De boekhouding van hypotheek-banken : een hand- en studieboek voor directeuren, commissarissen en aandeelhouders van hypotheekbanken, pandbrievenhouders, accountants, boekhouders en studeerenden voor practijk- en staatsexamens

              r'^.^wt
tiek- J.
? • - ' < ,
: > ^ - ; A?-
^ d
. - * > " *
# ^ .
v,?:>
Regelen
omtrent het gebruik der boekerij van het Nederlands Insti­tuut
van Accountants, vastgesteld in de bestuursvergadering
van 5 Mei 1948.
1. Leden en assistenten van het Instituut kunnen gratis van
de bibliotheek gebruik maken.
2. De termijn van uitlening is als regel één maand; deze kan
op aanvraag worden verlengd.
3. Indien een herinnering aan terugzending nodig is, betalen
leden en assistenten hiervoor f O 10 administratiekosten.
4. Tijdschriften worden alleen in gebonden jaargangen uit­geleend;
lopende jaargangen liggen ter inzage.
5. Boeken, welke voor examinatoren van belang kunnen zijn,
kunnen indien nodig binnen de duur van een maand worden
teruggevraagd. Van deze omstandigheid wordt als regel in
de desbetreffende boeken melding gemaakt.
6. Anderen dan leden of assistenten van het Instituut kunnen
van de bibliotheek geen gebruik maken, uitgezonderd:
bibliotheken, ten aanzien waarvan wederkerigheid verzekerd
is, en wel gratis, indien ook te dezen aanzien wederkerig­heid
bestaat,
studenten van Nederlandse Universiteiten of Hogescholen,
op dezelfde voorwaarden als die, welke ook voor assistenten
van het Instituut gelden,
personen die, ter beoordeling van de Adjunct-Secretaris
van het Instituut, onder door hem te stellen voorwaarden
tot het gebruik van de bibliotheek worden toegelaten.
E>a,ic X Koninklijk NiVRA \
1
^. - •— ''*fe^-^^l.-ilL
i
DB BOEKHOUDING
VAN
HYPOTHEEK-BANKEN
r
1
DE BOEKHOUDING
VAN
HYPOTHEEK-BANKEN
EEN HAND- EN STUWEBOEK
VOOR
DIRECTEUREN, COMMISSARISSEN EN AANDEELHOUDERS VAN HYPOTBEEKBANKEN,
PANDBRIEVENHOUDERS. ACCOUNTANTS, BOEKHOUDERS EN
STUDEERENDEN VOOR PRACTIJK- EN STAATSEXAMENS
DOOR
W. H. BAKKER
ISOEKIIOÜDER EX I. E E E A A 11 M. O,
3 0W -
2'' veel vonnoerderdc druk
AV. E. J. TJEEXlv WILLINK - ZWOLLE
1907
VOORBERICHT VOOR DEN l'" DRUK.
Het September-nnraraer van den 2'"''" Jaargang (1896) van hot
„Maandblad voor het Boekhouden" bracht mij het bericht, dat
de Jury mijn antwoord op de door dat blad uitgeschreven prijs­vraag
eene bekroning had waardig gekeurd.
Sedert heb ik getracht, mijn voordeel doende met de wenken
van de Jury, mijn Averk nog zoo veel mogelijk te verbeteren.
't Is mij nu een behoefte mijn hartelijken dank te betuigen
aan de leden der Jury, de H.H. C. J. TUEÜNISSE en J. D. REIIIAN
voor de welwillende, opbouwende kritiek, maar vooral ook aan
den Heer J. G. Cir. VOLMAR, te Utrecht, die mij aanmoedigend
tot deelname, zijn onwaardeerbaren steun verleende, waardoor
het mij mogelijk werd de werken te raadplegen, wier studie bij
een dergelijken arbeid noodig is.
Moge dit boekje vele* eene welkome handleiding zijn. Voor
aanmerkingen, die tot verbetering kunnen leiden, houd ik mij
aanbevolen.
BRUSSEL, Juli '97.
VOORBERK^HT VOOR DEN 2^" DRUK.
Toen mij verzocht werd van de Boekhouding van Hypotheek­banken
een herdruk te bezorgen ontveinsde ik mij geenszins de
bezwaren hieraan verbonden, aangezien het boekje, dat in 1898
het eerst het licht zag, in velerlei opzicht verouderd was. Toch
aanvaardde ik de opdracht en het blijve der critiek overgelaten
te beoordeelen in hoeverre ik bij mijn arbeid slaagde. De oor-
VI VOORBERICHT.
spronkelijke indeeling: „Algenieene Beschouwingen, Het Rekening­systeem
en De Boeken" bleef behouden; de verschillende hoofd­stukken
ondergingen echter belangrijke wijziging en uitbreiding,
iets wat bij de actualiteit van het onderwerp geen verwondering
zal baren. Ook werd ten behoeve van examen-candidaten na
Hoofdstuk IV, 't welk posten in chronologische volgorde behan­delt,
een nieuw Hoofdstuk toegevoegd, uitsluitend gewijd aan
de oplossing resp. bespreking van examen-vraagstukken.
't Ligt niet op den weg in dit voorwoord verdere details, den
inhoud Ijetreffende, te vermelden, genoeg zij het, dat zooveel
doenlijk naar volledigheid is getracht. Het voegt mij hier een
hartelijk woord van dank te uiten aan het adres van den Heer
Mr. H. R. VAN MAASDIJK, Directeur der Zuider-Hypotheekbank
te Breda, die mij een uitgebreid materiaal welwillend ter be­schikking
stelde. Verschillende modellen der hulp- en bijboeken
bij genoemde Hypotheekbank in gebruik, zijn in het werkje
opgenomen en maakten het mij mogelijk ook hier de gewenschte
volledigheid nabij te streven. Moge het boek in zijn nieuw
gewaad een goedgunstig onthaal vinden.
KLEEF, Dec. 1906. W. H. BAKKER.
INHOUD.
VII
HOOFDSTUK I. Hypotheekbanken in het Algemeen l-öl
§ 1. OORSPRONG 1
§ 2. DOEL EN BELANGRIJKHEID UIT ECONOMISCH OOGPUNT. . 3
§ 3. DE OPRICHTING, HET AANDEELENKAPIÏAAL EN DE AAN­DEELHOUDERS
8
S 4. DE HYPOTHEKEN 13
I. De Aanvraag 13
IL De panden en hunne schatting 1.")
n i . Verschillende voorwaarden omtrent het onder­pand
18
IV. Het bedrag der leening en de Hypotheekacte . 24
V. De aflossingen en de rentebetaling 30
VI. Inpandneming van Grossen 36
§ 5. DE PANDBRIEVEN 37
§ (). CONTROLE . 43
HOOFDSTUK II. Het Rekeningsysteem 52-i)5
§ 1. WETTELIJKE RANQRCUIKKLXG ALS NAAMLOOZE VENNOOT­SCHAP
52
§ 2. RANGSCHIKKING DER REKENINGEN 52
§ 3. DE REKENINGEN VAN HET AANDEELENKAPITAAL. . . 53
§ 4. „ „ DER HYPOTHEKEN 56
§ 5. „ „ DER PANDBRIEVEN 61
§ 6. „ „ DER KASMIDDELEN EN HUNNE BE­LEGGING
74
§ 7. „ ,, VAN DEN INTEREST 77
§ 8. „ „ VAN ONKOSTEN 82
S 9. „ „ DIE UIT VERPLICHTINGEN DER WINST
VOORTSPRUITEN 84
§ 10. REKENINGEN VAN AFSLUITING 87
§ 11. METHODE VAN BOEKHOUDEN 89
§ 12. VOORBEELDEN VAN GROOTBOEKREKENINGEN, PROEF-BALANS
EN ANNUITEITENTAFEL 91
jj^jjBijBpiyijli»! nil niv*iii»WH I 'I .I'll »i IJ 11^
#Hi •,,•;••' .^ , ;:-,<? "••-- ilNlïOUl).
^•>^ » ? ! - > . > . , . „ . . . . ; r * f ' ! •'' Pag.
H0ÖPB#i.T-üï<7|I..,.-De Boeken 96-145
(Hoofd-, Hulp- en Byboeken).
§ 1. ISLEIDING 96
§ 2. JouRMAAL, GROOTBOEK E.\ BALANSBOEK 96
§ 3. HULP- EN BIJBOEKEX 100
§ 4. HET KASBOEK C A 102
§ 5. HET MEMORIAAI, lOli
§ 6. DK BI.TBOEKEX 121
I. Het Aandeelenregister 122
n. Het Hypotheek- of Leeningregister 126
III. Pandbrievenverkoopboek en Pandbrievenregister 130
IV. Oontinuatieboek voor Geldleeningen . . . . 136
V. Aanvragenboek ., „ . . . . 137
A'I. Boek voor Splitsing van Annuïteiten en Annui-teiten-
Registers 139
VII. Coiiponplakboek 141
VIII. Diverses 144
§ 7. Pr-AN VAN AFLOSSI.NTG , 144
HOOFDSTUK IV. Practische Voorbeelden . . . . 146-169
HOOFDSTUK V. Examen-Opgaven 170-190
a. Uitgifte v/h, maatschappelijk kapitaal. Plaatsing boven
pari 170
b. Sluiten cener hypothecaire geldleening 172
o. Verkoop van Pandbrieven en Aandeelen door Agent,
overschrijving van Aandeelen 170
d. Overname der Hypotheek door een derde 177
e. Verkoop van het pand, wegens insolventie van den
debiteur 180
f. Hypothecaire Obligatiën 182
g. Balans 183
WETTELI.JKE BEPALIXUEN 191
Pi
. m-|[iiiÏÉ'YNim-^-iil|-|(i*riaft...-oltei^
•I
HOOFDSTUK I.
HYPOTHEEKBANKEN IN HET ALGEMEEN.
§ 1. Oorsprong.
De Hypotheekbanken, die zoowel in ons vaderland als daarbuiten
in de laatste tientallen van jaren vrij belangrijke uitbreiding
hebben gekregen, danken haar ontstaan aan Frederik den Groeten.
Een oorlog — de zevenjarige — die geheel Duitschland, maar
vooral Silezië teisterde, gaf den stoot tot hare oprichting. Achter­uitgang
hunner goederen had deh Silezischen grondeigenaren
genoopt hunne bezittingen geducht te bezwaren en ten slotte
waren zij niet meer in staat aan hunne verplichtingen dienaan­gaande
te voldoen en werden met algeheelen ondergang bedreigd.
Door den achteruitgang der landerijen leverden deze geen vol­doenden
waarborg meer op voor de geldschieters, die daarom
hunne kapitalen opeischten. Nu kwam in dezen moeielijken
toestand Frederik de Groote tusschenbeide en noodzaakte de
crediteuren door uitvaardiging van een z.g. moratorium (mora =
vertoef, vertraging) hun schuldenaren een uitstel van drie jaren
te verleenen. "Waren hierdoor de grondeigenaars tijdelijk geholpen,
er stond daartegenover eene niet onbelangrijke schaduwzijde, want
't laat zich begrijpen, dat voortaan geen kapitalist meer genegen
was gelden op Silezische gronden te schieten. Het grondcrediet
kreeg hierdoor dus een gevoeligen" knak. Om aan dezen onhoud-baren
toestand een einde te maken, werd in 1770, overeenkomstig
de plannen van een Berlijnsch koopman, met name Büring, door
de grondeigenaars eene vereeniging opgericht, die het karakter ,
droeg eener groote hypotheekinstelling. De inrichting dezer ver­eeniging
en hare werking week van die onzer hedendaagsche
W. H. BAKKEK, Boeldiouding Tan Hypotheekliankeii. 2e dr. 1
2
Hypotheekbank belangrijk af, hoewel toch beide op denzelfden
grondslag berusten, n.l. de tweeledige handeling: geld schieten
op Hypotheek en zich daartoe, door uitgifte van hypothecaire
obligation, de middelen verschaiïen.
't Ligt niet op onzen weg hier de inrichting en werking dier
eerste vereeniging uitvoerig te beschrijven, genoeg zij het te
vermelden, dat uit haar de moderne Hypotheekbank onzer dagen
langzamerhand is voortgekomen, 't Eerst vond het stelsel ingang
in Duitschland, waar in 1788 het koninkrijk Pruisen reeds vijf
z.g. Landschaften in werking had. In de andere Duitsche staten
en ook in het overige Europa volgde meer of minder spoedig de
oprichting van dergelijke vereenigingen; zoo had in België in
1835 de oprichting der eerste hypotheekinstelling plaats, die
„Caisse des propriétaires" genoemd werd, terwijl eene tweede
inrichting in hetzelfde jaar den naam van „Caisse hypothecaire"
ontving. Frankrijk en ook ons land volgden eerst laat; in het
eerstgenoemde dagteekent de instelling van 1852, terwijl ten
onzent eerst in 1861 de eerste Hypotheekbank — de Nationale
Hypotheekbank te Amsterdam — werd opgericht. Wel waren
reeds vroeger pogingen daartoe in het werk gesteld, vooral ook
op aandringen van Prof. Ackersdijk, doch deze waren mislukt.
Het rijk — men wilde aanvankelijk de medewerking van den
staat om tot de oprichting van eene Rijks-Hypotheekbank te
geraken — achtte de zaak niet van overwegend belang, ja zelfs
nutteloos en onuitvoerbaar, on het is wel daaraan toe te schrijven,
dat men slechts uiterst langzaam het beoogde doel bereiken kon
en dat tusschen de allereerste pogingen — 1840 — en de defini­tieve
oprichting dier eerste Bank — 1861 — een tijdperk van
twintig jaar ligt.
Toen echter eenmaal de Nationale met succes werkte, volgde
al heel spoedig de oprichting van andere Banken. Zoo in 1864
de Rotterdamsche Hypotheekbank te Rotterdam, in 1877 de
Hollandsche Hypotheekbank te Amsterdam enz.
Deze drie Banken zijn nog op het oogenblik, wat het bedrag
harer hypothecaire leeningen en der zich in circulatie bevindende
pandbrieven betreft, de grootste.
Aan een desbetreffend overzicht, voorkomende in de „Jaarcijfers
voor het Koninkrijk der Nederlanden", bewerkt door het Centraal
Bureau voor de Statistiek, ontleenen wij voor de genoemde
3
Banken, wat het bedrag der Hypotheken betreft, voor de jaren
1895/1904 eene toename van
24 op 33 millioen voor de Nationale,
33 „ 40 „ „ „ Rotterdamsche,
26 „ 37 „ ,, „ Hollandsche.
Dan volgen de Utrechtsche met per uit" December 1904
23 millioen, de Zuid-Hollandsche met 20 millioen, de Amster-damsche
met 18 millioen enz. Het bedrag der circuleerende
pandbrieven beweegt zich natuurlijk in ongeveer gelijke banen.
Einde 1904 waren deze cijfers voor de Nationale 33.6 millioen,
de Rotterdamsche 41.3 millioen, Hollandsche 38.8 millioen,
Utrechtsche 23.6 millioen, Zuid-Hollandsche 20.5 millioen, Ani-sterdamsche
18.7 millioen gulden.
(Voor uitvoerige behandeling omtrent het ontstaan der Hypo­theek-
banken verwijzen wij o. a. naar PIERSON'S Staathuishoud­kunde
en ook Mr. W. C. D. OLIVIER: Over Grond-crediet en
Hypotheek-banken).
§ 2. Boel en belangrykheid nit economisch oogpunt.
Uit de voorafgaande paragraaf is reeds voldoende gebleken,
dat de behoefte aan crediet oorzaak was van het ontstaan der
Hypotheek-banken, en werkelijk zijn deze inrichtingen dan ook
niet anders dan crediet-instellingen, gewoonlijk Naamlooze ven­nootschappen,
wier doel het is, gelden ter leen te verstrekken
onder hypothecair verband en zich daartoe de middelen te ver­schaffen
door uitgifte van schuldbekentenissen aan toonder of
op naam. De werking eener Hypotheekbank is dus gelijk te
stellen met die eens commissionnairs; de Bank treedt als tusschen-persoon
op voor den kapitalist aan den eenen kant, die zijn geld
op solide wijze wenscht te beleggen, en den eigenaar van
onroerende goederen, die, tegen pandrecht daarop, geld tracht
te leenen, aan den anderen kant i. Op die wijze wordt de
1 Over 't algemeen kent men ten onzent slechts een dusdanige werkkring der
Hypotheekbanken, zij spelen de zuivere rol van tusschenpersoon, welke statutair
voorgeschreven is. In het buitenland is dit niet zoo en de Duitsche wet op de
Hypotheekbanken (Das Hypothekenbankgesetz vom 13 Juli 1899) beperkt in § 5
de bevoegdheid der Hypotheekbanken om ook andere zaken te doen dan het
leenen van geld onder hypothecair verband en het uitgeven van pandbrieven.
4
instelling voor beiden van groot nut; niet alleen dat zij den
eigenaar der goederen, die geld behoeft, het verkrijgen daarvan
gemakkelijk maakt, zij verplicht hem bovendien slechts tot eene
meestal matige rente en stelt hem niet bloot aan het gevaar
om op eenig onverwacht oogenblik tot algeheele aflossing te
worden aangesproken. Bovendien, hoewel de keus van aflossing
van het geleende veelal bij den geldschieter berust, zoo wordt
in deze toch ook den geldnemer eene zekere mate van vrijheid
gelaten. Wat den kapitalist betreft, hem wordt eene wijze van
geldbelegging aangeboden, waaraan vele voordeelen zijn verbonden.
