grootte afhankelijk is van de uitkomsten van het produetie-proces.
Degene nu, die zijn vermogen afstaat aan de voort­brenging
en daarvoor aanspraak verwerft op een inkomen,
welks grootte afhankelgk is van de uitkomsten van het bg-xondere
productie-proces, dat hij met zgn vermogen geheel
of gedeeltelijk financiert, is de ondernemer in dat produetie-proces.
Zoo kuimen wiy, om bij de kapitalisten te blgven, zien,
hoe een groep van dezen als aandeelhouders „onderneemt"
en een andere groep een vast inkomen bedingt, als obligatie­houders.
Als men nu vraagt, waarom die afscheiding zoo groote be­teekenis
voor de voortbrenging heeft gehad, dan staat 'n
9
ieder — van den H.B.S.-leerling, als beginneling in de studie
der economie, af tot aan de grootmeesters der economische
wetenschap toe, gereed, om U te antwoorden: „omdat ze de
„gelegenheid opende, om het risico bij het ondernemen te
beperken". Ziedaar wat wij van jongsaf geleerd hebben als
te zijn de groote weldaad, welke de naamlooze vennootschap
voor het economisch leven heeft gebracht. Het is verwonder­lijk,
dat men dit receptje voor de verklaring van het bestaan
der naamlooze vennootschap steeds zoo gemakkelijk heeft ge­slikt;
verwonderlijk, omdat het by eenigszins nauwkeuriger
beschouwing toch wel een heel simplistisch, ook in vele op­zichten
onjuist beeld blijkt te geven van de beteekenis der
naamlooze vennootschap. Ik wil dan ook trachten, U een
ander inzicht te geven in de bestaansgronden der naamlooze
vennootschap. Volledig kan ik daarbij niet zijn. Ik kan slechts
enkele grepen doen uit de rijke stof.
Om zich van de werking der naamlooze vennootschap eea
goed denkbeeld te vormen, moet men zich rekenschap geven
van de organisatie van de voortbrenging in de periode, waar­in
de naamlooze venootschap haar zegetocht in het bedr^jfs-leven
begon. De nieuwe rechtsfiguur vond de leiding der
voortbrenging in handen van den klassieken ondernemer, van
den man, — ik wil hem in deze voordracht voortaan aan­wijzen
als den persoonlijken ondernemer — die technisch lei­der
was van het bedrijf en tevens zijn financierder. Het
eerste zeer belangrijke gevolg nu van de invoering der naam­looze
vennootschap brengt met de scheiding van het ver­mogen
tevens de scheiding van financiering en technische
bedr^fsleiding. De klassieke ondernemer verdwijnt; in zijn
10
plaats zien wy treden den technischen leider van het produc­tie-
proces, die slechts bij toeval aandeelhouder, d.i. financier-der,
is van het door hem geleide bedrijf, en den kapitalist­aandeelhouder,
die uit de onderneming slechts een arbeids­loos
inkomen geniet en de technische leiding dier onderneming
overlaat aan den bezoldigden bestuurder. Deze scheiding van
twee economische functies, welke de klassieke economie als
samengeklonken heeft beschouwd in een en dezelfde persoon
— een beschouwingswyze, welke nog tot op den huidigen dag
zich heeft gehandhaafd —, heeft zoowel voor de theorie als
voor de praktijk van het economisch leven uiterst belangrijke
gevolgen gehad.
Wg zullen ons vanavond bepalen tot de bespreking der
praktische gevolgen.
Die scheiding had en heeft haar goede en hare kwade
zflden. Ongetwijfeld heeft de scheiding dit goede gevolg ge­had,
dat nu niet meer de bedrijfsleiding gebonden was aau
de persoon van den financierder; een goed gevolg zeg ik,
omdat natuurlek de kapitaalkracht geenszins het bezit van
leiderscapaciteiten waarborgt. De naamlooze vennootschap
bracht de oplossing voor het moeilyke probleem, dat de ont­wikkeling
der techniek en de daarmede samenhangende groei
der ondernemingen schiep voor de doelmatige bezetting van
de posten der leidende organen. Zij schiep de mogelykheid,
die posten te bezetten met de beste krachten, gerecruteerd
zoowel uit de kringen der persoonlijke ondernemingen, waar
nu niet meer alle zonen hun vader behoefden op te volgen in
hetzelfde bedrijf, als uit de groote groepen van bekwame
technici en praktische economen, die buiten die kringen be­schikbaar
waren.
11
Er kwam nu plaats voor den „besten man", waar voor­heen
slechts plaats was voor hem, die over voldoende ver­mogen
beschikte om zijn onderneming te financeeren, en voor
wien het bezit van leiderscapaciteiten een welkome aanvul­ling,
doch geen absolute voorwaarde was voor de totstand­koming
van het bedrijf.
Intusschen, wanneer we spreken van de beteekenis der
naamlooze vennootschap, dan mogen wij ons niet beperken
tot de aanwijzing van de voordeelen, die zij bracht. Er waren
en er zijn ook schaduwzijden op te merken, wanneer men
de werking van de scheiding der bedoelde functies bij de
naamlooze vennootschap vergelijkt met die van de samen­voeging
dier functies in de persoonlijke onderneming. Het
moet worden erkend, dat die samenvoeging toch ook in de
persoonlijke ondernemers heele geslachten van bedrijfslei­ders
heeft doen ontstaan en nog doet voortbestaan, die — ik
behoef slechts te wgzen op industrieele centra als Twente en
Zaanstreek — ongetwijfeld het bewijs leveren, dat de zoon
van den vader niet altijd alleen het geld, maar menigmaal
ook de leidersgaven erft en die gaven verder weet te ontwik­kelen.