Voor zijn gestort kapitaal krijgt hij de z.g. pandbrieven in handen,
waardoor de voldoening van zijn interest hem, zoo RI niet altydy
dan toch in de meeste gevallen meer is gewaarborgd dan wanneer
hij geld aan een particulier schiet en evenzoo zal het hem ge­makkelijker
zijn het belegde kapitaal weder vlottend te maken.
Een en ander zal natuurlijk verband houden met de meer of
mindere soliditeit der Bank ^. Ook ontneemt deze wijze van
kapitaalbelegging den geldgever tal van beslommeringen, als daar
zijn: het voortdurend toezicht houden op het verhypothekeerde goed
en vooral ook het voeren van gedingen tegen nalatige schuldenaars.
Toch mag geenszins worden ontkend dat het voor den kapitalist
door verschillende omstandigheden dikwijls zeer moeilijk zal zijn
eene goede en juiste keuze te doen voor de belegging van zijn
geld in pandbrieven, en kan hier de noteering ter beurze alleen
niet den doorslag geven. Over de zekerheid der pandbriefhouders
is in den laatsten tijd heel wat geschreven en verschillende
voorslagen zijn gedaan ter verhooging daarvan, 't Is hier niet
de plaats nader daarop in te gaan, dewijl hierbij zooveel ver­schillende
factoren in aanmerking komen dat dit ons èn te ver
zou voeren èn meer thuis hoort bij eene bespreking over de
Pandbrieven zelve. Uit een economisch oogpunt is het bestaan
der Hypotheekbanken ongetwijfeld van groot nut en dragen zij
Maar in punt 4/6 van dit artikel verkrijgt de Bank bijna algeheele vrijheid voor
het uitoefenen van het Bankiers- en Effecten-bedrijf. Slechts „Zeitgeschiiften" zijn
uitdrukkelijk verboden en het bedrag der deposito's begrensd tot de helft van,
het gestort kapitaal.
1 De jongste malversatiën bij de Hollandsche Hypotheekbank voorgekomen
leeren, dat de zekerheid van kapitaalbelegging voor den pandbriefhouder in hoofd­zaak
van de eerlijkheid der directie en een goede controle afhankelijk blijft.
5
daardoor het hare bij tot de algemeene welvaart. Haar aantal
is dan ook nog steeds toenemende en zijn thans 'ongeveer een
60 tal banken uitsluitend in het binnenland werkzaam. Ook deze
veelheid van banken, die alle hare pandbrieven ter markt brengen,
vergemakkelijkt eene keuze voor den belegger geenszins, blijkt
toch de grootste bank niet steeds de meeste.waarborg te bieden.
Wat het bedrag der uitstaande Hypotheken betreft, de stijging
te dien opzichte overtrof in niet geringe mate de toename bij
de Banken. De particuliere geldbelegging door het nemen van
Hypotheek schijnt ten onzent, ondanks het daaraan verbonden
risico, altijd nog meer geliefd, dan eene zulke in pandbrieven, en
over 't algemeen kan zij dan ook als vrij solide worden beschouwd.
Ook de Hypotheekgever zal in sommige gevallen lichter er toe
overgaan zich tot een particulier dan tot een Bank te wenden,
kan de eerste hem toch allicht tegen een lager percent geld
op zijn onderpand schieten dan de Bank. De laatste heeft rekening
te houden met den rentestand harer pandbrieven, die zelve
weder influenceert op de verkoopbaarheid dezer schuldbekente­nissen.
Bij de Bank hangt alles ten zeerste met den stand der
geldmarkt tesaam en daar zij alleen tusschenpersoon is, gevoelt
zij bij een hoogen geldkoers den terugslag bij den verkoop der
pandbrieven. Het verschil tusschen de rente der hypotheken en
die der pandbrieven is dan ook dikwijls zeer gering. Aan deze
omstandigheden zal het wel in hoofdzaak toe te schrijven zijn,
dat den Hypotheelibanken in Nederland een niet zoo groote
uitbreiding wacht als elders het geval is, bijvoorbeeld in Duitsch-land
waar (zie Pierson pag. 246) reeds in 1881 voor meer dan
3100 millioen mark aan pandbrieven in omloop was, welk bedrag
intusschen tot 8244.46 millioen (in 1905) is gestegen i. Ten
onzent is de verhouding tusschen het totaalbedrag der uitstaande
hypotheken en hetgeen daarvan door Hypotheekbanken is ver-
1 Op mijne aanvrage aan „die Redal^tioii des Deutsclicn Oelronomist" in Berlin,
beleend als „Special-Organ für Eealcredit und Hypothekenbankwesen" werd mij
geantwoord: „....dasz eine Statistik der im Deutschen Reiche ausstehenden
„hypothekarischen Darlehen nicht existiert. Wir bringen in unserem Blatte nur
„regelmiissige Nachweisungen über den Hypothekenbestand und den Pfandbrief-
„umlauf der Deutschen Hypothekenbanken . . . . Eiade li)05 betrug der Hypotheken-
„bestand der 40 Deutschen Hypothekenbanken M. 8494-.87 Millionen, der Pfand-
„briefumlauf M. 8244.46 Millionen."
strekt ongeveer als 10 : 2, hetgeen uit de volgende overzichts­tabel
(getrokken uit de reeds genoemde „Jaarcijfers der Statistiek")
blijkt. In 1894 bedroeg dit verhoudingscijfer nog 15 : 2 wat dus
wèl op een vermeerderde geldschieting der banken wijst. Uit de
tabel blijkt verder een hoogst belangrijke toename der hypotheken.
Vooral na 1895 is de stijging zeer groot. Bedroeg zij in 1894
rond 30 millioen gulden, waarvan 17 millioen voor de Banken,
de volgende jaren van 1895/96 af, zien wij deze toename bijna
verdrievoudigen. In de jaren 1899, 1900 en '01 bedroeg zij reeds
vrij constant 60 millioen, daarna in 1902 ruim 74 millioen om
in 1903 met ruim 88 millioen gulden haar hoogtepunt te bereiken.
Het daarop volgend jaar valt zij dan weer tot 70 millioen, een
bedrag dat toch altijd vrij hoog te noemen blijft, vooral in ver­gelijking
met de jaren vóór 1895. Volgens mededeehng van het
Centraalbureau voor de Statistiek te 's Gravenhage bedroeg op
uit" December 1905 het bedrag der openstaande inschrijvingen
f 1827.826.000, wat aantoont dat ook voor 1905 de inschrijvingen
de doorhahngen met bijna 79 millioen overtreffen. Er is dus in
de belangrijke toename der laatste jaren nog geen stilstand
gekomen. Ook op de Banken is dit niet zonder invloed gebleven
en steeg het bedrag harer Hypotheken van 158 millioen in 1894
tot 345 millioen in 1904, en deze bedragen zijn feitelijk te gering,
aangezien de Statistiek der Jaarcijfers niet alle Banken, doch
slechts de voornaamste vermeldt. Van de ± 60 Banken vinden
wij er slechts 22, wel is waar de grootste, met name genoemd.
In een artikel in de „Accountant" I P jaargang September 1905
vinden wij door den heer P. van Voorst het totaal bedrag der
Hypotheken per 31 December 1904 voor de Banken op 436 mil­lioen
gulden becijferd. Men zal dus niet zoo heel ver van de
waarheid af zijn door dit bedrag voor 1905 op 450 millioen te
stellen en vindt men dan voor het verhoudingscijfer tusschen
totaalbedrag en dat der Banken 1828/450 of 8 : 2. Als men nu
nagaat dat alzoo einde 1905 ruim 1370 millioen door particulieren
en 450 millioen door Banken was uitgezet, dan is wel in ver­gelijking
met vroeger eene verbetering voor de Banken te co.n-stateeren,
maar toch is die verhouding nog niet wat zij zijn kon.
Echter zijn onder dit particulier bedrag ook talrijke voogdij-hypotheken
en de leeningen door voorschotbanken, assurantie-en
levensverzekering-maatschappijen enz. begrepen, zoodat de
7
vergelijking niet geheel en al juist is en zich inderdaad voor
de Banken eenigszins minder ongunstig zal stellen.
Ouerziclitstahel der uitstaande Hypotheken in Nederland.
1881—1904.
.JAAE.
1881
1882
1883
1884
1885
1886
1887
1888
1889
1890
1S91
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1904
OPENSTAANDE
INSCHRIJVINGEN OP
ULT". DECEMBEE.
f 871.131.000
•-> 914.307.000
» 959.949.000
>' 983.592.000
» 1010.966.000
» 1030.584.000
'• 1047.352.000
.. 1060.874.000
.. 1074.679.000
» 1097.857.000
» 1119.629.000
» 1139.352.000
» 1162.968.000
» 1192.442.000
» 1217.017.000
.. 12.58.431.000
» 1292.347.000
» 1337.075.000
» 1397.113.000
» 1456.682.000
» 1516.218.000
» 1590.717.000
» 1678.755.000
» 1748.970.000
WAAEVAN VOOR
HYP.BANKEN.
f 47.584.000
. 54.033.000 -'•• •
» 63.872.000
» 71.983.000
» 79.081.000
>- 85.336.000
» 89.667.000
•» 96.402.000
1' 104.410.000
» 112.321.000
>' 119.391.000
>' 130.130.000
» 141.282.000
» 158.326.000
» 174.390.000
» 189.457.000
» 202.687.000
-. 219.238.000
» 236.091.000
.. 252.759.000
>. 273.505.000
» 295.829.000
>. 324.326.000
) 345.021.000
Loop der Hypotheken.
1891—1904.
JAAK.
1891
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1904
A.iNTAI.
ISSCHRIJVINGEN.
28741
30619
30293
31072
326.-),-)
328G1
32210
33221
3412 [
35072
37329
4017.-)
42520
44000
AANTAI,
DOORHALINaEN.
21832
26541
2()248
27.377
28707
28321
27013
27729
28637
28671
30734
32277
33182
34190
MEER
INGESCHREVEN
DOORGEHAALD.
3909
4078
1045
3()95
3948
4340
5203
5492
.5487
6401
6.-)95
7898
9338
981(1
BEDRAG DER
INSCHRIJVINGEN.
/• 120.660.000
127.231.000
. 130.348.000
143.629.000
. 1,58.892.000
102.7.00.000
1.->1.126.000
.. 165.111.000
. 202.351.000
.. 189.915.000
.- 205.978.000
224.090.000
• 243.182.000
. 235.374.000
liEDRAG DER
DOORHALINGEN.
/• 98.887.000
107.507.000
106.732.000
114.154.000
134.320.000
121.286.000
117.210.000 •
.. 120.383.000
142.313.000
» 130.346.000
146.442.000
149..-)91.000
. 155.144.000
l(i5.1,58.000
S-ALDO.
/• 21.773.000
19.724.OOC
. 23.616.001
29.475.00(
. 24.572.00(
11.414.000
33.916.00(
44.728.000
(50.038.000
59.569.00(
59..-)36.000
74.499.000
, 88.Ü38.00(
70.215.000
8
• Wij willen ons hier van het geven van verdere overzichts­tabellen
onthouden, ook schijnt het vrij gewaagd op grond der
enorme toenamen der laatste jaren een conclusie te trekken
ten opzichte der algemeene welvaart. Daartoe ware het noodig
ook de onderpanden en de verdeeling in bebouwde en onbebouwde
eigendommen te weten, en ook dan nog blijft een juiste gevolg­trekking
zeer moeilijk.
Met de toename der uitstaande hypotheken hield, wat de
Banken betreft de toename der zich in circulatie bevindende
pandbrieven ongeveer gelijken tred. Per einde 1904 becijfert
men het totaal bedrag dezer beleggingswaarden op ongeveer
435 millioen gulden.
§ 3, Be Oprichting^ hd Aandeelenkapitaal en de Aandeelhouders.
De wijze waarop eene Hypotheekbank tot stand komt, wijkt
in geen enkel opzicht van die van andere vennootschappen af
en de wet legt aan hare oprichting geen enkele moeielijkheid
in den weg; zij beschouwt haar als eene gewone Naamlooze
Vennootschap zonder meer. In zooverre zijn evenwel de wettelijke
bepalingen voor de oprichting van laatstgenoemde ook op die
eener Hypotheekbank van toepassing. Zooals bekend is wordt
hiertoe de koninklijke goedkeuring vereischt en moet zij ge­schieden
bij notai'iëele acte; beide moeten worden ingeschreven
in de hiertoe bestemde openbare registers, terwijl verder publi­ceering
door middel van de Staatscourant en andere nieuwsbladen
is voorgeschreven. De oprichters moeten samen minstens Vs
van het kapitaal vertegenwoordigen. Is aan de verschillende
wettelijke bepalingen voldaan, dan kan de Bank, mits één tiende
van haar kapitaal gestort zij, in werking treden. Tot zoover
stemt alles volkomen overeen met den gang van zaken bij iedere
andere Naamlooze Yennootschap.
Aard en strekking van het Aandeelenkapitaal zijn echter bij
de Hypotheekbank eene geheel andere, zooals nader zal worden
aangetoond.
Het aandeelenkapitaal wordt gewoonlijk tot een vrij groot
nominaal bedrag opgevoerd, minder dan een millioen zal het
zelden bedragen; maar daartegenover staat, dat de stortingen
gewoonlijk niet veel meer zullen beloopen, dan de Wet als
9
minimum voorschrijft '. De reden hiervan is niet ver te zoeken.
Bij iedere handelszaak vormt het kapitaal de basis, waarop alles
berust; het is en blijft het fondament van het gebouw en levert
de middelen voor het bedrijf. Dit nu is bij de Hypotheekbank
in veel mindere mate het geval, de behoefte aan een groot
bedrijfskapitaal doet zich hier niet zoozeer gevoelen, want, zooals
in paragr. 2 is aangetoond, is haar werkkring die eens tusschen-persoons
en bezigt zij de gelden, die zij voor hare pandbrieven
ontvangt, alsmede hetgeen haar toevloeit uit aflossingen, tot
het aangaan van nieuwe leeningen. Dit verklaart het geringe
fournissement. De hooge opvoering van het nominale kapitaals­bedrag
evenwel verhoogt het crediet der vennootschap en strekt
nevens de onderpanden der uitstaande leeningen en andere
activa als waarborg tegenover de houders der pandbrieven.
Immers. bij achteruitgang der zaken rust op de aandeelhouders
de verplichting tot volstorting hunner aandeelen of liever tot
bijstorting van zooveel als door de omstandigheden gevorderd
wordt. Hierin schuilt echter mede een gevaar voor de Bank. Als
wij zien dat het grootste kapitaal waarmede ten onzent eenige
Bank werkt 5 millioen gulden bedraagt (Rotterdamsche), dit
bedrag dooreengenomen echter het millioen niet overschrijdt
— er zijn zelfs tal van Banken die een geplaatst kapitaal hebben
van vijf, vier ja drie honderd duizend gulden — en dat de
stortingen meestal slechts 10 "/^ bedragen, - dan ligt het voor
1 In verband met den meeromvattender werlskring en zeker ook met het
grooter abeidsveld is dit in Duitschland anders. Vrij algemeen is het kapitaal
der Banken daar belangrijk grooter. In het „Qeschiiftsbericht" der Rheiniseh-
Westiïilischo Boden-Credit-Bank in Kiiln iiber 1904 lezen wij:
„Die zunehmende Entwickelung in allen Zweigen unsercs geschüftlichen Be-
„triebes muszte uns schon seit geraumer Zeit den Gedauken an eine weitere
„Einberulung aul' das Actienkapital nahelegen Der Aufsichtsrat hat aus
„diesen Gründen unseren Antrag auf Einberufnng weiterer M. 3.000.000.— behufs
„Vollzahlung der Actiën Serie C genehmigt. Die Einberufung ist derart erfolgt,
„dasz vom 1 Januar 100.") ab das erhöhte Kapital von M. U.000.000.— an der
„Dividende teilnimmt."
Op een nominaal kapitaal van M. 20 millioen zijn hier M. 14 millioen ten
volle betaald. Eene dusdanige verhouding - 70 o Q gestort kapitaal — vindt
men ten onzent slechts bij uitzondering.
^ Enkele Banken hebben een belangrijk liooger fournissement tot '20, 30 ja
40%; als uitzondering komt zelfs wel een volgefourneerd kapitaal voor (Nationale
en Holland Bank Amsterdam) doch vrij algemeen geldt 10% storting als regel.
10
de hand, dat het bij de oprichting niet zoo heel moeilijk zal zijn
om het gewenscht aantal deelnemers te vinden. Met de weten­schap,
dat op elk aandeel van /'lOOO slechts ƒ 100 gestort be­hoeft
te worden, kan het gebeuren dat zij die als aandeelhouders
optreden een te groot risico op zich nemen en in tijden van
malaise niet in staat zullen zijn aan hunne verplichting tot
bijstorting te voldoen. Zal het publiek, 't welk bij de wetenschap
omtrent de soliditeit der aandeelhouders overwegend belang heeft,
eenigszins tot oordeelen in staat zijn, dan is het geen overdreven
eisch, dat de jaarverslagen der Banken ook de namen der aan­deelhouders
met het getal hunner aandeelen vermelden. Zoover
ons bekend hebben dan ook eenige Banken dezen maatregel
reeds in toepassing gebracht *. Het gevaar dat er ligt in een
hooge opvoering van het nominaal Kapitaal en een slechts
gering fournissement, wordt derhalve door plaatsing der aan­deelen
bij kapitaalkrachtige aandeelhouders opgeheven. Zij alleen
zullen tot eventueele volstorting hunner aandeelen in staat
zijn. Niet een besluit der Directie, maar een besluit genomen
door 't zij het college van Commissarissen, 't zij door de Directie
in overleg met Commissarissen, 't zij door de Algemeene
Vergadering van aandeelhouders bepaalt de hoegrootheid dezer
verdere stortingen en kan het in sommige gevallen van over­wegend
belang zijn, dat niet te veel aandeelen in ééne hand
zitten. (Men zie over den waarborg tegenover de pandbrief-houders
paragraaf 5). Wel is waar bevatten de statuten der
verschillende Hypotheekbanken in deze eenigszins afwijkende
voorschriften, doch ten slotte zal naar wij meenen de Alge­meene
Vergadering in hoogste instantie beslissen, vooral dan
als de bijstorting moet geschieden teneinde de Bank aan hare
wettelijke verplichtingen kunne voldoen.
Omtrent aandeelenkapitaal en aandeelhouders, overdracht van
aandeelen, niet verplichte bijstorting etc. bevatten de statuten
meer of minder uitvoerige bepalingen, welke met de wettelijke
nauw samenhangen. We noemen daarvan o. a. de volgende:
l*" de grootte van het nominale kapitaal, meestal verdeeld
in aandeelen van /"lOOO.
2"= de splitsing van het kapitaal in twee of meer series.
1 O. a. de Zuidei- Hypotheekbank te Breda.
11
S" de verplichte storting in percenten op het geplaatste
kapitaal. Deze bepaling brengt noodwendig eene andere
met zich, n.l. dat de aandeelen op naam moeten staan,
een gevolg van het in art. 41 W. v. K. vervatte voor­schrift.
4*^ de bepaling van den tijd, binnen welken de overige series
geplaatst moeten zijn.
Dit voorschrift is meestal een wassen neus, want wel
is waar schrijft de wet (art. 50 W. v. K.) het bepalen
van dien termijn voor, maar zij geeft in hetzelfde artikel
tevens de vennootschap de bevoegdheid om verlenging
bij herhaling aan te vragen, eene bevoegdheid, waarvan
vooral de Hypotheekbank ruimschoots gebruik maakt.
5'' bepalingen omtrent de stortingen en omtrent den aan­deelhouder,
die in gebreke mocht blijven aan zijne ver­plichtingen
daartoe te voldoen.
6"^ de wijze van overdracht van aandeelen.
Ook hier niets anders dan eene herhaling van de bepalingen
der wet. De overdracht vindt plaats door eene eenvoudige ver­klaring
van den vennoot en den in diens plaats tredende,
waarvan in de boeken der Bank aanteekening wordt gehouden.
Wanneer evenwel zoodanige aandeelen niet zijn volgefourneerd,
dan kan die overdracht alleen plaats vinden, indien de bestuur­ders
der vennootschap zich met den nieuwen eigenaar hebben
tevreden gesteld. Is dit niet het geval, dan is alleen de oorspron­kelijke
vennoot tot eventueele volstorting van het aandeel
gehouden (art. 43 W. v. K.) Voor de overschrijving der aan­deelen
laat de Bank zich gewoonlijk een kleine vergoeding
betalen, welke van fO.bO tot f2.— per aandeel varieert.
Wanneer we hier nog aan toe voegen, dat statutair het getal
aandeelen die in ééne hand mogen zitten meestal tot 25 a 30
beperkt is, dan kunnen wij verdere bepalingen der statuten
hier buiten beschouwing laten. Nog een enkel woord omtrent
het fournissement. Het geringe bedrag daarvan in vergelijking
met de nominale kapitaalsgrootte heeft ten gevolge, dat de
winst in verhouding tot den inleg dikwijls zeer groot is en dat
den aandeelhouders ten goede komt, wat feitelijk door anderen
(geldnemers en pandbrievenhouders) te veel betaald, respectie­velijk
te weinig genoten is. Door uitgifte van pandbrieven.
12
waaraan geringe interest, maar tevens aandeel in de winst
verbonden is,- wordt hieraan bij sommige Hypotheekbanken te
gemoet gekomen. Tevens kan deze maatregel het plaatsen van
pandbrieven — wat thans niet altijd even vlot geschiedt —
vergemakkelijken. Het ware intusschen meer in overeenstemming
met het doel, waarvoor Hypotheekbanken heeten te worden
opgericht (men denke o.m. ook aan de belangen van den land­bouw),
indien b.v. 50 <*/g der overwinst den hypotheekgevers
ten goede kwam. Eene enkele zoodanige restitutie is ons bekend.
In de betreffende bepalingen omtrent de winstverdeeling heet het:
„van hetgeen alsdan overblijft, wordt toegekend:
„10'Vo ^-an de houders van Pandbrieven
„10 o/g aan de Hypotheeknemers, uit te keeren als
„restitutie op de door hen betaalde rente."
Hier staat de Bank dus een deel harer winsten af aan geld­nemers
en pandbriefhouders, wat o. i. slechts toegejuicht kan
worden. Toch kan men ook op schijnbaar goede gronden het
geven van een deel der winst aan de hypotheekgevers * bestrijden.
Bij een goed beheer der Bank dragen alleen de aandeelhouders
het risico en is het dus billijk, dat zij een betrekkelijk hoog
dividend ontvangen. Bovendien zal een wijs bestuur een deel
der winsten tot aankweeking van een reservefonds bezigen en
daardoor de positie der Bank versterken, wat mede den pand-briefhouders
indirect ten goede komt. Winstuitdeeling aan geld­nemers
(hypotheekgevers) acht men ook daarom wel overbodig,
wijl, indien de Bank te hooge condities stelt, de geldnemer steeds
bij particulieren terecht kan. Men mag over deze quaestie ver­schillend
oqrdeelen, eene uitkeering' als boven van 10 "/g der
overblijvende winst (na een maximum uitkeering van bijv. 4 a
5 "/g aan aandeelhouders) aan de hypotheekgevers schijnt ons in
het belang van Bank en debiteur beide. Enkele hypotheekbanken
geven ook oprichtingsaandeelen uit, waaromtrent de statuten
alsdan nadere bepalingen bevatten, bijv.:
1 N. B. Zeer vaak worden de benamingen Hypothceknemer en Hypotheekgever
met elkaar verwisseld. De uitdrukking in de aangehaalde statutaire bepalingen is
bijv. ook onjuist en moet het hier in plaats van HypotheekwcTOers, Hypotheekgerers
heeten. Immers de debiteur der bank is de eigenlijke Hypotheekgever en tegelijkertijd
geldnemer, de Bank treedt op als geldgeefster en Hypotheekneemster.
13
„aan de inschrijvers op de eerste Serie wordt J)ij elk aandeel
„een opi'ichtersbewijs uitgereikt. De oprichtersbewijzen zijn
„aan toonder en geven elk aanspraak op V300 van het deel
„der winst in art. . . . aan oprichters toegekend"
of:
„bij de eerste emissie worden uitgegeven: 75 oprichtersbe-
„wijzen, aanspraak gevende op de uitkeering, bedoeld in
„art. . . . Voor elke 10 aandeelen heeft ieder oorspronkelijk
.,inschrijver recht op één oprichtersbewijs."
Ook treft men vaak voorschriften aan omtrent latere verhoo­gingen
van het Kapitaal der Bank en de daarmee eventueel
gepaard gaande uitgifte boven pari.
§ 4. Be Hypotheken.
Het ter leen geven van gelden onder hypothecair verband is
een der hoofdverrichtingen der Bank. Wegens het niet voor­handen
zijn van kasmiddelen, (want het plaatsen van pandbrieven
gaat niet altijd even vlot), ook uit andere oorzaken, kan echter
niet aan iedere daartoe strekkende aanvrage worden gevolg
gegeven. De statutaire en reglementaire bepalingen zijn ook
hier van overwegenden invloed en maken verschillende formali­teiten
noodzakelijk, die wij zoo volledig mogelijk zullen behan­delen.
Of de Bank alleen gelden onder 1'' hypothecair verband
schiet, dan wel of zij ook 2^^ hypothecaire leeningen aangaat,
doet aan het wezen der zaak niets af. Voor een duidelijk over­zicht
is het wenschelijk deze paragraaf eenigszins te splitsen
en achtereenvolgens afzonderlijk te beschouwen: de aanvraag,
de panden en hunne schatting, de verschillende voorwaarden
en bedingen omtrent het onderpand, het bedrag der leening en
de hypotheekakte, de aflossingen en ten slotte de inpandneming
van grossen.
I. De Aanvraag.
Deze geschiedt door middel van door de Bank verstrekte for­mulieren,
welke den aanvrager ter invulling worden toegezonden.
Behalve eene volledige opgave van den naam, het beroep en
de woonplaats van den aanvrager, moet tevens worden aange-
14
geven in welke hoedanigheid deze handelt, d. w. z. als eigenaar,
voogd, etc, hoe groot het bedrag der leening is, die verlangd
wordt en verder- de duur der leening en de wijze van aflossing.
Daarna dient eene uitvoerige beschrijving te worden gegeven van
het onderpand. Als de voornaamste vragen, dienaangaande door
de Bank ter beantwoording voorgelegd, moeten o. m. genoemd:
die omtrent de hgging, grootte, kadastrale indeeling, den aard
en de belendingen van het pand en de lasten, die er op drukken.
Verder de opbrengst of huurwaarde, de schatting door den aan­vrager,
met vermelding der gronden, waarop die berust en eene
opgave, of het pand al dan niet tegen brandschade is verzekerd,
en zoo ja voor welk bedrag en bij welke maatschappij (dit
laatste geldt natuurlijk alleen voor panden, die voor verzekering
vatbaar zijn). Als bijlagen zijn bij deze aanvraag over te leggen:
eigendomsbewijzen, huurceelen of pachtcontracten, een uittreksel
uit den kadastralen legger, de polis van brandassurantie en,
zooals de daartoe bestemde modellen gewoonlijk aangeven, alle
bescheiden, die tot een juiste beoordeeling van de waarde der
goederen en het eigendomsrecht van den aanvrager noodig zijn.
De aanvrager wijst voorts den notaris aan, voor wien hij de
akte wenscht te passeeren. Eenvoudig in den zin van beknopt
is de aanvraag dus geenszins, maar de verschillende bepalingen
van de statuten en het reglement der Bank maken dergelijke
uitvoerigheid noodzakelijk, terwijl dit uit een oogpunt van voor­zichtigheid
mede een gebiedende eisch is. Immers de praktijk
leert, dat het meest uitgebreid onderzoek hoogst gewenscht is.
Het hierbij gevoegde model der aanvrage geeft tot verdere
opmerkingen geen aanleiding.
MODEL I.
Hypotheekbank;
gevestigd te
No. van hel Register.
Datum van ontvangst.
AANVRAAG.
vraagt aan bij de directie van bovengenoemde bank
15
eene geldleening van .
onder verband van eerste Hypotheek op het hierachter
omsclireven onroerend goed.
De aanvrager verklaart voorts:
l". dat de leening tot stand kome voor of op
den . . . . en worde aangegaan voor den tijd van . . .
jaren met aflossing
2<=. zich te onderwerpen zoowel aan de bepalingen
betreffende Hypotheek, voorkomende in de Statuten
der Bank, zooals die zijn goedgekeurd bij Koninklijk
Besluit van als aan het reglement op het
leenen van geld onder hypothecair verband, zooals dat
is gedeponeerd onder de minuten van den N o t a r i s . . . .
t e . . . . bij akte van d e n . . . . voor dezen verleden.
3<=. zich te verbinden tot betaling der kosten van
taxatie en onderzoek, ook dan wanneer de Hypotheek
niet tot stand komt.
Gedaan te op den
(Handteekening van den aanvrager of xij'ii
gemachtigde.)
De keerzijde van het formulier bevat nu de hierboven reeds
genoemde details aangaande het te bezwaren goed.
CD
£3
<
O
o
a<
a'
•n
II. De panden en hunne schatting.
De onderpanden, strekkende tot waarborg en zekerheid der
geldleeningen eener Hypotheekbank, kunnen alleen zijn onroerende
goederen (art. 1208 B. W.) en niet eens alle. In aanmerking
nemende, dat het pand boven alles een waarborg moet zijn
voor de aangegane leening, sluit de Bank ook die onroerende
goederen uit, waarbij deze waarborg geheel of gedeeltelijk
wordt gemist. Door de statuten wordt deze beperking nader
omschreven, 't zij door aan te geven, dat alleen die panden in
aanmerking kunnen komen, waarop het sluiten van assurantie
mogelijk is (bebouwde eigendommen), 't zij door een minder ver
gaande uitsluiting, waarvan dan de hoofdstrekking is, dat al
die onroerende goederen worden geweigerd, die om een of andere
reden moeielijk kunnen worden verkocht. Wanneer nu een aan­vrage
om eene geldleening (zie I) inkomt, wordt deze en de
16
daarbij gaande bescheiden aan een nauwkeurig onderzoek onder­worpen,
waarbij allereerst in aanmerking komt of het pand aan
de statutair gestelde eischen voldoet. Is dit zoo, dan wordt tot
eene schatting overgegaan, waarmede de makelaars (taxateurs)
der bank zich belasten. Vooraf wordt den aanvrager door de
directie kennis gegeven, dat zijne aanvrage in overweging zal
worden genomen en wordt hem eene opgave verstrekt van de
kosten van taxatie en onderzoek. Sommige maatschappijen be­rekenen
geen taxatieloon; de taxateurs zijn dan in vasten dienst
der Bank en genieten ook een salaris onafhankelijk van de
hoegrootheid der schattingen. Trouwens verdient het aanbeveling
en is dit in de praktijk ook vrijwel usance, dat de taxateurs,
onverschillig of de leening tot stand komt of niet, hun taxatie­kosten
ontvangen. De bedoeling hiervan is licht te doorgronden;
taxateurs mogen finantiëel geen belang hebben bij het al of
niet sluiten der Hypotheek. Behoudens de bepalingen der Bank
en verschillende omstandigheden naar gelang van het te taxeeren
pand, zijn de taxateurs in de schatting geheel vrij en dragen
zij daarvoor moreel de verantwoording. Van hunne bevinding
brengen zij verslag uit door inlevering van een hiertoe strekkend
model. Al wat als eene tijdelijke of industriëele waarde van
het pand moet worden beschouwd, of wat aanmerkelijk aan
beschadiging of waardevermindering bloot staat, wordt bij de
taxatie buiten beschouwing gelaten *.
Omtrent de toelating beslist bij sommige maatschappijen de
Directie, bij andei-e de Raad van Toezicht uit commissarissen
gekozen.
MODEL II.
sche Hypotheek-Bank
gevestigd te
VERSLAG
van Bevinding en gedane Schatting.
De ondergeteekende
door de Directie van genoemde Bank belast met de schatting
1 Ondanks al deze bepalingen wordt er soms nog te hoog getaxeerd, getuige
de vele execution welke verlies opleveren. Bij een juister taxatie zou opbrengst
beneden het bedrag der hypotheek groote uitzondering zijn.
17
en het onderzoek omtrent den staat van de hieronder omschreven,-
ter onderzetting aangeboden goederen, verklaart na persoonlijke
opname dier goederen en na zich te hebben overtuigd dat zij
dezelfde zijn als die' ter onderzetting ziin aangeboden, te hebben
gedaan de volgende schattingen.
Eigendom van
Omschrijving der goecïercrij
door vcrnit'lding van aard
en bestemming (l)ouwland,
weiland, liiiis etc,) eu ligging
(provincie, gemeente etc).
*
KADASTU.VLÜ BESCHRIJVING.
Sectie, Nummer.
Grootte,
H. A. C,
Gesclialte
jaarlijltsclie
onzuivere
huurwaarde.
(iescliatte
veriioop-waardc.
Aanmeiiiingen.
De ondergeteekende verklaart verder, dat hem bij het ingesteld
onderzoek naar den staat der boven omschreven goederen is
gebleken dat
(eventueele bijzonderheden over lasten, meer of minder gemak­kelijke
verkoopbaarheid, aard der goederen, welke aanneming
verhindert etc )
en dat de schatting plaats had onder inachtneming van het bij
•art der statuten bepaalde, naar zijn beste kennis
en volgens de huidige waarde. '-.r
Gedaan te den
(Handteekening van den Taxateur.)'
W. H. BAKKER, Boekhouding- van Hypotlieelibankeri. 2e dr. 2
18
III. Verschillende voorwaarden omtrent het
onderpand.