Ook is •— al mag anderzijds dit voordeel weer niet
worden overschat — niet te ontkennen, dat de samenvoeging
der twee functies den bedrijfsleider, die met z^jn geheele ver­mogen
van de uitkomsten van het door hem geleide pro­ductie-
proces afhankelijk is, tot grooter krachtsinspanning
en tot voorzichtiger beleid noopt dan in 't algemeen bij een
splitsing der functies mag worden verwacht. En zelfs doet
die samenvoeging reeds haar goede werking gevoelen bij de
stichting van nieuwe bedrijven, omdat ze menigmaal het op­timisme
van den toekomstigen bedrijfsleider tempert door het
12
risico, hetwelk hem treft in zijn functie van kapitalist, die
dat risico ten volle zal moeten dragen en die dus ook de
noodige draagkracht, d.i. kapitaalkraeht, moet hebben, om
dat risico te kunnen aanvaarden en dus ook om de nieuwe
voortbrenging aan te vatten.
Ik zeg: dit is een voordeel; immers daardoor wordt roeke-looze
„Gründungs "-drang getemperd en roekelooze expansie
voorkomen; de bedrijven ontwikkelen zich in de persoonlijke
ondernemingen geleidelijk uit eigen besparingen, op gezon­den
financieelen grondslag. En zeker mag er met voldoening
op gewezen worden, hoe hier in Nederland nog altijd vele in
den vorm van persoonlijke ondernemingen gevoerde bedrijven
een voorbeeld vormen voor beleidvolle praktische financie­ringskunst.
Maar in die beperking van de mogeligkheid tot
stichting van nieuwe ondernemingen schuilt nu ook de
zwakke zijde van het systeem der samenvoeging van beide
functies. De mogelijkheid tot het oprichten van nieuwe onder­nemingen
en ook — wat wellicht nog belangrijker is •— de
mogelijkheid tot expansie van bestaande ondernemingen
wordt ingeperkt tot aan de grens van de kapitaalkracht van
de persoonlijke ondernemers. De ontwikkeling der voortbren­ging
wordt dus nu ook anderzijds aan banden gelegd. En dit
nadeel overtreft de voordeelen der geleidelijke ontwikkeling
van de maatschappelijke voortbrenging — nu in haar geheel
beschouwd en niet t.o.v. de enkele bedrijfshuishouding —
zoodra de vooruitgang der techniek een snellere ontwikkeling
van de voortbrenging mogelijk maakt en dus ook het belang
van de maatschappij gebiedt, dat van die mogelijkheid profijt
wordt getrokken. Dan blijkt de spaarkracht van de persoon­lijke
ondernemers onvoldoende voor de financiering van de
13
vergroote productie. Dan blijken de mannen, die gereed staan,
om de maatschappij als technische leiders der voortbrenging
te dienen, daarin te worden verhinderd door het gemis van
kapitaal, dat noodig is om de expansie van het maatschap­pelijke
productie-apparaat te financieren.
En dan komt de naamlooze vennootschap haar diensten
aanbieden om de besparingen van andere klassen der bevol­king,
buiten de kringen der perssoonlijke ondernemers, in
dienst te stellen van de productie. De scheiding tusschen be­drijfsleider
en finan.cierder wordt voltrokken; de naamlooze
vennootschap neemt, met in haar dienst den bekwamen „ar­beider",
niet-kapitalist, de leiding in de ontwikkeling van de
maatschappelijke voortbrenging over uit de handen van den
persoonleken ondernemer.
Andere klassen van de bevolking — zoo zei ik — worden
in de gelegenheid gesteld, om hun besparingen in dienst te
stellen van de productie; ziedaar wel het belangrijkste voort­gezette
gevolg, dat de schepping der naamlooze vennoot­schap
voor de voortbrenging heeft gehad en daarmede een
der belangrykste elementen van de beteekenis, ivelke de
naamlooze vennootschap als financieringsvorm voor de pro­ductie
heeft.
Terwijl vóór haar intreden in het bedr^fsleven de voort­brenging
gefinancierd kan worden door de producenten zelf
— aanvankelgk de kooplieden, later ook en in meerdere mate
de industrieelen — d.w.z. door hen, die de rol van den Idas-sieken
ondernemer vervullen, ontsluit de naamlooze vennoot­schap
een geheele reeks van nieuwe bronnen, waaruit de pro­ductie
het vermogen kan putten voor haar financiering. Met
14
behulp van de effectenmarkt schept zg een kring van kapita­listen,
die bereid zijn om met hun besparingen aan de voort­brenging
in handel en nijverheid deel te nemen.
Deze doen dit op twee wijzen: als „ondernemende" kapi­talisten,
als aandeelhouders, en ook tegen vergoeding van
een vast inkomen; we zien ze dan als obligatie-houders op
de kapitaalmarkt verschijnen. Nu is klaarblijkelijk de eerste
vorm van financiering in dit verband het belangrijkst, om­dat
hij 't is, die het waarlijk nieuwe element in de finan­ciering
der productie brengt. De geldleening — waarvan de
obligatie de moderne vorm is •— was immers ook bekend
voordat de naamlooze vennootschap bestond en deed ook
reeds haar werk ten behoeve van de financiering der private
voortbrenging, voordat de door de naamlooze vennootschap
uitgegeven obligatie haar intrede deed op de kapitaalmarkt.
Alvorens nu de beteekenis van het aandeel als financie-ringsvorm
nader te beschouwen, loont het de moeite, na te
gaan, waaraan het is toe te schrijven, dat ook de financiering
bg wijze van geldleening een zooveel grooteren omvang heeft
aangenomen sedert het instituut der naamlooze vennootschap
op de kapitaalmarkt als geldnemer verschijnt. Hoe komt 't,
dat, terwijl de geldleening in den gewonen vorm een zoo
zelden voorkomende wijze van financiering is, wanneer de
spaarder rechtstreeks, dus zonder tusschenkomst van het
bankbedrijf, aan de financiering der voortbrenging deel­neemt,
— hoe komt 't, dat daartegenover de obligatie der
naamlooze vennootschap een zoo gewild object van de
kapitaalmarkt is? Hoe komt 't ook, dat diezelfde obligatie
niet of slechts bij hooge uitzondering het financieringsmid­del
was en is voor de persoonlijke onderneming, voor dat deel
15
der private productie, hetwelk niet in den vorm der naam­looze
vennootschap wordt gefinancierd; terwijl toch de
obligatie als vorm van financiering van de kapitaalbehoeftea
der gemeenschap reeds sedert lang bekend was? Wat maakt
de aantrekkelijkheid uit van de obligatie der naamlooze ven­nootschap
voor den spaarder?