Spraken wij hierboven van de noodzakelijkheid, dat het pand
boven alles eene voldoende zekerheid geven moet voor de geld-leening,
dan volgt hieruit als vanzelf, dat tal van bepalingen
noodig zijn, opdat voor de Bank, ook na het sluiten der leening,
die waarborg blijve bestaan. Een eerste vereischte is, dat de goe­deren
in behoorlijken staat worden onderhouden en niet buiten
toestemming der directie worden bezwaard. Van dat behoorlijk
onderhoud dient de Bank zich voortdurend op de hoogte te
houden, zoodat waardevermindering worde voorkomen en mocht
dit laatste toch het geval zijn, dan heeft de Bank het recht de
goederen aan eene herschatting te onderwerpen. Te dien opzichte
bevatten bijna alle statuten van Hypotheekbanken of wel, een
buiten de statuten vastgesteld „reglement op het leenen van
geld onder hypothecair verband" bindende bepalingen, bijvoorbeeld:
„De Directie laat, indien dit naar hare meening noodig is,
„herschatting doen, bij voorkeur door een anderen deskun-
„dige, dan die de oorspronkelijke schatting heeft verricht.
„Wijst de herschatting eene lagere waarde aan dan het
„verbonden pand moet hebben, dan is de debiteur verplicht
„om, binnen drie maanden nadat hem de uitslag bij aange-
„teekend schrijven is bekend gemaakt, zoodanig gedeelte
„der schuld af te lossen, dat de leening aan de eischen
„voldoet, of wel meerder onderpand te verstrekken, bij
„gebreke waarvan de schuld op vorderbaar is" *.
Meestal echter wordt den debiteur het recht ingeruimd eene
hernieuwde schatting te verlangen door deskundigen, deels door
hem zelven, deels door de Bank aangewezen, welke dan gewoonlijk
zich bij gezamenlijke keuze negeen verder deskundige toevoegen.
Soms ook geschiedt de benoeming van dezen laatsten door den
rechter van het kanton waarin de goederen gelegen zijn öf door
den Raad van toezicht.
't Is voor de Bank vrij moeilijk zich juist en volledig op de
hoogte te houden van den toestand der verschillende onder­panden,
van de voortdurende verzekering, de niet van bestem-
1 Aan het opzeggen, resp. het vermhideren van eenmaal gegeven hypotheek
zijn in de practijk veelal groote bezwaren verbonden.
19
ming verandering etc. etc. Ook omtrent de verhmlng is de
eigenaar gebonden in zooverre, dat hij geen vooruitbetaling der
huurpenningen kan eischen en niet voor langer dan een be­paalden
termijn (door de Bank te bepalen) verhuren mag (art.
1230 B. W.) — evenmin mag hij zonder toestemming het pand
van bestemming doen veranderen. Evenwel komt het voor dat
het pand verkocht wordt en notarieel overgedragen, zonder dat
zulks aan de Directie der Bank bekend is, dus zonder den
hypotheeknemer er in te kennen. Op het eerste gezicht lijkt
dit wel wat vreemd, toch moet het in de praktijk nog al eens
voorkomen. Aan zoodanigen verkoop en notarieele overdracht
van het pand zal de Bank meestal weinig kunnen doen, mits
slechts rente en aflossingen stipt worden voldaan. Een waarborg
voor de Bank ligt daarin dat het goed altijd verbonden blijft.
De oorspronkelijke eigenaar alleen is de debiteur der Bank, tenzij
de nieuwe eigenaar zich later als diens mede-debiteur tegenover
de Bank mocht hebben verbonden. In wiens handen het pand
zich ook mocht bevinden, zoolang de Hypotheek niet is doorge­haald
blijft het onroerend goed waarborg voor de schuld. De
hypotheeknemer beschouwt betalingen van rente en aflossing
als te zijn gedaan door den oorspronkelijken geldnemer. Bij
nalatigheid spreekt hij of beiden aan (zie boven) of hij kan
wanneer de hypotheeksom niet geheel uit de opbrengst van het
krachtens art. 1223 B. W. verkochte pand kan worden gekweten,
den oorspronkelijken eigenaar voor het te kort komende aan­spreken
en dit op diens overige goederen verhalen (art. 1242 en
volgende B. W.). Men zal gemakkelijk begrijpen, wat de hypo­theekgever
met deze handelwijze beoogt, n.l. het ontduiken van
courtage voor het opnieuw sluiten der leening en het vermijden
van boetebetaling voor vervroegde aflossing.
De bepalingen en voorwaai'den omtrent de assurantie nopen
ons tot eenige uitvoerigheid.
„De gebouwen moeten ten genoege der Directie, met al het­geen
tot hunne bestemming behoort, tegen brandschade verzekerd
zijn, bij eene door haar goedgekeurde Maatschappij. De polis van
verzekering moet onder berusting der directie worden gesteld en
de kwitantie der laatst verschenen jaarlijksche premie moet bij de
eerstvolgende rentebetaling eveneens aan haar worden uitgereikt."
Deze aangehaalde bepaling treft men in het reglement van
20
iedere Hypotheelvbank aan, hoewel zij zonder verdere toevoeging
weinig tot voorkoming van verlies (en dit is hare strekking)
kan bijdragen. Immers wanneer A een hypotheek heeft ten bedrage
van f 5000 op het huis van B, 't welk voor f 8000 tegen brand­schade
is verzekerd, dan is deze assurantie wel voor B een
waarborg ter voorkoming van verlies door brandschade, niet
alzoo voor A. Verbrandt het pand dan heeft A geen recht van
verhaal op de vergoeding, die de assurantiemaatschappij aan B
zal uitkeeren. „Want de. assurantiepenningen treden niet in de
plaats van het huis en als zij door den verzekerde ontvangen
zijn, worden zij met diens andere goederen vermengd, zonder
dat de schuldeischer daarop eenig voorrecht kan doen gelden,
of dat zij hem eenige bijzondere zekerheid aanbieden" (ASSER,
Schets V. h. Nederl. Handelsrecht, pag. 254). Opdat de Hypo­theekbank
nu niet aan eenig gevaar van schade, uit boven­staande
oorzaak voortspruitende, zou blootstaan, maakt zii
gebruik van de bevoegdheid aan eiken hypotheekhouder door
art. 297 W. v. K. verleend, en zij voegt dan ook in haar reg­lement
aan de genoemde bepaling o. m. de volgende zinsnede
toe: Ingeval van brandschade aan de gebouwen overkomen,
zullen de assurantiepenningen tot het beloop van de hoofdschuld,
de renten en administratiekosten in de plaats der onderzetting
treden en zal de schuldeischeresse (d. i. de Bank) gerechtigd
zijn die, namens den verzekerde, van den verzekeraar te ont­vangen
en dezen daarvoor wettig te kwiteeren.
Deze bepaling van ons Wetboek van Koophandel is voor het
Hypotheekwezen van groot belang, maar kan toch den hypotheek-nemer
(in casü de Bank) niet voor alle schaden uit dezen hoofde
vrijwaren. Mr. C. ASSER in zijne „Handleiding voor de beoefening
van het Nederlandsch Burgerlijk Recht" uit zich over dit beding,
omtrent het recht van toekenning op de assurantiepenningen
als volgt: (2« deel pag. 366)
„Het behoeft geen betoog, dat elke waardevermindering
„van het verbonden goed nadeelig is voor de belangen van-
„de hypothecaire schuldeischers, en dat inzonderheid het
„geval van brand den waarborg nagenoeg geheel kan doen
„te niet gaan; daarom maakte men onder het Fransche
„recht veelal bij de hypotheek-akte de bepaling, dat de
„schuldenaar verplicht zou zijn het bezwaarde goed tegen
21
„brandschade te verzekeren; een beding, waarvan het nut
„niet te ontkennen valt, maar dat toch niet op afdoende
„wijze den schuldeischer te hulp komt. Immers al'kwam
„de schuldenaar die verplichting getrouwelijk na, dan stond
„men voor de vraag welk recht de schuldeischer op de
„assurantiepenningen kon doen gelden; wel wordt er dikwijls
„in rechte gesproken van eenen regel, volgens welken de
„prijs of opbrengst eener zaak in de plaats dier zaak treedt,
„maar het is er verre van af, dat dit beginsel, dat hier en
„daar ongetwijfeld in de wet is opgenomen, in die algemeen-
„heid zou gelden, dat het bij analogie tot niet genoemde
„gevallen zou mogen worden uitgebreid
„Zoo is men er ten onzent toe gekomen om uitdrukkelijk
„bij art. 297 W. v. K. tusschen den hypothecairen schuldenaar
„en schuldeischer het beding toe te laten, dat ingeval van
„schade aan het verzekerde of te verzekeren perceel door
„brand overkomen, de assurantiepenningen tot het beloop
„der inschuld in de plaats van de onderzetting zullen treden;
„is zoodanig beding aan den verzekeraar beteekend (of heeft
„hij verklaard ervan kennis te hebben genomen, hetgeen in
„de praktijk veelal door aanteekening op de polis geschiedt),
„dan is hij verplicht de verschuldigde schadevergoeding met
„den hypothecairen schuldeischer te verrekenen, doch alleen
„indien en voor zooveel die schuldeischer batig zou zijn
„gerangschikt, indien de schade niet was voorgevallen (art.
„298 W. V. K.)
" „De bepaling van art. 297 is voorzeker van groot nut;
„maar toch is het er ver van af, dat het daar omschreven
„beding den schuldeischer onder alle omstandigheid voldoende
„veiligheid verschaft. In de eerste plaats werkt het alleen
„tusschen de partijen, die de hypotheek-akte hebben aan-
„gegaan en den verzekeraar, die daarvan op wettige wijze
„kennis draagt. Het heeft geen zakelijk karakter en volgt
„dus het goed niet in welke handen dit ook overgaat; het
„wordt dan ook niet ingeschreven. Een latere eigenaar van
„het bezwaarde goed is dus door het beding niet gebonden.
„Dan kunnen er talrijke oorzaken zijn dat eene verzekering
„nietig is of des verzekeraars verplichting ophoudt (art. 251,
22
„252, 293 AV. v. K.), zonder dat de schuldeischer daarvan
„kennis draagt of voldoende in de gelegenheid is maatregelen
„te nemen om zich zooveel mogelijk daartegen te dekken.
„Nog denke men aan het geval, dat het onheil te wijten
„is aan eigen schuld of nalatigheid van den verzekerde, als
„wanneer de verzekeraar ongehouden is de schade te ver-
„goeden (art. 276, 294 W. v. K.). In al deze gevallen levert
„het assurantiebeding geen voldoenden waarborg op, en
„terecht geven verscheidene praktische rechtsgeleerden den
„schuldeischer dan ook den raad rechtstreeks op eigen naam
„eene verzekering te sluiten, welke alsdan diens belang bij
„het onverbrand zijn van het perceel tot voorwerp heeft."
Om aan dit laatste bezwaar — brand door eigen schuld van
den verzekerde en het dientengevolge niet uitbetalen der assuran­tiepenningen
door den verzekeraar — tegemoet te komen gaat
dan ook de Bank meestal rechtstreeks eene overeenkomst met
den verzekeraar aan, dat óók in geval van eigen schuld de
verzekerde som tot het bedrag der onderzetting aan haar (de
Bank) zal worden uitbetaald, of wel de Bank volgt den hierboven
aangegeven raad en verzekert zich rechtstreeks. De kosten aan
deze verzekering verbonden zijn meestal niet hoog — Vi o ^^ Va **/o o
— en de Bank is daardoor tegen alle eventualiteiten uit dien
hoofde gedekt. Voor de beteekening der overeenkomst tusschen
de Bank en den geldnemer zijn modellen in gebruik waarin de
assuradeur zich rechtstreeks tegenover de hypotheekneemster
verbindt en welke ook de noodige bepalingen bevatten in geval
van het niet op tijd betalen der premie. De Directie der Bank,
van dit in gebreke blijven van den debiteur kennis krijgende, kwijt
dan meestal, ten laste van den verzekerde, de achterstallige
premie of wel zij doet de verzekering op eigen naam voortloopen.
MODEL III.
BEWIJS VAN HYPOTHEEK-AANTEEKENING.
Naar aanleiding van art. 297 van het
Wetboek van Koophandel.
De ondergeteekende verklaart bij deze:
1". Kennisgeving te hebben ontvangen, dat
toebehoorende aan gelegen.
23
door. . . . tegen brandschade verzekerd voor. . .
blijkens polis N°. . . met een . . . . hypotheek
bezwaard ten behoeve der . . . .sche Hypotheek­bank,
gevestigd te krachtens acte op
den voor den Notaris
te verleden.
het bij die acte overeenkomstig art. 297 W. v.
K. gemaakt beding ten aanzien der assurantie­penningen,
te houden voor aan haar beteekend;
en rerbindf zich
om, bijaldien de verzekerde mocht in gebreke
blijven de premie op den vervaldag te voldoen,
of de bestaande verzekering, om welke reden
ook, mocht komen te vervallen, hiervan dadelijk
bij aangeteekenden brief aan de Directie der ge­noemde
Bank kennis te geven en haar een
termijn van veertien dagen toe te staan, in het
eerste geval om de premie voor den verzekerde
te kwijten, in het laatste geval om de verze­kering
op naam der Bank te doen voortloopen;
om. in geval van schade aan bovenbedoeld per­ceel
overkomen de door haar verschuldigde schade
aan de Directie van genoemde Bank te zullen
uitbetalen;
om aan de voornoemde Bank de, tengevolge van
brand door haar geleden schade te vergoeden,
ook indien de brand door ojyzet of sclmld of na­latigheid
van den verzekerde zelven mocJit zyn
veroorzaakt^ tegen subrogatie ^ van ons in
de rechten, rechtsvorderingen, voorrechten en
hypotheken ten laste van den verzekerde, ten
beloope der uitbetaalde schadevergoeding.
Gedaan te den
sche Brandassurantie Maatschappij.
onderschuiving, in de plaats stelling. Zie art. Wii en 1-138 B.W.
24
Blijft de geldnemer eenigen tijd in gebreke om, 't zij de aflos­singen,
't zij den interest op tijd te betalen, dan heeft de Bank
de bevoegdheid om het pand te verkoopen en zich uit de koopsom
het haar toekomende te voldoen, 't Schijnt ons niet overbodig
hier in 't bijzonder op opmerkzaam te maken, dat dit recht van
verkoop van het bezwaarde goed geenszins een natuurlijk uit­vloeisel
der verbintenis is. Art. 1223 2'' lid B. W. bepaalt uit­drukkelijk,
dat het den eersten hypothecairen schuldeischer vrij
staat te bedingen dat hij bij gebreke van behoorlijke voldoening
gemachtigd zal zijn het pand in het openbaar te doen verkoopen
en dat dit beding op de openbare registers zal moeten worden
aangeteekend. Bij vrijwillige verkooping door den eigenaar wordt
veelal het beding gemaakt, dat de kooper geen gebruik zal mogen
maken van het recht van zuivering: de hypotheek blijft dus
loopen ten laste van den nieuwen eigenaar (zie art. 1254 B. W.).
Zuivering moet worden aangevraagd door den kooper van een
met hypotheek belast pand en alleen in geval de hypothecaire
lasten den koopprijs overtreffen. De eerste hypotheekhouder, die
vrij algemeen dit beding maakt, doet dit natuurlijk alleen om
zich voor schade uit dien hoofde te vrijwaren, want indien' de
verkoop plaats heeft op een tijdstip, dat de verbonden goederen
zeer laag in waarde zijn, zou hierdoor de hypotheeknemer ten
zeerste kunnen worden benadeeld. In tegenstelling met het ge­zegde
omtrent de uit art. 297 W. v. K. voortvloeiende overeen­komst
tusschen hyptheeknemer en assuradeur, wordt het beding
het recht van zuivering betreffende op de openbare registers
ingeschreven, waardoor de werking daarvan voortduurt nadat
het goed in andere handen is overgegaan.
Om gedekt te zijn tegen eventueele schade, voortvloeiende
uit het niet op tijd betalen van rente en aflossingen door den
hypotheekgever, kan de geldgever (de Bank) zich verzekeren bij
eene Hypotheek-verzekering Maatschappij.
(Omtrent uitvoeriger behandeling der verschillende voorwaarden,
het onderpand betreffende verwijzen wij naar de reeds genoemde
Handleiding van Mr. C. AHSER).
IV. Het bedrag der leening en de hypotheekakte.
Na afloop van het onderzoek der aanvrage en na plaats gehad
hebbende schatting wordt den aanvrager schriftelijk kennis ge-
-25
geven, dat aan zijn verzoek gevolg kan worden gegeven en het
bedrag dei' leening is vastgesteld op zoo en zooveel.
A^'oor de grootte der leening is een zeker maximum bepaald,
't welk een bij de statuten vastgesteld percent van de geschatte
waarde bedraagt.
Dit bedrag is voor ongebouwde eigendommen hooger dan voor
gebouwde en varieert tusschen 60 en 75 "/^ der waarde; ge­woonlijk
blijft de Bank met hare voorschotten beneden deze
grenzen, overschrijden raag zij ze in geen geval. Neemt de aan­vrager
met het hem aangeboden bedrag genoegen dan wordt,
na in orde bevinding van alle overige bescheiden (zie 1) tot het
opmaken der hypotheekakte, d. i. de wettelijke overeenkomst
tusschen partijen, overgegaan. Volgens art. 1217 B. AV. „kan
Hypotheek alleen bij notarieele akte worden verleend, uitge­zonderd
in de gevallen bij de wet uitdrukkelijk aangewezen" i.
De Hypotheekakte is dientengevolge, zooals dit met meer notarieele
akten het geval is, dikwijls een vrij lijvig en ingewikkeld stuk,
waardoor de duidelijkheid voor den leek niet wordt verhoogd.
Ten einde niet al te uitvoerig te worden nemen de meeste
Hypotheekbanken slechts de hoofdbepalingen in extenso in de
akte zelve op. Voor de overige bepalingen wordt dan verwezen
naar het reglement op het leenen van geld onder hypothecair
verband, hetwelk hetzij in extenso, hetzij bij uittreksel notarieel
is verleden en gedeponeerd bij den betrokken notaris. Gewoonlijk
ontvangt dan de geldnemer een exemplaar van dat reglement.
•^ De Hypotheekakte omvat alle bepalingen en voorwaarden bij de
geldleening gemaakt en komt dus de inhoud in hoofdzaak neer
op het volgende:
1. De datum der handeling, de naam van den notaris en
die der getuigen en partijen.
.2. De erkenning der schuld door den geldnemer, de rentevoet
en eene omschrijving van de wijze van aflossing.
3. De duur der leening, in dier voege, dat in de akte ge­noemd
wordt het tijdstip, waarop de eerste en dat waarop
de laatste aflossing incl. rentebetaling zal plaats vinden.
1 Deze gevallen zijn tweeërlei: a. het stellen van hypotheek krachtens de wet'
(voogden en curators), h. krachtens overeenkomst (bij het aangaan van verbinte­nissen).
26
4. Bepalingen omtrent het bezwaarde goed, aard en ligging
en kadastrale indeeling.
5. De bijzondere overeenkomsten (bedingen) die, overeen­komstig
de bepalingen der wet tusschen partijen mochten
zijn gemaakt.
6. De verklaring van den geldnemer dat hij ten behoeve
der Bank hypotheek verleent (1*=, 2'' etc.) op de hem in
eigendom toebehoorende panden en dat hij zich onder­werpt
aan alle door de Bank dienaangaande vastgestelde
reglementaire bepalingen.
Het dunkt ons na het bovenstaande vrij overbodig een model
der Hypotheek-acte op te nemen. De inhoud is, zij het in min
offlcieelen vorm nagenoeg geheel weergegeven en 't spreekt
van zelf dat de akte naar gelang van den notaris voor wien,
of de Bank ter wier behoeve zij is verleden, een in onderge­schikte
punten meer of minder afwijkenden vorm zal vertoonen.
Het oorspronkelijke stuk — de minute — blijft onder berusting
van den notaris, een afschrift — de grosse — komt in handen
der Bank. De Tweede Afdeeling van den Twintigsten Titel
Boek II, Burgerlijk Wetboek bevat de verschillende bepalingen
omtrent de inschrijving der acte. Zonder die inschrijving toch
heeft de Hypotheek hoegenaamd geen kracht (art. 1224). De
inschrijving is dus de boekstaving van het feit, dat hypotheek
is verleend. Zij is van onwaarde indien zij geschiedt op een
tijdstip, waarop het verbonden goed niet meer het eigendom
van den hypotheekgever is (art. 1225). De inschrijving heeft plaats
in openbare registers bij een z.g. Borderel van Inschrijving en
op verzoek van den schuldeischer (art. 1231). Het Borderel
wordt door den geldgever in duplo opgemaakt en onderteekend
bij den Hypotheekbewaarder ingeleverd. Alle bedingen en voor­waarden
moeten hierbij uitdrukkelijk worden vermeld omreden
deze in de openbare registers mede moeten worden aangeteekend.
Het eene borderel blijft in handen van den bewaarder, het
andere wordt teruggegeven aan dengeen, die de inschrijving
heeft verzocht, nadat de bewaarder daarop den datum en des-gevorderd
het nummer der inschrijving heeft vermeld. (Art. 1232),
Verder bepaalt art. 1236 nog, dat de inschrijving de hypotheek
doet stand houden zonder vernieuwing, een bepaling die vrij
scherp gecritiseerd is, wijl nu alleen door de doorhaling der
27
inschrijving het goed weder bevrijd wordt en in vele gevallen
verzuimd wordt deze doorhaling aan te vragen. Er bestaan dien­tengevolge
een groot aantal hypothecaire inschrijvingen, die
absoluut van geen waarde zijn, daar de hoofdverbintenis te niet
gegaan is, de doorhaling echter niet werd aangevraagd. Men
bepleit daarom wel de 10-jarige vernieuwing der inschrijvingen,
waardoor belanghebbenden gedwongen zouden zijn voor tijdige
vernieuwing zorg te dragen. Weer anderen oordeelen dat hieraan
voor den schuldeischer niet onbelangrijk nadeel verbonden zou
zijn bijv. bij onwillekeurig verzuim. Zeker is het dat, bij perio­dieke
vernieuwing, de registers meer met de werkelijkheid zouden
overeenstemmen. Ten onzent heeft men eenmaal bij bijzondere
Avet — 1878 — de vernieuwing van alle bestaande inschrijvingen
bevolen en naar men wil zou een dusdanige vernieuwing ook
thans lang niet overbodig zijn.
De kosten der inschrijving komen ten laste van den verzoeker
dus van den geldschieter, de kosten der Hypotheekacte moeten
worden voldaan door den geldnemer en worden gewoonlijk ver­rekend
met den notaris voor wien het stuk is verleden.
De vorm en de inhoud van het Borderel is niet steeds dezelfde,
hoewel de afwijkingen slechts ondergeschikte punten zullen
betreffen. Wij geven aan ommezijde een model.
MODEL IV.
28
BORDEREL TOT INSGHRIJVING EENER HYPOTHEEK.
oH S. "o 45 "
o
»
m
s
<
8
^ Q
D-T)
3
oo
p
»
^, o Q^
1
2
TO
^3.
cn
i -ï
P J
CD
:?!
o
-—-
,^.
&. (D
^=
n
^
?^
3
t ^
P
r>
^
<
0)
rr
CD
^ •-ï
o
TO a.
CO
tr
*o
3
De Heer J. MAATHEUVEL, rentenier, wonende te
Nijmegen, te dezer zake domicilie kiezende ten
kantore van te requireert
tegen den Heer P. VOSLAAB, makelaar, wonende
te Nijmegen krachtens eene acte van
schuldbekentenis met hypotheek den 2 Juni 1906
voor den Notaris MODDERMAN te Beek verleden,
groot /• 10000.—, rentende 4 on een half ten honderd
in het jaar vanaf den 1 November 1906 jaarlijks in
twee gelijke termijnen ieder groot ƒ 225.— op den
1 November en den 1 Mei en bepaling dat de
teruggave der hoofdsom ten allen tijde zal mogen
geschieden en kunnen worden gevorderd na een
waarschuwing van 6 maanden,
de insciirijring van het recht van hypotheek op
Een huis en erf gelegen aan het Keizer Karelplein
te Nijmegen, op den Kadastralen legger van Nij­megen
bekend in Sectie . . . . N" huis en
erf, groot 3 aren 12 centiaren voor het beloop van
genoemd kapitaal van tienduizend gulden
met de renten en kosten volgens de wet,
en Aanieekening:
1. (lat hol vorboiuleiu' nit't geen crrdiensUjaarhedeu bezwaard on
zonder schriftclijko loostoniniing van den schuldeiseher niet
zal mogen worden verhuurd.
2. dat eene dadelijke opvordering ^•an het kapitaal met de renten
over het geheele alsdan loojjende jaar zal mogen jilaats hebben
en de .schuldenaar tot onverwijhle \oldoening zal verplicht
zijn, wanneer hij met de voldoening der rente achterlijk l>lijrt.
de gemaakte bedingen niet mocht nakomen of ook. wanneer
het onderpand mocht worden in beslag genomen.
3. dat de .schiddenaar ))ij verloop van elke tijdsbepaling dadelijk
in gebreke zal zijn zonder dat daartoe een bevel of soortgelijke
acte wordt vereischt.
4. dat bij vrijwilligen verkoop geen zuivering mag plaats hebben.
5. dat bij wanbetaling van hoofdsom en renten, de wettige houder
Aan de (ïrossc der voormelde acte onherroepelijk zal zijn ge­machtigd,
om het verbondene met genot van dadelijke aan­vaarding
in het openbaar te doen verkoopen, de kooppenningen
' te ontvangen en daarvoor te kwiteercn, teneinde daaruit te
verhalen zoowel de hoofdsom als de renten en de kosten.
Namens den Requirant,
MODDERMAN.
il
i
29
Het nevenstaand model van inschrijving is dat van eene parti­culiere
hypotheek, de borderellen der Banken zijn gewoonlijk
vrij wat uitvoeriger, aangezien zij meerdere bepalingen omtrent
rente en aflossing en meestal ook meer bedingen bevatten.
Is alzoo een hypotheek zonder inschrijving niet denkbaar, de
wet verbindt ook volgens art. 1226 een belangrijk recht aan
het tijdstip waarop de inschrijving plaats vindt, daar zij de
rang der hypothecaire schuldeischers regelt naar de dagteekening
hunner inschrijving, waardoor dus vroegere hypotheken vó(')r
latere gaan. Voor uitzonderingen hierop zie men de betreffende
artikelen van het Burgerlijk Wetboek. De doorhaling der inschrij­vingen,
dat is het in de openbare registers kenbaar maken van
het te niet gaan der hypotheek en de gevallen waardoor dit
tenietgaan ontstaat, zijn mede uitvoerig in de wet — derde ,en
vijfde afdeeling 20'" titel II Boek — behandeld. Dat niet elk
tenietgaan door een doorhaling wordt gevolgd hebben wij hier-voren
reeds vermeld.
Na de plaats gehad hebbende inschrijving bij borderel als
boven besproken is dus eerst definitief de overeenkomst tusschen
geldgever en hypotheekgever tot stand gekomen en rust nu op
den schuldenaar de verplichting tot geregelde betaling van rente
en aflossingen. Voor elke gesloten hypotheek is het raadzaam
dat de Bank een dossier aanlegt. Dit Hypotheekdossier zal de
volgende stukken bevatten:
1. Grosse.
2. Staat van Inschrijving.
3. Borderel van Inschrijving.
4. Concept Hypotheekakte.
5. Aanvraagformulier.
6. Taxatiei'apport.
7. Extract van het kadaster.
8. Polis.
9. Bewijs van Hypothecaire aanteekening.
10. Bewijs van den Raad v. Toezicht, dat de eigendoms­bewijzen
in orde zijn bevonden.
11. Continuatieakte.
12. Onderhandsche titels.
30
V. De aflossingen en de rentebetaling.
Bij het sluiten der geldleeningen wordt tevens bepaald op
welke wijze de aflossingen plaats zullen vinden. Deze geschieden
op drieërlei wijzen nl.: a aflossing in eens
b „ in termijnen
c „ in annuïteiten.
De eerste twee wijzen geven tot eenige bijzondere beschou­wing
weinig of geen aanleiding. Daar de duur der leening even­eens
bij het aangaan der verbintenis wordt bepaald, zal bij eene
aflossing, op de wijze als onder a vermeld, elk halfjaar ^, zoo­lang
de leening loopt, alleen interest en soms ook administratie­kosten
worden betaald en ten slotte het volle bedrag in eens
worden afgelost, waardoor de overeenkomst tusschen Bank en
geldnemer is geëindigd. Hij, die in termijnen wil aflossen, betaalt
bovendien ieder jaar een vooraf bepaald deel van het geleende
kapitaal, waardoor zijn schuld ieder jaar verkleint en door be­taling
van het laatste gedeelte te niet gaat. De wijze van
aflossing in annuïteiten is eene geheel bijzondere. Eene annuïteit
is het bij de hypotheekacte vastgestelde jaarlijksche bedrag, be­staande^
uit de drie grootheden: jaarlijksche aflossing, rente en
administratiekosten. Een verschil met de beide eerste wijzen
springt direct in het oog. Bij eene aflossing in eens wordt een
vast procent (rente + administratiekosten) betaald en ten slotte
het geleende kapitaal; bij die in termijnen, is het te betalen
bedrag voor den geldnemer variëerend, want wel blijft het aflos­singsgedeelte
constant, maar de som van interest en administra­tiekosten
wordt gaandeweg kleiner; alleen eene aflossing in
annuïteiten vordert van den schuldenaar ieder jaar een even groot
bedrag, terwijl met de betaling der laatste annuïteit tevens de
geheele schuld is voldaan. Dit laatste is een niet onbelangrijk
voordeel voor den betrokkene, dewijl het hem de gelegenheid
biedt, zonder al te groote opofferingen zijnerzijds, eigenaar te
worden van het bedrag der leening. Immers het zal hem allicht
mogelijk zijn uit zijne verdiensten, zijn vast inkomen, de annuïteit
1 Waar in de volgende regelen van „jaar" en „jaarlijks" sprake is, diene
eens vooral de opmerking, dat in de praktijk vrij algemeen in halfjaarlijksclie
termijnen wordt afgelost.
31
te betalen en in dit geval heeft hij bij betaling der laatste annuïteit
zijn kapitaal vergroot met het oorspronkelijke bedrag zijner
schuld. Terecht noemt Mr. PIERSON dan ook „het annuïteiten­stelsel
eene aansporing tot schulddelging door bezuiniging en
zoodoende een prikkel tot kapitaalsvorming." Hiertegenover is
echter aan te voeren dat hij die in annuïteiten aflost den onver­minderden
druk dier aflossingen voelt. Met de aflossingen in
termijnen heeft die in annuïteiten dit voor de Bank gemeen,
dat, waar ieder jaar de schuld kleiner wordt, een gunstiger ver­houding
ontstaat tusschen de waarde van het onderpand en de
geldleening. Men mag zich afvragen welke aflossingswijze nu,
zoowel voor den geldnemer als den geldgever, de geschiktste is
en dan dunkt ons het antwoord niet twijfelachtig. Die in annuï­teiten
verschaft beiden het meeste voordeel, zooals reeds eeniger-mate
is aangetoond. Hij, die in annuïteiten betaalt, bespaart
feitelijk niets; wel is het totaalbedrag van alle a,nnuïteiten te
zamen minder dan het geheele beloop zijner schuld plus de inte­ressen,
maar daar weegt tegen op zijn rentegemis over hetgeen
hij te vroeg betaalt; behalve de aansporing tot zuinigheid is
deze wijze echter den meesten geldnemers het geriefelijkst. De
Bank evenzoo wint geldelijk niets door het annuïteitenstelsel toe
te passen, want wat sij aan rente wint door ontvangst der te
l vroege partiëele aflossingen, verliest zii door minder ontvangst
dan het geleende kapitaal (-}- interessen) bedroeg, maar voor
haar ligt in deze manier van aflossing het voordeel van groote
zekerheid der betaling van hoofdsom en renten. Toch komen
annuïteits-hy pot heken bij de banken niet veel voor, vooral wegens
de wenschlijkheid om de posten binnen niet te langen termijn
te doen afloopen of wegens hertaxatie. Uit dien hoofde worden
bij het sluiten van hypotheek dikwijls door de banken bezwa­rende
voorwaarden wegens de aflossing in annuïteiten gesteld,
ten minste ten onzent. De Duitsche „Boden-Credit-Banken"
schijnen vrij wat meer annuïteits-leeningen loopende te hebben,
en bij sommige banken is hier zelfs naar gelang van het leenings-bedrag
„Amortisations-Daiiehen" voorgeschreven. Het „Hypothe-kenbankgesetz"
van 13 Juli 1899 bevat in § 28 bindende voor­schriften
voor het „Geschaftsbericht" en is o. m. voorgeschreven,
dat de loopende leeningen te specificeeren zijn naar hunne grootte,
waarbij een indeeling in ronde sommen van 100.000 Mark wordt
.aji:.3ci»tftafcJMl.gv«alteiÉiidaiÉfcoótr^^^ i')itat>iw*ft*fcii«!>-,
32
gevolgd. Te diön opzichte vinden wij nu in het „Geschaftsbericht
1905 der Rheinisch Westfalischen Boden-Credit-Bank" vermeld:
3 Posten von M. 600.001.— bis M. 700.000.— M. 1.963.594.70
1 „ „ „ 700.001.— „ „ 800.000.— ,, 717.383.90
2 „ „ „ 800.001.— „ „ 900.000.- „ 1.672.799.50
2 „ „ „ 900.001.— „ ,, 1.000.000.- „ 1.907.749.20
1 „ „ „ 1.700.001.— „ „ 1.800.000.— „ 1.705.171.60
en hierbij aangeteekend : „samtliche Posten in den fünfhöchsten
Stufen sind Amortisations-Darlehen." Het- ten onzent gevoelde
bezwaar tegen annuiteits-leeningen ten opzichte van het spoedig
afloopen der leening wordt dus daar schijnbaar minder gevoeld.
Alleen worden omtrent zulke leeningen eenige beperkende be­palingen
aangaande de gedeeltelijke terugbetaling der leening
noodzakelijk, natuurlijk ten einde de amortisatie niet in de war
te doen loopen. Aan de Statuten eener Duitsche Hypotheekbank
ontleenen wij hieromtrent volgend voorschrift:
„Das Recht des Schuldners zur teilweisen Rückzahlung
„der Hypothek kann bei Amortisations-Hypotheken in der
„Weise beschriinkt werden, dasz eine Zahlung von der Bank
„nur angenommen zu werden braucht, wenn die Zahlung
„dazu bestimmt und geeignet ist, die Tilgungszeit unter
„Beibehalfcung der bisherigen H('ihe der Jahresleistungen um
„ein Jahr oder um raehrere Jahre abzukürzen."