By de beantwoording van deze vragen treft ons onmiddel­lijk,
hoe vreemd in dit verband past de theorie van het be­perkte
risico als grondslag voor het bestaansrecht van de
naamlooze vennootschap. Bij die opvatting heeft men het
oog op het risico der aandeelhouders, die immers — in
tegenstelling met den persoonlijken ondernemer — geen ver­der
risico dragen dan hun aandeel in de naamlooze vennoot­schap.
Het is duidelijk, dat de naamlooze vennootschap in dit
opzicht voor den geldleener tegen vaste rente geen verbe­tering
brengt; integendeel. Niet alleen geldt de overweging,
dat het risico beperkt wordt tot de som, waarmede de
spaarder aan de financiering der productie deelneemt, niet
voor den obligatiehouder, omdat immers de geldleener nooit
meer risico loopt dan voor de som van zijn leening, onver­schillig
of hij die verstrekt aan een naamlooze vennootschap
of aan een persoonlijken ondernemer, maar klaarblgkelgk
keert zich de beperking van het risico van den aandeelhou­der,
dat voor dezen als een voordeel gezien wordt, tegen den
vorm der naamlooze vennootschap, zoodra we de belangen
van den obligatiehouder in 't oog vatten. Diens belang is er
klaarblijkelijk allerminst mee gediend, dat zgn coUega-finan-eierder,
de aandeelhouder, straks het risico, waarop hij, de
obligatiehouder, niet heeft gerekend toen hy een vaste rente
bedong, op zijn schouders zal afwentelen!
16
De zaak is dus zoo, dat de spaarder, die een vast inkomen
wenscht, aan het in den vorm der naamlooze vennootschap
gefinancierde bedrijf leent niettegenstaande de juridische be­perking
van het risico, welke niet gevonden wordt b^j de
persoonlijke onderneming.
De oorzaak van dit merkwaardige verschijnsel moet alweer
gezocht worden in de scheiding van het vermogen der bedrijfs-huishouding
van dat der ondernemende financierders. Wel
brengt die scheiding voor de laatsten een juridische beperking
van het risico, maar ze maakt tevens mogelijk, dat er in het
maatschappelijk verkeer allengs een norm, een standaard van
risico wordt gevormd, gebaseerd op den aard van het bedrijf:
een standaard, waaraan behoefte bestond voor de ondeskundige
spaarders, die van buiten den kring van het bedrijfsleven daar­binnen
werden getrokken om deel te nemen aan de financiering.
Een standaard, die niet denkbaar was zonder de vermogens­scheiding.
In de persoonlijke onderneming immers is het risico,
dat de geldleener loopt, niet alleen afhankelijk van het bedrijf,
maar ook van de persoon van den eigenaar. Die tegenstelling
tusschen de naamlooze vennootschap en de in anderen vorm
gedreven onderneming groeit in belangrijkheid door de orga­nen
van toezicht in de naamlooze vennootschap en de publi­citeit,
welke gegeven wordt aan de uitkomsten van het bedrijf
van die vennootschappen, welke een beroep op de publieke
kapitaalmarkt doen. En om die ondernemingen gaat 't in dit
verband. Zij zgn 't, die de beteekenis van de naamlooze ven­nootschap
als vorm van financiering het duidelijkst aantoonen.
De persoonlijke onderneming biedt slechts de gelegenheid tot
deelneming aan haar financiering voor den spaarder, die de
personen kent. Zij vindt ook nog gelegenheid, om den spaarder
17
tot financiering uit te lokken, indien zij voor hem in den vorm
van een zakelijk onderpand het risico losmaakt van de per­sonen
der ondernemers. Maar om de groote massa der spaarders
in beweging te brengen, om een kapitaalmarkt voor de schuld­vorderingen
te scheppen, was het noodig, dat die persoonlijke
banden werden verbroken. Noodig was een wijze van financie­ring,
welke den spaarder in de gelegenheid stelde, om met ken­nis
van zaken te beslissen over de keuze van dat deel der
productie, hetwelk hij door overdracht van zijn spaarpenningen
wilde helpen financieren en waaruit hij zijn rente-inkomen
wenschte te genieten. Die wijze van financering bracht de
naamlooze vennootschap. Zij maakte het mogelijk, dat op de
kaptaalmarkt — in 't bijzonder op de effectenmarkt, als on­derdeel
daarvan — niet de persoon van den geldnemer, maar
het bedrijf en zijn risico's de keuze voor den spaarder bepaalde.
En als gevolg daarvan zien wg in steeds grooteren omvang
de spaarders deelnemen aan deze wijze van financiering, zg
't ook — maar dat is geheel in overeenstemming met de hiei'
ontwikkelde theorie — dat zij een zeer merkbare voorkeur
voor bepaalde groepen van bedrijven toonen, terwijl er andere
bedrijfstakken zijn, waar de spaarder, die vaste rente zoekt,
niet of slechts sporadisch voorkomt.
Intusschen, al moge de naamlooze vennootschap een grootere
beteekenis hebben erlangd, doordat zij de obligatie van het ge­bied
der financiering van de gemeenschap naar dat van de
private voortbrenging heeft overgebracht, toch ligt klaarblij­kelijk
haar primaire beteekenis op het gebied van de aandeeleri-financiering;
in het aandeel vindt men de rechtstreeksche uit­werking
van de vermogensscheiding en in de rol van het aan­deel
zal zich dus ook de beteekenis der naamlooze vennootschap
het meest principieel afspiegelen.