't Komt echter ook voor, dat wanneer deze terugbetaling het
tiende gedeelte van het resteerende kapitaal bereikt, de bank
onder bij behouding van den duur der amortisatie een nieuw plan
van aflossing opmaakt. Aangehaalde statutaire bepalingen zijn
een uitvloeisel van de wettelijke voorschriften, vervat in de
artikelen 18/21 der meergenoemde hypotheekwet.
Doch keeren wij tot onze meer algemeene beschouwingen
terug.
Wat het bedrag der annuïteit betreft, 't is duidelijk dat het
samenstel daarvan ieder jaar zal veranderen; bestaat de eerste
annuïteit voor het grootste deel uit rente en een geringe aflossing
van kapitaal, bij de laatste zal de verhouding juist omgekeerd
7Jjn n.l. een klein rentebedrag en een groote kapitaalsaflossing.
Het volgende voorbeeld kan dit aangroeien der kapitaals­aflossingen
en het gelijktijdig afnemen der rente duidelijk maken:
33
Stel eene leening groot f 300.000.— rentende 41/2 °/o»
waarvan i/^ */Q administratiekosten, moet in 30 jaar in
gelijke jaarlijksche annuïteiten worden afgelost. Die annuïteit
zal (zie KNAPPER tatel V) 300.000.- x /" 0.06139154 =
/" 18417.46 bedragen. Het aflossingsplan wordt nu als volgt:
AMORTISATIEPLAN
(annuïteit /• 18417.46)
eener 41/2 "/o hypothecaire leening groot /"SOO.OOO.—
aflosbaar in 30 jaar.
JAAR.
1
2
.S
4
5
()
7
S
Ö
10
11
12
13
U
15
lö
17
18
19
20
21
0'>
23
24
25
26
27
28
29
30
HYPOTHEEK
SCHULD BIJ
HET BEGIN
DES JAARS.
f 300.000
„ 295.082
„ 289.943
„ 284.573
„ 278.962
„ 273.097
„ 266.969
„ 260.566
„ 253.874
„ 246.880
„ 239.573
„ 231.936
„ 223.956
„ 215.616
„ 206.901
„ 197.795
„ 188.278
„ 178.333
„ 167.940
„ 157.080
„ 14.5.731
„ 133.872
„ 121.479
„ 108.528
„ 94.994
„ 80.851
„ 66.072
„ 50.628
„ 34.489
„ 17.623
_
54
80
80
15
98
93
12
12
98
12
42
10
68
94
03
33
43
95
79
93
36
14
24
54
80
62
40
20
74
INTEREST
AD
f 12.750
„ 12.,541
„ 12.322
„ 12.094
„ 11.855
„ 11.606
„ 11..346
„ 11.074
„ 10.789
„ 10.492
„ 10.181
„ 9.857
„ 9.518
„ 9.163
„ 8.793
„ 8.406
„ 8.001
„ 7.579
„ 7.137
„ 6.675
„ 6.193
„ 5.689
. 5.162
„ 4.612
„ 4.037
„ 3.436
„ 2.808
„ 2.151
„ 1.465
748
01
61
38
89
67
23
05
64
40
83
30
•15
68
30
28
87
15
45
90
57
56
87
44
24
16
06
69
78
97
ADJIINISTRA-TIEKOSTEN
AD 1/4 % •
ƒ 750
„ 737
„ 724
„ 711
„ 697
„ 682
„ 667
., 651
„ 634
„ 617
„ 598
„ 579
„ 559
„ 539
„ 517
„ 494
„ -470
„ 445
„ 419
„ 392
„ 364
„ 334
„ 303
„ 271
„ 237
„ 202
„ 165
„ 126
„ 86
„ 4-1
._
71
85
43
40
74
42
41
68
20
93
84
89
04
25
48
69
83
85
70
32
68
69
32
48
12
18
57
22
05
KAPITAALS-AFLOSSING.
f 4.917
„ 5.138
„ 5.370
„ 5.611
„ 5.864
„ 6.128
„ 6.403
„ 6.692
„ 6.993
„ 7.307
„ 7.636
„ 7.980
„ 8.339
„ 8.714
„ 9.106
„ 9.516
„ 9.994
„ 10.392
„ 10.860
„ 11.348
, 11.859
„ 12.393
„ 12.950
„ 13.533
„ 14.142
„ 14.779
„ 15.444
„ 16.139
„ 16.865
„ 17.624
46
74
—
65
17
05
81
_
14
86
70
32
42
74
91
70
90
48
16
86
57
22
90
70
74
18
22
20
46
44
JAARLIJKSCHE
ANNUÏTEIT.
f 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
„ 18.417
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
46
N.B. De fout in de berekening, blijkende uit eene vergelijking tusschen
kapitaalsaflossing en hypotheekschuld resp. aan het eind en het begin van het
30e jaar bedraagt in totaal ƒ0.70.
W. H. BAKKER, Boekhouding van Hypotheekbanken, 2e dr. 3
34
Voegen we aan bovenstaand nog eenige algemeene bepalingen
toe: de schuldenaar is niet gebonden aan de vastgestelde wijze
van aflossing in zooverre, dat het hem vrijstaat zijne schuld,
geheel of gedeeltelijk, rroeger dan op de vastgestelde tijdstippen
te voldoen. Van zoodanig voornemen moet hij evenwel de Directie
der Bank vooraf (dikwijls drie maanden) kennis geven en in dat
geval eene vergoeding betalen, welke afwisselt van 1 «/^ tot
1/2 */(, van het verschuldigde, en veelal afhankelijk is van den
tijd, gedurende welke de leening reeds loopt. Is dit kort, dan
betaalt men een Jtooger, is het langer een k((/er vergoedings­procent.
Feitelijk behoort die vergoeding af te hangen van den
duur, dien de leening nog heeft te loopen en staat zij, of liever
dient zij in nauw verband te staan met het disagio op de pand-brieven
voor die leening geplaatst '.
Doch de bank kan ook op andere wijze rente derven wegens
te vroege aflossing door den schuldenaar. Men denke aan het
geval, dat eene leening a 4^/^ «/^ voor den tijd van 10 jaar
gesloten na 3 jaar geheel wordt afgelost en de hypotheekrente
in dien tijd tot éVi "/o i^ gedaald, 't Is duidelijk dat de bank
Qu een renteverlies lijdt van ^/.j **/„ over het te vroeg betaalde
bedrag en zulks gedurende 7 jaar. Ook kunnen, wanneer deze
vervroegde aflossingen in eenigszins grootew getale gelijktijdig
voorkomen, de banken niet steeds de haar toevloeiende bedragen
direct weer in hypotheken beleggen en in dit geval zijn zij
gedwongen het geld tijdelijk tegen dikwijls niet hooge rente op
prolongatie uit te zetten. De vergoeding, die de bank zich doet
betalen is dus wel gerechtvaardigd, al wordt nu juist niet steeds
met aangehaalde factoren rekening gehouden en in de praktijk
meestal, onverschillig hoe lang de leening loopt, 3/m extra of
l"/o flxe betaald.
Dergelijke vergoeding, maar dan onder den naam van boete
bekend, wordt ook geëischt, wanneer de schuldenaar het bedrag
der aflossing of interest niet op den verschijndag voldoet, welke
boete meestal V2 °/o '^^^ ^^t verschuldigde beloopt voor elke
1 Sluit men bijv. eene hypotheek voor .') jaren en plaatst men daarvoor pand-brieven
a Q/i/g "JQ, dan kan die 21/2 "/o disagio over die jaren worden verdeeld.
Wordt de leening na tivce jaren afgelost, dan zou de boete moeten bedragen
IV2 "lot voor 3 jaar te vroege aflossing a 1/2 ''/Q 'S jaars.
35
maand (gedeelte voor een heele gerekend) achterstalligheid.
Ten slotte zij nog eene bijzondere soort van aflossing vermeld,
n.l. in pandbrieven die eenzelfde rente dragen als bij het sluiten
der leening is overeengekomen. De statuten bevatten dienaan­gaande
bepalingen en de Duitsche Hypotheekwet schrijft uit­drukkelijk
voor, dat genoemde aflossing in pandbrieven niet
veroorloofd is, wanneer niet de statuten zulks uitdrukkelijk
vermelden. Dientengevolge ontbreekt deze bepaling bij geen
Duitsche Hypotheekbank en is bijna woordelijk een afschrift
van § 14 der genoemde wet, welk te dezen opzichte het volgende
voorschrijft:
„Die hypothekarischen Darlehen sind in Geld zu gewahren.
„Die Gewahrung von Darlehen in Hypothekenpfandbriefe der
„Bank zum Nemricert ist nur zulilssig, wenn die Öatzungen der
„Bank sie gestattet und der Schuldner ausdrücklich zustimmt.
„In diesem Falie ist demSchuldner urkundlich das Recht ein-
„zuraumen die Rückzahlung der Hypothek nach seiner Wahl in
„Geld Oder in Hypothekenpfandbriefe der Bank, die derselben
„Gattung angehören wie die empfangenen nach dem Nemnverte
„zu bewirken".
't Is duidelijk dat dit recht naar omstandigheden den schul­denaar
van voordeel zijn kan en dat het den koers der pand­brieven
beïnvloeden zal.
De bewerkers van het groote Duitsche wetboek zeggen daarvan,
dat de hypotheekgever, die het bedrag der leening in pandbrieven
in plaats van in geld ontvangt, reeds daardoor een voordeel
geniet, dat hij tegen de nominaalwaarde ontvangende, ook voor
de nominaalwaarde zal kunnen aflossen en dus wanneer de
pandbrieven onder pari staan, geen koersverlies zal lijden, terwijl
hij die terzelfder tijd een leening aangaat en het bedrag in geld
ontvangt, feitelijk een deel van het disagio draagt, 'twelk voor
hem onder alle omstandigheden verloren is, daar de Bank hier
bij het aangaan der leening of een hoogere rente 5f een bijzondere
vergoeding zal bedingen, 't Nadeel aan ontvangst der leening in
pandbrieven verbonden zou dan zijn dat de geldnemer niet precies
weet wat hij voor zijn pandbrieven maken zal, daar de mogelijk­heid
van koersverandering niet is uitgesloten.
Ook bedingt de Bank soms, dat zij en niet de hypotheekgever
de pandbrieven realiseeren zal en zij maakt dit beding om te
36
voorkomen dat pandbrieven ter ongelegener tijd aan de markt
worden gebracht en zoodoende een koersverlaging ontstaat.
VI. Inpandneming van grossen.
Hoewel de meeste Hypotheekbanken zich bepalen tot geld-leeningen
onder verband van 1" of 2" hypotheek of wel beide,
kan men, voor zoover mij bekend is, slechts bij één Hypotheek­bank
bij ons te lande ook nog geld ter leen verkrijgen tegen in
pandgeving van hypothecaire schuldvorderingen. Om de betrekking
hiervan duidelijk te maken kiezen wij het volgend voorbeeld:
A. heeft dd. 1 November 1905 eenegeldleening aangegaan met
B., ten bedrage van /" 15.000.— onder hypothecair verband op
diens woonhuis en erf tot een geschatte waarde van /" 25.000.
Onder de bedingen komt o. m. ook voor dat door B. 4"/(, rente
zal worden betaald en de schuld op 1 Nov. 1915 geheel gedelgd
zal moeten zijn, zullende B verplicht zijn ieder jaar op den
gpten October f 1.500 van zijne schuld af te lossen. Wanneer nu
de zaken van A. achteruitgaan of hij, om welke redenen dan
ook, behoefte heeft aan zijn uitstaand kapitaal, dan zal opvraging
hem meestal niets baten, want B. zich kunnende beroepen op
de overeenkomst, is niet gehouden aan die aanvrage te voldoen.
Weigert B. dus, dan zal het misschien A. wel mogelijk zijn,
zijne vordering over te dragen aan een derde, maar de kosten
dier overdracht nog daargelaten, allicht met verlies. Een Hypotheek-
Bank met eene ruime bevoegdheid in de keuze barer onderpanden
kan nu aan A.'s verlangen te gemoet komen. Na behoorlijk
onderzoek omtrent het verhypothekeerde pand (genoemd woon­huis
en erf) en alle desbetreffende bescheiden, kan tot de over­eenkomst
worden overgegaan. De notariëele akte, waarbij deze
verbintenis wordt aangegaan, wijkt eenigszins af van de hypotheek­akte.
Zij draagt het kenmerkend opschrift; „Leening tegen ver­panding
van hypothecaire schuldvorderingen" en haar inhoud
komt in bovenstaand geval hoofdzakelijk daarop neer, dat A.
l*". verklaart schuldig te zijn aan de Bank het bedrag, dat zij
hem ter leen verstrekt;
2«. zich verbindt tot het betalen van aflossingen en rente, op
de wijze als nader bij de acte wordt omschreven;
3'=. tot zekerJwid en waarborg voor de prompte betaling van
37
hoofdsom, rente, administratie- en andere kosten, verklaart:
in pand te geven aan de genoemde Bank eene hypothecaire
schuldvordering, per resto groot f ten laste van B.
Dit laatste punt vormt den hoofdinhoud der overeenkomst. De
akte geeft nu nog nader aan eene omschrijving omtrent de aan­gegane
verbintenis tusschen A. en B. en tevens omtrent het
onderpand en ten slotte de verklaring van den lasthebber der
Bank, dat hij de „genoemde hypothecaire schuldvordering met
de daarbij behoorende stukken onder zich heeft genomen."
Van een en ander kan de Bank aanteekening doen houden bij
het kadaster, doch zonder dat deze handelvs^ijze haar eenigen
waarborg verschaft, dewijl wanneer een derde de doorhaling dier
aanteekening verzoekt daar even willig gevolg aan wordt gegeven.
De grosse, waarvan A. de houder was, gaat dus over in handen
der Bank. Men begrijpe de overeenkomst echter niet verkeerd.
Niet de Bank krijgt door deze handeling een hypoth. schuldvor­dering
op B.; van feitelijke overdracht is geen sprake en de
oorspronkelijke vordering blijft ten behoeve van A. loepen. Een
tweede schriftelijke overeenkomst, die tusschen den schuldenaar
(B.) en de Bank is daartoe noodig. Dit stuk draagt den naam
van „Verklaring" en hierbij erkent B. kennis te hebben genomen
van de overeenkomst tusschen de Bank en A.; hij verklaart
deze als te zijn aan hem beteekend en hij verbindt zich, om,
gedurende het bestaan van het daarin vermelde pandrecht, alle
aflossingen van kapitaal te zullen doen in handen van de Directie
der Bank. Deze ontvangt dus van B. de kapitaalsaflossingen, de
rente ontvangt A., terwijl de laatste op zijn beurt weder rente
over het geleende bedrag aan de Bank betaalt. Is A. na eenigen
tijd weer in staat de leening af te lossen, dan ontvangt hij zijn
grosse en daarmede weder zijne rechten als hypotheekhouder
terug.
§ 5. De pandbrieven.
De obligatiën, wier geregelde afdoening van rente en aflossing
gewaarborgd zijn door het aandeelenkapitaal, de reserve en de
hypothecaire inschrijvingen, dragen den naam van Pandbrieven.
Het zal gewis niemand bevreemden obligatiën en pandbrieven
op ééne lijn te zien gesteld, want werkelijk zijn de pandbrieven
niet anders dan obligatiën, met dit onderscheid, dat de laatste
38
door iedere Naamlooze Vennootschap worden uitgegeven, de
eerste slechts door Hypotheekbanken en daarmede overeen­komende
instellingen. Hun ontstaan hield gelijken tred met dat
der Bank zelve, want reeds de allereerste Hypotheekbank in
Duitschland (zie § 1) had pandbrieven in omloop, zij het ook, dat zij
met den naam van hypotheekbrieven i werden bestempeld en
men er ook geen geregelde aflossing of intrekking op nahield.
Ook nam de Bank zelf niet den verkoop dier stukken op zich,
maar legde deze taak op de schouders harer geldnemers, door
hun het ter leen gevraagde bedrag niet in specie of bankbil­jetten,
maar in hypotheekbrieven (tot de helft van de waarde
hunner goederen) uit te betalen 2. Maar keeren wij tot den
huldigen toestand terug. De Bank, als tusschenpersoon voor
kapitahst en geldnemer, vindt de middelen voor hare leeningen
door wat liaar van het publiek als opbrengst harer pandbrieven
toevloeit. Wanneer zij voor een zeker bedrag aan leeningen heeft
uitgegeven, heeft zij de bevoegdheid om voor gelijk bedrag aan
pandbrieven uit te geven^ maar verder reikt deze bevoegdheid
dan ook niet; meer aan pandbrieven in omloop brengen, dan zij
aan hypothecaire leeningen heeft uitstaan doet zij niet en de
Statuten voegen hier gewoonlijk eene tweede beperking aan toe,
n.l. dat dit bedrag ook nooit hooger zal mogen stijgen, dan tot
een zeker veelvoud van haar maatschappelijk kapitaal. Genoemde
beperking (die van het gelijkhouden van leeningen en Pand­brieven)
brengt vrij wat omslag met zich in de plaatsing en
uitgifte der stukken en is feiteliik niet op te volgen (zie de
hieruit voorvloeiende boekingen § 5, hfdst. II).