18
Om nu goed in te zien, wat de vermogensscheiding in dit
verband beteekent, doen we het best, de techniek der finan­ciering
eens nader te beschouwen, zoowel voor het geval van
de persoonlijke onderneming als voor die, welke gedreven wordt
in den vorm der naamlooze venootschap. Als de eerste, wan­neer
de eigen besparingen voor de financiering tekort schieten,
wil komen tot vergrooting van haar „ondernemend" vermo­gen,
dan moet zij komen tot den een of anderen vorm van pei'-
soonlijke vennootschap. Grondslag daarvan zal z^n het ven­nootschappelijk
contract, een persoonlijke verbintenis, waar­voor
bekendheid met de personen noodig is, met bepaling van
termgnen van terugbetaling en opzegging en met een regeling
van de zeggenschap in de leiding, waarbij de commanditaire
vennoot praktisch van elke zeggenschap is uitgesloten. Al deze
eischen zgn er maar niet toevallig, omdat de wetten zulks
noodig maken; ook zonder die wettelijke voorschriften ontkomt
men niet aan deze eischen, welke immers voortspruiten uit het
wezen der persoonlüke onderneming, waar het vermogen van
het bedrijf is gebonden aan dat van zgn financierders. Twee
hoogst belangrijke kenmerken treden hier nu naar voren: de
persoonlijke deelneming aan de overeenkomst en de beperkt­heid
van den duur der deelneming, beide onvermigdelijke uit­vloeisels
van de bedoelde gebondenheid.
Laat ons de beteekenis van deze kenmerken nu eens nader
beschouwen en de bezwaren, die ze meebrengen, in 't licht
stellen; dan blijkt vanzelf uit de tegenstelling de beteekenis van
de naamlooze vennootschap, die deze bezwaren niet kent.
Beperktheid van den duur der deelneming. Ziehier een hoogst
ernstig bezwaar voor het bedrijfsleven, een economiseh gevaar
voor de goede en gezonde ontwikkeling der voortbrenging. Het
19
grootste deel van het vermogen, waarmede de bedryfshuishou-ding
wordt gefinancierd, is permanent in het productie-proces
noodig en het is dus noodzakelijk, dat de onderneming in hoofd­zaak
beschikt over vermogen, dat zij niet behoeft prijs te geven
voordat de economische omstandigheden de voortzetting der
productie niet meer wettigen. Behoudens enkele onbeteekenende
uitzonderingen nu is de onderneming bestemd om niet meer
te verdwijnen. Wel blijkt ze niet altijd haar taak in de maat­schappelijke
voortbrenging te kunnen vervullen, zoodat zij in
den concurrentiestrijd ten onder gaat; maar opzet is dat niet.
Hg, die een bedrijf sticht, heeft daarmede in 't algemeen de
bedoeling, dat bedrijf tot in lengte van dagen in stand te doen
blijven; en terecht, want verbreking van de continuïteit in de
voortbrenging en in de productieverdeeling beteekent schade
voor de gemeenschap en in de eerste plaats ook nadeel voor
dengene, die eigenaar is van de onderneming. En wat is nu
het gevolg van het tijdelijk karakter der deelneming in de per­soonlijke
vennootschap? De zaak wordt omgekeerd. Het ver­mogen
komt niet — zooals noodig zou zijn en zooals ook bg den
persoonleken ondernemer het geval is — aan den financierder
terug op het oogenblik, dat het voor de financiering niet meer
noodig is, d.i. dus eerst bg opheffing van het bedrijf, doch men
wordt gedwongen tot opheffing van het bedrijf, omdat het
vermogen niet langer beschikbaar is. De persoonlijke vennoot­schap
verschaft aldus in 't algemeen een wankele basis voor
de financiering der voortbrenging met grooter gevaren naar­mate
de productie meer duurzame productiemiddelen (gebou­wen,
werktuigen, enz.) vereischt.
ik behoef nu niet meer uitvoerig de beteekenis toe te lich­ten,
die de naamlooze vennootschap in dit opzicht heeft;
20
de naamlooze vennootschap, die immers voor goed be­slag
legt op het vermogen der spaarders-aandeelhouders en dat
vermogen niet weer loslaat voordat ze er geen behoefte meer
aan heeft. Men stelle zich slechts voor oogen de ontzaglgke ont­wikkeling
der bedrijven van den modernen tijd en men zal ge­makkelijk
kunnen begrepen, dat voor de financiering daarvan
niet alleen noodig was de aantrekking van de besparingen van
nieuwe groepen der bevolking, maar ook een steviger grond­slag
dan de persoonlijke vennootschap aan de spaarders kon
verschaffen, een grondslag, die niet wegviel enkel en alleen
door den wil van een der vennooten, noch door den dood.