Echter zal, daar het gestorte kapitaal toch minstens/" 100000.—
beloopt en voor zoover het niet voor andere doeleinden benoodigd
is, voor het overgrootste gedeelte in hypotheken zal belegd zijn,
hierdoor de Bank de gelegenheid geboden worden van den aanvang
van haren werkkring af zooveel mogelijk zorg te dragen, dat het
1 Uit de voorafgaande aanhalingen uit de Duitsche wet van 1899 is reeds
voldoende gebleken, dat men ook thans nog steeds van „Hypothekenpfandbriefe"
spreekt en niet van pandbrieven zonder meer, zooals ten onzent. Vermoedelijk is
deze naam niet zonder bedoeling zoo gekozen en is daarin schijnbaar reeds het
door de wet gegevene recht van voorrang aangeduid.
2 Zie de in de vorige paragraaf onder V aangehaalde § 14 Hypothekenbank-aresetz.
Eene bestudeering dezer voorschriften zij den lezer ten zeerste aanbevolen.
39
overschrijden van het hypothekenbedrag door de zich in circulatie
bevindende pandbrieven slechts zelden behoeft voor te komen.
Heel en al vermijden laat het zich echter niet.
Immers elke aflossing van hypotheek zou eene intrekking van
pandbrieven met zich brengen tot gelijk bedrag, hetgeen nu in
de praktijk juist niet altijd mogelijk is, want door aflossing in
termijnen of annuïteiten wordt het bedrag der leeningen gebroken
en de pandbrieven geven meestal veelvouden van f 100 aan.
Om eenigermate aan dien eisch te gemoet te komen vinden de
intrekkingen, afgewisseld door wederuitgiften, dan ook plaats;
het eerste evenwel op gezette tijden, meestal halfjaarlijks.
AVanneer wij hier aan toevoegen dat het nominaal bedrag der
stukken gewoonlijk f 1000 bedraagt en dat zij als alle obligation
van een stel coupons zijn voorzien, voorts, dat de uitgifte plaats
vindt in verschillende series, naar gelang der behoefte en dat
in registers, z. g. pandbrievenregisters van het creëeren, de in­trekking,
den verkoop etc. wordt aanteekening gehouden, dan
is over den vorm genoeg gezegd. Het karakter dezer schuldbe­kentenissen,
haar plaats in de handelswereld, noopt ons evenwel
tot nadere beschouwing. Men raag zich afvragen: vanwaar den
naam „Pandbrieven"? Moet hierbij aan een voor den houder
van het stuk bestaand pand, als waarborg, gedacht worden?
Men zou het haast gelooven, dewijl men vaak spreekt: van
een „gewaarborgd zijn van rente en aflossingen door de hypo­thecaire
inschrijvingen". Die waarborg toch bestaat geenszins
en wij zouden het woord „gewaarborgd" dan ook liever ver­vangen
zien door de omschrijving: „in nauw verband staande
met". Immers wel bestaat een indirect maar n i e t een direct
verband tusschen geldleeningen en pandbrievenschuld. Zeker, zij,
die de pandbrieven koopen en op die wijze dus kapitaal beleg­gen,
zijn de eigenlijke hypotheeknemers, maar tusschen hen en
de geldnemers bestaat rechtens geen enkel verband.
De Bank alleen is rechtens verbonden tegenover de houders
harer pandbrieven en de geldnemers weder alleen tegenover de
Bank; een zuivere commissiehandel dus van de laatste, waarop
wij reeds wezen (zie § 2). Toch worden velen uit het publiek
misleid door den naam „pand"hneven, en schoon voor de ge­regelde
aflossingen en rentebetalingen geen enkele waarborg voor­handen
is, dan de meer of mindere soliditeit der Bank, zouden
40
ons de statuten in dien verkeerden waan versterken. Men leest
daar vrij algemeen de bepaling: De krachtens art. . . . uit te
geven pandbrieven zijn gewaarborgd door al de hypotheken, door
het kapitaal der Bank en de reservekas. Is deze statutaire be­paling
dan van nul en geener waarde? Schijnbaar niet, schijn­baar
waarborgt zij de rechten der pandbrievenhouders, maar
inderdaad is dit niet het geval.
De aangehaalde statutaire bepalingen zijn dan ook vrijwel
overbodig en eene bloote herhaling en nadere omschrijving van
het voorschrift, vervat in art. 1177 Burgerlijk AVetboek, dat alle
roerende en onroerende goederen van den schuldenaar voor
deszelfs persoonlijke verbintenissen aansprakelijk zijn. Bij onver­mogen
der Bank om aan hare verplichtingen te voldoen, hebben
dus de pandbrievenhouders geen voorrang boven de andere schuld-eischers,
maar als men in aanmerking neemt, dat het circuleerend
pandbrievenbedrag inclusief het bedrag, dat op de Reserve tot
uitloting van pandbrieven voorkomt, niet hooger mag zijn dan
de hypothecaire leeningen en dat de Bank zich alleen tot het
sluiten van hypotheken en de uitgifte der pandbrieven heeft te
bepalen en geen andere zaken zal drijven, dan volgt hieruit, dat
de schuldeischers der Bank bijna uitsluitend pandbrievenhouders
zullen zijn en deze zich dus niet over het gemis aan juridischen
waarborg behoeven te verontrusten. Want al zijn de pandbrieven
bij verstandig beheer en goede inrichting, oeconomisch voldoende
gewaarborgd, juridisch zijn ze dit niet. Dit gemis aan juridische
zekerheid heeft reeds vele pennen, vooral in den laatsten tijd,
in beweging gebracht. Nu is het duidelijk dat er eerst dan
sprake kan zijn van juridische zekerheid, wanneer op rechts­geldige
-wijze de hypotheken als bijzondere waarborg voor de
pandbrievenhouders worden aangewezen. En ook dan nog blijft
de mogelijkheid bestaan, dat eene voldoende dekking niet steeds
zal blijken aanwezig te zijn. Immers wel is het bedrag van
iedere leening statutair beperkt tot een maximum-percent der
waarde van het onderpand, maar dit sluit daarom nog niet in,
dat nu ook elke hypotheek een zekere dekking biedt, want in
de praktijk komt het meermalen voor, dat of de taxatie niet
betrouwbaar blijkt, öf het bedrag der leening hooger is dan
volgens de statuten is veroorloofd, wat natuurlijk de kans op
slechte posten zal verhoogen.
41
Velen zijn van meening, en vooral na de jongste gebeurte­nissen
1 schijnt hun aantal toegenomen, dat hier alleen wet­telijke
maatregelen kunnen helpen; anderen daarentegen zijn
van tegenovergesteld gevoelen en vreezen van een wettelijk
ingrijpen schade voor het bedrijf en de vrije ontwikkeling der
Banken. Zij beroepen zich er op, dat juist de wettelijke bepalingen
die in naburige landen en dan in 't bijzonder in Duitschland
bestaan, niet hebben kunnen verhinderen, dat ook daar grove
onregelmatigheden voorkwamen. Inderdaad schijnt het een vrij
onbegonnen werk hier de belanghebbenden tot één en hetzelfde
inzicht te brengen, en houdt er menigeen een oordeel op na,
dat lijnrecht tegen dat van anderen indruischt. Wanneer men
zoo de bepalingen der Duitsche wet herleest, dan zou men hen
recht geven, die een hypotheekwet begeeren, welke zoo ongeveer
een copie daarvan zou dienen te zijn. Vooral § 35 dier wet ziet
er bijzonder verleidelijk uit en luidt:
„ 1st über das Vermogen der Hypothekenbank der Konkurs
„eröffnet, so gehen in Ansehung der Befriedigung aus den
„in das Hypothekenrigister eingetragenen Hypotheken und
„Wertpapieren die Forderungen der Pfandbriefglaubiger den
„Forderungen aller anderen Konkiirsfjldnbifjer ror. Die Pfand-
„briefglaubiger haben unter einander gleichen Rang".
In deze paragraaf ligt wel een, zoo niet de hoofdbepaling der
Duitsche wet. Had men ten onzent óók eene dergelijke bepaling,
men ware reeds zeer geholpen; althans dit is veler meening.
Hier heefc men de zoo zeer begeerde juridische zekerheid voor de
pandbrief houders. En toch, hoewel de bedoelde wet ook nog vele
bindende bepalingen bevat, zoowel ten opzichte van het bedrag
der leeningen als ten opzichte van het steeds zich gelijk blijven
der leeningen en pand brieven, of wel het grooter zijn der eerste,
bepaUngen die zelfs vergen (§ 6) dat, wanneer door toevloeiende
aflossingen dit evenwicht wordt verbroken, het ontbrekende be­drag
moet worden bijgepast, „einstweilen durch Schuldverschrei-
„bungen des Reichs oder eines Bundesstaates oder durch Geld",
hoewel staatscontrole bestaat en iedere Bank een z.g. „Treuhiin-der"
heeft, welke persoon als vertrouwensman der pandbrief-houders
fungeert, zijn malversation ook in Duitschland niet
Catastrophe Hollandsche Hypotheekbank.
42
uitgebleven. (Men denke aan de Potsdamer Bodencreditbank en
aan de Spielhagen Bank van 1864).
Wettelijke bepalingen zullen dan ook weinig helpen, wanneer
niet het beheer der Bank in goede zekere handen ligt. Een goed
en zeker beheer is een levensquaestie voor de Bank en biedt
den pandbriefhouders meer waarborg dan bovengenoemde be­voorrechting.
Wij wezen er immers reeds op, dat de Bank in
gewone omstandigheden bijna geen crediteuren zal hebben en de
bevoorrechting zou dus in buitengewone omstandigheden van
geringe beteekenis zijn. In een artikel in het „Algemeen Handels­blad"
dato 5 Jan. 1906, zegt Mr. HK. G. F. CHRISTÜAN:
„Ik geloof te mogen aannemen, dat bij eene goed geleide
„hypotheekbank crediteuren, behalve de pandbriefhouders,
„slechts uit bijomstandigheden hunnen oorsprong vinden en
„nooit een groot bedrag kunnen vertegenwoordigen, (taxatie-
„kosten, leveranties van kantoorbenoodigdheden, gereser-
„veerde doch nog niet vervallen couponrente, bedragen, den
„geldzoekers toegezegd, maar nog niet uitbetaald enz.) En
„hoe is 't in de werkelijkheid'? Bij de Hollandsche Hypotheek-
„bank was de toestand op 31 Deo. 1904 aldus: pandbrieven
„in omloop /37.481.000.— waarnaast diverse crediteuren
„/'169841,67. En zoo is de verhouding bij alle andere Banken
„evenzeer bijzonder gunstig."
En na verder eene verklaring te hebben gegeven omtrent den
drang naar een voorrecht der pandbriefhouders en te hebben
gewezen op de omstandigheid, dat in het buitenland de pand­briefhouders
bijzonder worden beschermd (zie boven), eene be­scherming
die trouwens reden van bestaan heeft, aangezien de
Banken zich daar ook met andere werkzaamheden belasten eu
daardoor dus meer en andere crediteuren kunnen hebben dan
hier te lande, zegt hij, met betrekking tot dit door sommigen
verlangde voorrecht nog:
„ Daarom zie men naar 't geringe nut, dat de
„pandbriefhouders der Hollandsche Hypotheekbank van voor-
„recht op de Hypothecaii'e vorderingen zouden hebben — de
„waarde van hun bezit wordt door den post crediteuren ver-
„minderd met 0.45 "/^ — en vrage den wetgever niets wat
„niet noodig is en alleen maar in schijn iets zou beteekenen,
„maar men vrage hem economische maatregelen, men vrage
43
„hem wijzigingen van het vennootschapsrecht, die zouden
„bewerjien dat, wanneer pandbriefhouders eens hun rechten,
„die voldoende verzekerd zijn, moesten uitoefenen, zij waarden
„aanwezig of anders... civielrechtelijk aansprakelijke per-
„sonen vonden."
Dus toch wettelijke voorschriften, zij het dan ook geen
prioriteit. Mogelijk wordt een en ander bij de reeds lang verwachte
wet op de Naamlooze vennootschappen tot ieders tevredenheid
geregeld. Maar de kern der zaak ligt bij de Hypotheekbank in
een goed en zeker beheer en in een regelmatige en vertrouw­bare
controle. Om het groote belang der zaak willen wij aan
dit onderwerp in een volgende paragraaf nog nader eenige aan­dacht
schenken.
Onder het hoofd „aflossingen en rentebetaling" spraken wij
reeds met enkele woorden over een bijzonder geval van intrek­king
resp. aflossing van pandbrieven n.l. wanneer de Bank haar
eigen schuldbekentenissen ter aflossing van Hypotheek ontvangt.
Niet altijd echter heeft eene dergelijke aflossing dadelijke intrek­king
ten gevolge en dikwijls worden zulke pandbrieven slechts
voorloopig in portefeuille gehouden om ze bij de eerstvolgende
gelegenheid weer aan de markt te brengen. Trouwens het ge­zegde
aangaande periodieke intrekking en aflossing is ook niet
algemeen waar, dewijl er verscheidene banken zijn die er öf geen
geregelde uitloting resp. aflossing van pandbrieven op nahouden,
of zelfs in 't geheel niet aflossen. Noodig is dit dan ook niet,
mits slechts aan den eisch: pandbrievenbedrag niet hooger dan
hypothekenbedrag worde voldaan.
§ 6. Controle.
Door het volkomen gemis aan wettelijke bepalingen voor zoover
het den werkkring der Hypotheekbanken betreft is eene goede
controle een levensvoorwaarde voor de Bank. Zonder het ver­trouwen
van het publiek zal het der Bank onmogelijk zijn haar
bedrijf naar behooren uit te oefenen en zal zij niet in staat
zijn haar pandbrieven ter markt te brengen, of zij zal dit
slechts ten koste van zulke offers kunnen doen, dat het bedrijf
niet loonend is. Men zou dus mogen aannemen dat de Bank
het mogelijke doen zal om het vertrouwen van het publiek te
44
winnen. Toch is er eerst in de laatste jaren van een dusdanig
pogen blijk gegeven. De stoot daartoe werd wel gegeven door
de in het jaar 1897 gevolgde oprichting der „Eerste Nederlandsche
-f ta'>*V HypotheelHbank" te 's-6ravenhage, Aan de werking dezer Bank
ligt een tot dusver onbekend beginsel ten grondslag. Het ver­schil
met andere Hypotheekbanken ligt n.l. daarin, dat de Plaagsche
Bank den houders harer schuldbrieven een zakelijk onderpand
verschaft. In de vorige paragraaf hebben wij reeds aangetoond,
dat de pandbrief houder in geval van déconfiture der Bank eiken
voorrang boven de andere crediteuren mist. Bovendien bezit hij
ook geen afdoenden waarborg, dat de Bank niet meer pandbrieven
uitgeeft of in omloop houdt, dan het bedrag harer uitstaande
^ leeningen. Aan dit gemis aan zakelijk onderpand en gemis aan
controle komt genoemde Bank nu tegemoet door eene overeen­komst,
gesloten met het eveneens te 's Gravenhage gevestigde
Algemeen Administratie- en Trustkantoor, volgens welke over­eenkomst
de Bank aan de houders harer hypotheekbrieven waar­borgt:
1'=. dat zij geen hooger bedrag aan hypotheek-(paud-)brieven
kan uitgeven of in omloop houden, dan het bedrag der te haren
naam uitstaande hypothecaire vorderingen en het bedrag der
door haar ingekochte onderpanden; 2". dat zij op de door haar
ingekochte onderpanden geen hypothecaire inschrijvingen ten
behoeve van derden kan verleenen; 8^. dat ingeval van faillisse­ment
als anderszins de hypotheekbriefhouders, zonder hun recht
tegen de Bank te verliezen, werkelijk een uitsluitend recht
krijgen op de ten name der Bank uitstaande hypothecaire vor­deringen,
doordat in zoodanig geval die vorderingen overgaan op
het genoemde Trustkantoor, hetwelk de verplichting op zich neemt,
ze ten behoeve der hypotheekbriefhouders te liquid^eren. In elke
hypotheekakte, die door deze Haagsche Hypotheekbank wordt
afgegeven komt dan ook eene clausule voor, waarbij de bij
deze acte ten behoeve der Bank aangegane verbintenissen aan
voormeld Trustkantoor worden overgedragen voor het geval de
Bank jegens een of meer houders harer Hypotheekbrieven hare
verplichtingen niet nakomt.
De Trust treedt dus op als gevolmachtigde der pandbriefhou-ders.
't Blijft nu echter nog de vraag, of, aangezien de voor­noemde
overdracht aan de Trust eene voorwaardelijke is en bij
dezelfde acte als het verleenen van hypotheek geschiedt, daardoor
45
voor de pandbriefhouders rechtsgeldig een waarborg ontstaat.