Ja, vooral ook de omstandigheid, dat de financiering van het
productie-proces — en dus ook de bestaansmogelijkheid der
onderneming — niet meer in gevaar gebracht wordt door de
sterfelijkheid van de natuurlijke persoon des ondernemers,
geeft aan de beteekenis der naamlooze vennootschap opnieuw
een sterk relief. De nieuwe rechtsfiguur immers vervangt niet
alleen voor de persoonlijke vennootschap den wankelen grond­slag
door een stevig fundament, maar zy neemt ook voor den
enkelen persoonlijken ondernemer het gevaar weg van de op­lossing
van het bedrijf bü zijn dood door de dreigende ont­trekking
van het vermogen door een deel der erfgenamen. In
dat opzicht is de taak der naamlooze vennootschap hier te lande
in de laatste decennia allengs in beteekenis toegenomen. En
waarlijk te betreuren is het, als de naamlooze vennootschap
in de vervulling van deze hoogst nuttige en voor het econo­mische
leven noodzakelyke taak wordt belemmerd door wet­telijke
voorschriften of fiscale maatregelen. Het is waar, dat
gedurende het leven van den eigenaar der eenmansvennoot-schap
er economisch geen naamlooze vennootschap bestaat;
21
zelfs wil ik toegeven, dat die vennootschapsvorm in de familie­vennootschap
nog niet tot volle ontwikkeling is gekomen. Maar
daarmede zijn die juridische vormen niet veroordeeld. Ze zijn
noodig ter voorbereiding van de economische constructie. Men
kan nu eenmaal niet na zijn dood den juridischen vorm van de
nalatenschap bepalen; het is dus onvermijdelijk, in de juri­dische
constructie op de economische doelstelling vooruit te
loopen. En daarom is het onjuist, het gebruik van den juri­dischen
vorm der naamlooze vennootschap voor dit doel tegen
te gaan; met dien vorm wordt immers de continuïteit der
voortbrenging verzekerd en een gezonde ontwikkeling van de
persoonlijke onderneming mogelijk gemaakt. Hierop moet met
eenigen nadruk gewezen worden, nu het blijkt, dat er een
neiging bestaat om de eenmans-vennootsehap en de famili-^-
vennootschap als schadelijke uitwassen te beschouwen. H(4
tegendeel is waar. En hoogst bedenkelyk is 't dan ook — nog
afgezien van de schade voor de rechtszekerheid —, wanneer
wij onlangs een onzer rechtsprekende colleges de volgens alle
regelen der kunst opgerichte en Koninklijk goedgekeurde
naamlooze vennootschap als rechtens niet bestaande zien ter
zijde schuiven, omdat dit college de instandhouding van het
bedrijf na den dood van den eigenaar der aandeden niet als
doelstelling voor de oprichting der vennootschap erkent.
Vatten wij den draad van het betoog weder op, dan kunnen
we dus vaststellen, dat het noodig was, wilde men de mogo-lijkheid
voor deelneming aan de financiering van de voort­brenging
voor de massa der spaarders scheppen, dezen de zeker­heid
te verschaffen, dat het bedrijf, aan hetwelk zy hun spaar­penningen
toevertrouwden, niet straks te gronde zou gaa'i,
doordat andere spaarders hun geld terugvroegen. De naam-
22
looze vennootschap verschafte den aandeelhouders die zeke;*-
heid en zoo was een nieuwe grondslag gelegd voor de ont­wikkeling
der naamlooze vennootschap en daarmede ook voor
de ontwikkeling der voortbrenging.
Daarvoor was ook nog noodig de opheffing der persoonlijke
deelneming, d.w.z. de deelneming door het individu in optima
forma. Hoe ware het immers mogelgk, een groot aantal spaar­ders
te doen deelnemen aan de financiering der productie, in­dien
in wezen gehandhaafd zou bleven het karakter der per­soonlijke
deelneming, dat eigen is aan de persoonlyke vennoot­schap?
— We weten, dat bij de naamlooze vennootschap die
persoonlijke deelneming in waarheid volkomen is vervallen.
Weliswaar wordt bij haar oprichting nog de vennootschapsakte
gehandhaafd, die door of namens enkele oprichters wordt mede-onderteekend
; maar we weten ook, dat we hier met niets anders
te doen hebben dan met een juridische formaliteit, een fictie.
Nauwelüks is de formaliteit verricht, of er is vr^je toetreding
van nieuwe vennooten zonder eenige formaliteit. Ieder wordt
geacht met de toetreding de bepalingen der akte van vennoot­schap
— inmiddels „statuten" geworden — te kennen en te
onderschrijven.
Men ziet nu aldus ook de mogelijkheid geopend worden tot
toetreding van vennooten uit den breeden kring van spaarders,
die zich thans vrgelijk op de kapitaalmarkt als financierders
komen aanbieden. Zonder onderscheid van persoon. Niet de
persoon, maar het aangevoerde vermogen alleen speelt een rol.
Zoo zien we de scheiding van het vermogen zich niet alleen
manifesteeren in de terugtreding van de persoon ten opzichte
van het bedrgf, maar ook van de persoon ten aanzien van het
vermogen. De financiering is met de invoering der naamlooze
vennootschap volkomen onpersoonlijk gemaakt.
23
En de scheiding van het vermogen zet nog verder door en
do«t steeds meer de beteekenis der naamlooze vennootschap
groeien.
Met behulp van de techniek der effectenmarkt maakt de
naamlooze vennootschap het mogelijk, dat de spaarder, die
oorspronkelgk haar productie-proces financierde, plaats maakt
voor een ander. Op de effectenmarkt gaat het aandeel van
hand tot hand. Dat beteekent voor de financeering der produc­tie,
dat de primaire spaarder — waaronder ik wensch te ver­staan
den spaarder, die zijn spaarpenningen aan de naamlooze
vennootschap afstond — zijn taak overdraagt aan een ander.
De spaarder, die, om welke reden ook, weer beschikking wil
hebben over het vermogen, dat hij destijds aan de naamlooze
vennootschap verschafte, wordt daartoe in staat gesteld door
de plaatsvervanging op de kapitaalmarkt; en dit zonder dat
het bedrijf zelf daarvan iets behoeft te ervaren. Deze moge-
Iflkheid van onderlinge plaatsvervanging der spaarders heeft
voor de ontwikkeling der naamlooze vennootschap en daarmede
dus ook voor haar i'ol in de productie weder een groote be­teekenis.
In de eerste plaats, omdat de spaarder zich minder afhan­kelijk
gevoelt van het wel en wee van de onderneming, aan
welke hij zijn besparingen heeft overgedragen. Blijkt zij niet
aan zijn verwachtingen te beantwoorden of niet meer te pas­sen
in het kader van zijn beleggingen of wel zijn de verwachtin­gen
omtrent de toekomst bij hem minder hoog gespannen dan
bij anderen, dan kan hij zich van het aandeel ontdoen. En in
de tweede plaats heeft de mogelijkheid van plaatsvervanging
voor den spaarder het groote voordeel, dat hij zich ook vrijer
kan bewegen ten opzichte van zyn eigen omstandigheden.
Ü4
Men behoeft de positie van den aandeelhouder in dit opzicht
slechts vluchtig te vergelijken met die van van den persoon­lijken
ondernemer, om in te zien, hoe krachtige stimulans de
hier bedoelde mogelijkheid van plaatsvervanging voor de ont­wikkeling
der naamlooze vennootschap is. De persoonlijke on­dernemer
is van stonde der stichting van zijn bedrijf af met
heel zijn vermogen aan dat bedrijf gebonden, door alle perioden
van op- en neergang heen. Zoodanig daaraan verbonden, dat
hij, als zijn bedrijf bloeit, letterlijk gedwongen wordt om zijn
inkomen aan te wenden tot financiering van de expansie; zoo­danig
ook verbonden, dat die band overgaat op zijn nakome­lingen,
die van vader op zoon gedwongen worden, om het be­drijf
te blijven financieren. Men versta mij wel; ik erken op­nieuw
het nut, dat deze band voor de gezonde financiering van
een deel der productie heeft gehad en ik wil zeker niet tegen­over
dit nut als een voordeel stellen de bewegingsvrijheid van
den aandeelhouder. Maar wat ik wel wil betoogen is dit: met
die bewegingsvrijheid in het vooruitzicht is de mogelijkheid tot
deelneming aan de financiering der productie voor een veel
grooteren kring van spaarders opengesteld.
Met behulp van de effectenmarkt en met de mogelijkheid tot
plaatsvervanging verbreekt nu ook de naamlooze vennootschap
de banden der lokale kapitaalmarkt. Waar dit noodig is,
wordt het internationale spaarderskorps gemobiliseerd voor de
financeering van de productie. Ook dat beteekent economisch
weder een belangrijke vooruitgang. De naamlooze vennootschap
heeft met haar aandeden en obligatiën in het internationaal
verkeer de theoretische hypothese der internationale uitwis­seling
van het kapitaal voor de vrije productie tot een stuk
werkelijkheid gemaakt.
25
Aldus zien wg de beteekenis der naamlooze vennootschap in
haar volmaakte ontplooiing, als vorm van financiering, die
voor heel het maatschappeligk vermogen rechtstreekschen toe­gang
geeft tot de voortbrenging. Zooals we eerst de naamlooze
vennootschap de mogelijkheid hebben zien scheppen tot vrije
ontplooiing van de productieve krachten in de personen van
de technische leiders, zoo zien wij haar thans het kapitaal in
beweging stellen, om, onafhankelyk van de persoon van den
spaarder, de productie te dienen, het aldus mogelijk makend,
dat door samenwerking van alle productieve krachten de hulp­bronnen,
die natuur en wetenschap te onzer beschikking heb­ben
gesteld, in vollen omvang worden dienstbaar gemaakt aan
onze welvaart. Het is naar myn meening in deze beide opzich­ten,
dat de naamlooze vennootschap haar beteekenis voor het
economische leven het sterkst doet spreken.
Treden de hiervoren beschreven gevolgen van de scheiding
van het vermogen voor eiken opmerkzamen beschouwer van het
bedrijfsleven duidelijk aan den dag, manifesteert zich dus de
beteekenis der naamlooze vennootschap te dien aanzien op on­miskenbare
wyze, er is nog een ander hoogst belangrijk ge­volg,
dat minder opvallend is, ja dat zich eigenlijk slechts
langs den weg der redeneering laat vaststellen. Ik heb daar­om
geaarzeld, 't hier bedoelde verschijnsel hedenavond te be­spreken;
gü verwacht immers van my geen zuiver theoretische
beschouwingen. Doch ik acht het verschijnsel, waarop ik doel,
zoo belangrijk, dat ik tenslotte gemeend heb, het niet onbe­sproken
te mogen laten; tot dit besluit werd ik mede geleid door
de overweging, dat het verschijnsel tot nu toe onopgemerkt
is gebleven.
26
Ik wensch dus nog eenige oogenblikken Uw aandacht te
vragen voor de beteekenis, die de naamlooze vennootschap
heeft in haar demoeratiseerende en soeialiseerende werking ten
aanzien van de ondernemerspremie. Laat ik ter geruststelling
van hen, die met deze woorden in hun heiligste en veiligste
gevoelens zouden worden geschokt — de naamlooze vennoot­schap
geldt immers als een van de steunpilaren der privaat-kapitalistische
voortbrenging — laat ik tot hun geruststelling
zeggen, dat deze woorden met een korreltje zout moeten worden
genuttigd en laat ik hun bfl voorbaat verzekeren, dat de naam­looze
vennootschap van alle smetten van revolutionaire eigen­schappen
vrij blijft.
Men weet, wat de economie onder de ondernemerspremie ver­staat.
Het is dat deel van het inkomen van den ondernemer —
en de economie denkt dan daarbij aan den persoonlijken onder­nemer
— hetwelk overblijft na aftrek van de vergoeding, die
den ondernemer toekomt of toevalt voor zijn persoonlijken
ai'beid en voor de diensten van zijn kapitaal. Ik ben van oor­deel,
dat deze begripsbepaling theoretisch geen waarde heeft.
jSiaar mijn inzicht is de ondernemerspremie het differentiaal-inkomen,
dat ontstaat uit de voor een bepaald bedrijf in ver­gelijking
met andere bedrijfshuishoudingen — meer in 't bij­zonder
de z.g. grensonderneming — geldende gunstiger voor­waarden,
waaronder de voortbrenging geschiedt.
Deze differentiaal-premie nu, welke opgebracht wordt door
de consumenten, valt in de persoonlijke onderneming toe aan
den eigenaar der onderneming. In de naamlooze vennootschap
geschiedt dat ook, maar op een bijzondere wijze. Ze wordt ge­dreven
naar het kapitaal, naar de ondernemende financierders,
zoo men wil onder aftrek van de differentiaal-premie, welke
27
de bedrijfsleider geniet als premie voor zijn gekwalificeerden
arbeid. En nu heeft de omstandigheid, dat de ondernemerspre-mie
afvloeit naar het kapitaal, merkwaardige gevolgen.
In de eerste plaats — en daarop doelde ik, toen ik sprak
van den demoeratiseerenden invloed der naamlooze vennoot­schap
— wordt nu de ondernemerspremie, die voorheen toe­viel
en in de persoonlijke ondernemingen nog steeds toevalt
aan een betrekkelijk kleine groep van menschen, toegevoerd
naar en verdeeld onder de massa der spaarders; ook de klein­ste
spaarder, voor zoover hij in staat is om als aandeelhouder
deel te nemen aan de financiering der voortbrenging, krijgt
daarvan een deel. Nochtans — ik zei U immers, dat de ge­bezigde
uitdruldjing cum grano salis moest worden opgevat —
beteekent dit, dat ze voorbehouden blijft aan hen, die genoeg
inkomen genieten, om te kunnen sparen en in voldoende mate
te kunnen sparen om als ondernemend financierder te kunnen
fungeeren; en daarbij dus voor het grootste deel aan de kapi­taalkrachtige
spaarders.
Maar de invloed der naamlooze vennootschap reikt verder.
Men weet, dat het aandeel, dat hoogere dividenden afwerpt
dan de algemeene rentevoet beloopt, een koers bedingt, boven
pari, een koers, die in 't algemeen hooger is naarmate
het dividend boven dien rentevoet stijgt. Dit wil zeggen,
dat de kooper van een aandeel in dien hoogeren koers be­taalt
de opbrengst van de in de toekomst te verwachten onder­nemerspremie.
En dit beteekent dus, dat de differentiaal-premie
voor hem in werkelijkheid verdwijnt en dat z^n inkomen
wordt teruggebracht of althans de tendens heeft te woi'den
neergedrukt tot op de hoogte van den algemeenen rentevoet,
d.i. de rentevoet van de obligatie met vaste en zekere inkom­sten.
28
Men zal opmerken, dat dan toch de vroegere eigenaar van het
aandeel de ondernemerspremie in gekapitaliseerden vorm ont­vangt.
Volkomen juist; dat gedeelte van de ondernemerspremie,
hetwelk genoten wordt, omdat men eerder dan in andere be­drijven
of bedrijfstakken de gunstige voorwaarden voor de on­derneming
schept — ik ben gewoon, te spreken van de voor-sprongspremie
— dat deel valt toe aan den bezitter van het
aandeel in den vorm van koersstijging. Maar het blijvende deel
van de ondernemerspremie, het deel dat niet wordt af geslepen,
omdat men bij voortduring onder gunstiger voorwaarden pro­duceert
dan andere ondernemingen, het blijvende deel schept
op den duur voor den aandeelhouder geen voordeel boven den
algemeenen rentevoet.
Men begrijpe dit merkwaardige verschijnsel goed. Terwijl het
bedrijf voortdurend een premie opbrengt, maakt de aandeel­houder
slechts de normale rente. Dit beteekent, dat de z.g. on­dernemerspremie
van het bedrjjf vervloeit over het geheele
kapitaal, dat in de maatschappelijke productie wordt aange­wend.
— Het voordeel blijft dus toevloeien aan het kapitaal.
In zooverre schijnt het dus wel heel stoutmoedig, te spreken
van een socialisatie dier premie; inderdaad kan in de privaat-kapitalistische
maatschappij niet gedacht worden aan een
socialisatie in den strengen zin van het woord. Maar wel in
dezen zin, dat nu het voordeel, dat plaatselijk in een onder­neming
wordt verworven, door de afvloeiing, op de wijze als
ik heb geschetst, aan het geheele maatschappelijke kapitaal ten
goede komt. Het zou vajj te ver voeren, indien ik de uiteindelijk©
beteekenis van dit verschijnsel voor de voortbrenging en voor
de behoeftebevrediging zou willen onderzoeken. Maar ik meen,
dat het reeds voldoende is voor dezen avond, indien ik Uw
29
aandacht op het verschijnsel heb gevestigd en daarmede licht
heb geworpen op deze tot nu toe niet beschouwde zyde van de
economische beteekenis der naamlooze vennootschap. Hoe men
ook moge denken over de organisatie van de voortbrenging in
onze huidige privaat-kapitalistische maatschappij, voor een
ieder moet het belangryk zijn, te constateeren, dat de naamlooze
vennootschap medewerkt aan een vervlakking van de verdee­ling
der inkomens, met behoud van den prikkel van het plaatse­lijke
voordeel der private onderneming.
Vatten we het voorgaande samen, dan blijkt dus de naam­looze
vennootschap als vorm van financiering der voortbren­ging
niet alleen de ondernemers-functie op doelmatige wijze te
ontleden — doelmatig, omdat daardoor zoowel de technische
leiding der voortbrenging als de kapitaalvorming ten dienste
van de productie op een in de persoonlijke onderneming onge­kende
wijze kan worden verbeterd —, maar bovendien de voor­deden,
welke zonder haar gemonopoliseerd worden voor de
betreldïelijk kleine groep van persoonlijke ondernemers, aau
de geheele maatschappij doet ten goede komen.
Zoo zie ik dus de economische beteekenis van de naamlooze
vennootschap.
Men zal wellicht verwacht hebben, dat ik bjj de behandeling
van mgn onderwerp ook aandacht zou hebben geschonken aan
de beteekenis van de naamlooze vennootschap in verband met
de belastingen. Ik heb dat met opzet niet gedaan. Want, dat
de naamlooze vennootschap een zeer gewild belastingobject is,
doet toch, goed gezien, niets af of toe aan haar economische be­teekenis.
In dezen kring zal ik wel niet uitvoerig behoeven te
30
betoogen, dat de bijzondere belastingen, welke het inkomen uit
en zelfs het vermogen der naamlooze vennootschap treffen,
slechts dan een factor zouden zijn voor de bepaling van de be-teekenis
der naamlooze vennootschap, indien zij inkomstenbron­nen
aanboorden, welke anders niet zouden worden bereikt. Dit
nu is voor ons land slechts in zeer geringe mate het geval. En
daarom zou er eerder aanleiding zijn om te onderzoeken, welke
beteekenis, omgekeerd, die bijzondere belastingen hebben voor
dfc ontwikkeling der naamlooze vennootschap. Die vraag ligt
echter buiten het bestek van mijn voordracht en ik volsta dus
met de opmerking, dat die bijzondere belastingen op een zoo
nuttige figuur, als de naamlooze vennootschap is gebleken te
zijn, in beginsel te veroordeelen zijn als even zoovele belemme­ringen
van het gebruik van die figuur; belemmeringen, die
even nadeelig zijn voor het economische leven als elke andere
belasting, welke de productie en de productiemiddelen treft.
Ik nader het eind van mijn beschouwingen. Maar ik zou toch
mijn voordracht niet durven besluiten, zonder met een enkel
woord te hebben gesproken over de beteekenis van de naam­looze
vennootschap in verband met de beperking der aanspra­kelijkheid.
Wel heb ik dit onderwerp aangeroerd, bij de be­spreking
der obligatiën, maar dat geschiedde slechts terloops.
En men verwacht natuurlijk van ieder, die iets meent te zeg­gen
te hebben over de beteekenis der naamlooze vennootschap,
dat hij daarbij toch meer dan vluchtige aandacht schenkt aan
het klassieke element in de appreciatie van de naamlooze ven­nootschap,
de beperking van het risico voor haar deelhebbers.
Ik heb U intusschen er reeds op voorbereid, dat ik aan dit
element minder beteekenis toeken dan men gewoon is te doen.
31
Ja, om 't meer nauwkeuriger te zeggen, ik meen, dat de op­vatting,
als zou de beteekenis der naamlooze vennootschap op
die risico-beperking zijn gegrondvest, niet veel anders is dan
een vergissing. Ik wees er reeds hiervoren op, hoe bij de
obligatie het voordeel van de risico-beperking voor de aandeel­houders
zich tegen de naamlooze vennootschap keert, indien zij
haar geldmiddelen moet verkrijgen van die spaarders, die ze
haar bij wijze van geldleening toevoeren; en dat dan ook de
obligatie haar rol in de financiering der naamlooze vennoot­schap
speelt desondanks.
Wat wij nu vroeger gezien hebben ten aanzien van de
obligatie, geldt blijkbaar in 't algemeen. Risicobeperking kan
slechts een factor zijn voor de bepaling van de beteekenis van
een middel, dat gebruikt wordt in de voortbrenging, indien
het risico van het bedryf met dat middel wordt verkleind. Zoo
is de brandweer in onze goede stad in waarheid een middel
om ons risico te beperken, omdat we daarmede den brand eer­der
blusschen, dus uitbreiding van de schade of zelfs de ge-heele
schade voorkomen. Maar, evenmin als we er aan zouden
denken, te spreken van een vermindering van brandrisico, in­dien
de brandweer het zich tot taak rekende, de brandende
voorwerpen uit onze woning zorgvuldig over te brengen in de
woning van een ander, evenmin vermindert het risico van het
bedrgf, als de aandeelhouder de nadeelige gevolgen van een
ondoelmatige onderneming op de schouders van anderen af­wentelt.
En dat is toch in wezen het voordeel, dat men op het
oog heeft, als men van de risico-beperking spreekt. Want de
risico-beperking wordt eerst effectief op het oogenblik, dat de
geleden verliezen de som van het aandeelenkapitaal overtreffen.
Het kan klaarblykelflk geen voordeel zgn, indien de aandeel-
32
houders, de ondernemende financierders, die bij gunstig gevolg
de ondernemerspremie tot zich nemen, de kwade kansen voor
een deel afschuiven op obligatiehouders en leveranciers. De
juridische mogelijkheid, welke daartoe bestaat, is veeleer een
nadeelig element in de beteekenis der naamlooze vennoot­schap.
Men kan zeggen, dat de naamlooze vennootschap haar
bestaansgrond niet kan vinden in die mogelijkheid, omdat zij
zich dan ook in 't algemeen den weg zou zien afgesneden om
anders dan in den vorm van haar aandeelenkapitaal de mid­delen
voor haar financiering te verwerven. Het zou immers
irrationeel zgn, haar krediet te verleenen. Natuurlijk, vergis­singen
en teleurstellingen komen voor en zoo wordt ook menig­maal
de schuldeischer dupe van een vergissing hy het onder­nemen.
Maar klaarblijkelyk is daarmede niet een stelsel ge­schapen
en we zien dan ook, dat de obligatie slechts een door
de spaarders aanvaarde vorm van financiering is voor die
naamlooze vennootschappen, waarbij de aard van het bedrijf
de mogelijkheid van een teleurstelling tot een redelijk minimum
terugbrengt.
Neen, de naamlooze vennootschap bestaat niet op grond van
een negatieve verdienste, van een economisch irrationeele ver­schuiving
van lasten van de ondernemende financierders naar
anderen. Zij ontleent haar recht van bestaan aan de positieve
diensten, welke zij aan de maatschappelijke voortbrenging be­wijst,
doordat zij haar technische leiding vrü maakt van de
taak der financiering, doordat zg de kapitaalmarkt, het corps
der spaarders, den directen toegang tot de financiering der
productie heeft geopend en doordat zij de ondernemerspremie,
gevormd in de private onderneming, doet vervloeien over het
geheele maatschappelijk kapitaal.
M-t
00097