Als buiten ons bestek vallend, willen wij op deze quaestie, die
alleen in de praktijk uit te maken is, niet nader ingaan. * 't Is
duidelijk, dat waar de genoemde Haagsche Bank eene poging deed
om door meerver melde overeenkomst haar pandbriefhouders een
meerderen waarborg te verschaffen en daardoor den afzet harer
pandbrieven te vergemakkelijken, andere Banken dit voorbeeld
navolgden. Inderdaad hebben dan ook meerdere Banken meteen
Trust-Maatschappij eene dusdanige overeenkomst gesloten. Doch
even duidelijk is het, dat het stelsel geen algemeene verbreiding
vond, noch vermoedelijk vinden zal. Daartoe loepen de meeningen,
als die ten opzichte van gewenschte wettelijke voorschriften al
te zeer uiteen. Hij, die als Mr. CHRISTMANN weinig of geen heil
ziet in het bij de wet verleenen van voorrecht aan de pand­briefhouders
op de hypothecaire vorderingen der Bank, zal ver­moedelijk
ook heel weinig gevoelen voor eene overeenkomst met
een Trust, te meer waar hier de juridische waarborg nog lang
niet zeker is. In het Algemeen Handelsblad van 6 Januari verde­digen
Mr. J. C. BoAS en Mr. A. LIND beiden de Trustovereenkomst.
De laatste laat echter meer het licht vallen op het tweede doel
dier overeenkomst, n.l. het contróleeren van het evenwicht
tusschen Pandbrieven en Hypotheken. Vroeger werden de pand­brieven
wel eens medegeteekend door den notaris die de akte
passeerde, 't welk dan als zekerheid dienen moest, dat de Bank
niet meer pandbrieven uitgaf dan de gesloten leeningen. Nu is
dit dus de taak van het Trustkantoor. Elke pandbrief wordt bij
de uitgifte door de Trust-Maatschappij gewaarmerkt. Geen pand­brieven
worden gewaarmerkt, indien niet daartegenover grossen van
geldleeningen met bewijzen van inschrijving der verbanden of andere
waarden bij de Trust-Maatschappij worden gedeponeerd. Voorts
mag geen opheffing van verbanden geschieden zonder toestemming
der Trust-Maatschappij. Men mag zich echter afvragen of nu hierdoor
het evenwicht steeds zal gehandhaafd blijven en of deze controle
afdoende is. Waar de een haar iiualificeert als „gevende een
reden tot gerustheid voor de pandbriefhouders" achten anderen
eveneens bevoegden haar ten eenenmale onvoldoende en wel in
1 De juridische waarde dezer overeenkomst is o. m. bestreden in eene brochure
van Mr. H. DE EANITZ, advocaat te 's-Gravenhage.
4()
hoofdzaak wijl de controle niet volledig wordt geacht. Zeker is,
dat het beoogde doel, eene voortdurende controle te verkrijgen
aangaande een blijvend evenwicht tusschen geldleeningen en pand-brieven
niet zal worden bereikt. Of eene Trust eiken pandbrief
waarmerkt of — als vroeger — een notaris maakt hier bitter
weinig onderscheid. Verschillende handelingen der Bank zullen
buiten de controle der Trust-Maatschappij vallen, vooral wanneer
de Bank, zooals meestal het geval is, in een andere plaats haar
zetel heeft als de Trust. Dit ware alleen te voorkomen door
navolging van het Duitsche stelsel, dus wanneer de Bank een
'persoon in dienst neemt of houdt, die als vertegenwoordiger der
pandbrief houders optreedt en op alle handelingen der Bank nauw-
^ lettend toezicht houdt. Nu dit niet het geval is, vallen bijvoor­beeld
buiten de controle: alle aflossingen op hypotheken met
welke geen royement gepaard gaat, de door inkoop „in portefeuille"
terugkomende pandbrieven en de beschikking over de geldmid­delen.
Dat onder zulke omstandigheden een zeer groot bedrag
buiten de feitelijke controle der Trust-Maatschappij kan blijven
spreekt van zelf. Alleen door een consequent doorgevoerde controle,
welke dan bijv. het meeteekenen door de Trust van alle beschei­den,
quitantien van aflossing etc. met zich zou brengen, ware
dit bezwaar te ondervangen.
Mede geldt als bezwaar wat door velen — wij noemen slechts
Mr. VAN HEUKEI.OM, Mr. F. VAN DER TCUK, Mr. CHKISTMANN e.a. —
tegen de gewenschte wettelijke bepalingen met name staats­toezicht
wordt aangevoerd n.l. stagnatie in het bedrijf. Want
dit bedrijf brengt eene tijdelijke — meestal met betrekking tot
het in omloop zijnde bedrag der fandbrieven zeer geringe —
.' overschrijding van het bij de statuten veroorloofde maximum af
en toe met zich. En de Bank zou dan, in navolging van het bij
de Duitsche wet bepaalde moeten overgaan tot dekking in geld,
't welk bij de Trust zou dienen te worden gestort ofwel zij zou
tijdelijk van een verkoop harer pandbrieven moeten afzien. De
•overschrijding voornoemd kan het gevolg zijn of van onver­wachte
groote aflossingen of van groeten afzet van pandbrieven.
Het belang der Bank brengt echter mede nauwkeurig toe te zien,
dat deze overschrijding slechts een tijdelijk karakter draagt.
Veel zou nog aan te voeren zijn voor en tegen de Trustcontröle,
voor en tegen wettelijke bepalingen. Wij willen, waar de mee-
47
ningen van deskundigen hier zoo zeer uiteenloopen hier niet
nader op ingaan. De beste controle is die, welke het publiek als
geldbelegger uitoefent. Want men vergete niet dat de Bank
met het geld, 't welk haar door den verkoop harer pand-brieven
van de zijde van het publiek toevloeit, zaken doet.
En zoodra het publiek oordeelt, dat eenige Bank niet genoeg
openbaarheid geeft aan haar jaarverslagen en balansen, zoodra
met eenig recht het vermoeden ontstaat, dat de waarborgen
niet voldoende zijn, zal dit zich van zelf wreken op den verkoop
der pandbrieven ter beurze. Duidelijke jaarverslagen, volledige
publiciteit van balansen en winst- en verliesrekening, controle
door bevoegde personen zijn dan ook een eerste vereischte. En
vrij algemeen wordt dit door de Banken ingezien. Reeds vele
laten haar boeken door een accountant controleeren. In dit
opzicht is een gunstige vooruitgang te constateeren, want 't is
van algemeene bekendheid, dat een controle van balans en
winst- en verliesrekening door commissarissen, niet alleen bij
de Hypotheekbanken, maar in 't algemeen bij de Naamlooze
Vennootschap niet veel beteekent. In een minimum van tijd
worden dikwijls in eene vergadering van commissarissen de
boeken onderzocht, de balans en winst- en verliesrekening goed­gekeurd
en der directie décharge gegeven voor het door haar
gevoerde beheer. Tot vervelens toe werd door bevoegden op de
nietszeggendheid eener dusdanige controle gewezen. Eene soliede
Bank zal er daarom naar streven het publiek te overtuigen dat
eene afdoende en vertrouwbare controle harer administratie
bestaat en dit in haar jaarverslagen doen blijken. Eene gepaste
arbeidsverdeeling tusschen Commissarissen, Raad van Toezicht
en Directie is, afgezien van de administratieve controle, mede
van groot belang. Zooals bekend wordt eene Xaamlooze Vennoot­schap,
en eene Hypotheekbank maakt hierop geen uitzondering,
bestuurd door één of meer Directeuren, onder het algemeen
toezicht van meerdere commissarissen. Bij de Hypotheekbank
kiezen commissarissen gewoonlijk uit hun midden een Raad van
Toezicht welke uit 3 tot 5 personen bestaat en wier taak het
is, toezicht te houden op het beheer der Directie. De uitvoerende
macht der Bank berust dus bij de Directie en den Raad van
Toezicht, de wetgevende macht wordt uitgeoefend door de Alge­meene
vergadering van aandeelhouders. Voor den goeden gang
48
van zaken zijn nu de bevoegdheden in de statuten meestal
nader, dikwijls vrij nauwkeurig omschreven. Zoo wordt het
jaarverslag vrij algemeen door den Raad van Toezicht uitgebracht.
Het onderzoek van Balans en Winst- en Verliesrekening geschiedt
door het voltallig college van Commissarissen, waarbij natuurlijk
is aan te bevelen dat een uitgebreid onderzoek door een des­kundige
voorafga, terwijl de décharge aan de directie voor het
door haar gevoerde beheer door de algemeene vergadering, gehoord
deskundige, verslag door den Raad van Toezicht en bevinding
Commissarissen, geschiedt. Voor de controle komt het er uu slechts
op aan of de Raad van Toezicht ook werkelijk toezicht uitoefent
op de handelingen der Directie. In de „Accountant" van Maart '06
vinden wij onder het hoofd „alles wat verlangd kan worden"
vermeld, dat een onzer Hypotheekbanken * in haar jaarverslag
een afdruk legt van hare „Voorschriften voor het toezicht, door
den Raad van Toezicht, in samenwerking met den accountant
der Bank uit te oefenen op het administratief beheer, vastge­steld
door het College van Commissarissen, ingevolge art. 14
van het Huishoudelijk reglement." Inderdaad zijn deze voor­schriften
door „De Accountant" terecht aldus gequaliflceerd, In een
tiental artikelen wordt alles wat van belang is in dit opzicht
nauwkeurig omschreven; zoo o.a.:
ten üjysichte van liet jaarverslag, dat specifiek moet worden
opgegeven het saldo der pandbrieven in omloop, met ver­melding
van series en nummers; het zelfde geldt ten opzichte
der pandbrieven in portefeuille, uitloting en intrekking van
pandbrieven,
ten opzichte der pandbrieven, dat nieuwe pandbrieven eerst
worden uitgegeven nadat de in portefeuille aanwezige stukken
zijn geplaatst, en dat zij worden opgemaakt, naar gelang
zij zijn verkocht en niet eerst in portefeuille genomen,
ten opziclite der Belegde Reserve, dat zij zal moeten zijn
gedeponeerd bij de Nederlandsche Bank en daaruit niet kan
worden gelicht, dan met medeteekening van een der leden
van den Raad van Toezicht,
ten opzichte van de vergaderingen van den Raad van Toezicht,
uitvoerige voorschriften omtrent de te behandelen punten,
1 Zuider Hypotheekbank Breda.
49
saldo hypotheken, plaatsing hypotheken, aflossingen, inhou­dingen,
ingekochte onderpanden, pandbrievenverkoop, geld­middelen
enz, enz. betreffend, strekkende dit alles ter waar­borg
van een goed beheer,
ten opzichte der Kas, dat deze minstens éénmaal per maand
moet worden geverifieerd door den Raad van Toezicht en
door hem ook den stand der verdere middelen wordt nagegaan,
ten opzichte van den Accountant, dat hij halfjaarlijks inzicht
zal ontvangen van de rekening-couranten van kassiers en
bankiers der Bank en bevoegd is buiten de Directie om
zich rechtstreeks om inhchtingen tot dezen te wenden,
enz. enz. enz.
Inderdaad mag men hier spreken van eene Bank, die hare
belangen begrijpt en met haren tijd meegaat, 't welk slechts zal
kunnen strekken tot meerderen bloei van haar bedrijf. Controle
is geen wantrouwen maar een eisch van gebiedende noodzake­lijkheid
en nog te veel wanbegrippen zijn dienaangaande heer-schende.
Vooral de bovenaangehaalde bepaling dat den accountant
de bevoegdheid wordt gegeven zich rechtstreeks met kassiers en
bankiers in verbinding te zetten, getuigt van een recht begrip
van het wezen der controle. Een goed beheer schuwt noch controle
noch openbaarheid. De Raad van Toezicht ontvangt voor hare
vergaderingen verschillende opgaven van de Directie omtrent de
hypotheken, de pandbrieven, de geldmiddelen etc. Achterstaand
geven wij een model zoodaniger opgave. De Raad van Toezicht
zal natuurlijk deze getallen met de boeken en bescheiden der
Bank vergelijken.
Wanneer nu ook de jaarverslagen den toets der kritiek kunnen
doorstaan en dus wat in het afgeloopen jaar van belang was
voor het bedrijf der Bank, niet onvermeld laten, wanneer de
rente der leeningen, alsmede de rente der pandbrieven, de gevallen
waarin de Bank tot aankoop van het onderpand overging, het
verhoudingsprocent tusschen de taxatiewaarde van het onderpand
en het bedrag der leening, in 't kort wanneer alles wat voor
het geldbeleggend publiek ter juiste beoordeeling van den toestand
W. H. BAKKER, Boekhoudine van Hypotheekbanken. 2e dr. 4
50
Xsche Hypotheekbank. MODEL V.
RAAD VAN TOEZICHT,
. . . vergadering op 19
Saldo Hypotlieken op 31 Dee. 1.1.. .
Van 31 Dec. 1.1. tot vorige vergade­ring
geplaatst
Vau 31 Dec. 1.1. tol vorige vergade­ring
afgelost
Sedert geplaatst;
Hyp. No. 640. P. Nebbeling .
» » 641. C. Schooneman
» 642. W. de Koop .
» 643. H. Ravenstein.
Sedert verzonden ;
Hyp. No.
Sedert afgelost:
Hyp. No. ,594. H. Kolf. . I /"SOOOi-
.. 495. C, Vis . . ! - 450i-
395. L. Maat. 1000 —
S.\i.no . .
f 3.045.095 78
. 218.570' -
/' 3.203.005 78
84.879 14
ƒ 3.178.78664
13.000 —
lO.COO:-
4,750 —
3.000 —
ƒ 3.209.530 64
9.450
/• 3.200.08G 64
Ingehouden:
Op Hyp. Xo. 574. H ten Hout,
577. M. Arnoldt .
579. K. Vlaer . .
632. G. van Boven
638. I). ten Goede.
TOTA.M.
Prolongatie:
No. Am'dam per 4/3
., 7/3
.. 18/3
. 22/3
» 30/3
f 45.250 -
f 57,500 -
MIDDELEN.
Kas
Kassier te X
W. Maartens, Utrecht . . I T>n„i,i„,.a
H. Middelman, Arnhem .(»""'"«>'>
Ilotferdamsehe Bank
Prolongatie
30
4.21967
7.410,32
10.720 22
12.415
40.212
57.500
f 132.477
Aandeelenkanitaal
4 »;„ Pandbrieven . . /' 3.006.700.—
372 »/„ , , » 22.400,—
Hypotheken . .
Ingehouden . .
/• 3,089.100.-
In Portefeuille 4.900.-
/ 3.200.086.64
45.250.—
/• 100,000 -
3.084,200 -
/• 3.184.200 -
. 3,154,836 l
/• 29,363;
51
van het bedrijf van belang is, zooveel mogelijk -wordt vermeld,
dan eerst kan de Bank en hare Directie voor zich de overtuiging
hebben, alles te doen wat ter bevordering van haar bedrijf een
eisch des tijds mag worden genoemd. Duidelijke jaarverslagen,
balansen, winst- en verliesrekeningen bevorderen de controle
door het publiek. Ruime mededeelingen omtrent hypotheken,
pandbrieven, aflossingen spelen hier een gewichtige rol. Sommige
banken geven in hare jaarverslagen thans ook de namen der
aandeelhouders. Van heel veel belang achten wij dit niet, daar
het kapitaal, nominaal zelden meer dan 1 millioen bedraagt en
trouwens bij de beoordeeling der soliditeit der Bank weinig
meetelt. Toch is het natuurlijk niet onverschillig wie aandeel­houders
zijn, of veel aandeelen in eene hand zitten en of aan
de eventueele verplichting tot bijstorting, met het oog op het
geringe fournissement, zal kunnen worden voldaan.
Wij willen deze paragraaf niet besluiten zonder de vermelding,
dat pandbrieven van soliede Banken een vrij gewilde belegging
zijn, die door den wetgever met soliede staatspapieren vaak op
één lijn worden gesteld. De Rijkspostspaarbank bezigt deze
papieren eveneens voor de belegging harer gelden en heeft
speciale voorwaarden gemaakt voor de toelating, in dien zin, dat
de Banken aan verschillende eischen moeten voldoen. ^ Zoo beveelt
ook art. 92 lid 2 der „ongevallenwet 1901" de opmaking aan
door de Ministers van Binnenlandsche zaken en van Finantiën
van een lijst van fondsen, die in aanmerking komen voor de
belegging van gelden der Rijksverzekingsbank. Deze lijst wordt
in de Nederlandsche Staatscourant gepubliceerd en komen daarop
de namen van verscheidene Hypotheekbanken voor.
Voor de Banken dus nog arbeidsveld genoeg, mits zij slechts
aan alle eischen van een goed en kundig beheer voldoen.
1 Deze voorwaarden, laatstelijk door den Raad van Toezicht der Rijkspost­spaarbank
gewijzigd, zijn uitvoerig in de verschillende dagbladen vermeld.
HOOFDSTUK II.
HET REKENINGSYSTEEM.
§ 1. Wetteli/jke rangschikking als Naamlooze Vennootsdmp.
Omdat Hypotheekbanken door de wet als gewone Naamlooze
Vennootschappen beschouwd worden, vloeit hieruit van zelf
voort, dat de boekingen dezer instellingen groote overeenkomst
zullen vertoonen met die van bedoelde vennootschappen, hoewel
het bijzondere karakter der Hypotheekbanken voor een ander
deel weer van merkbaren invloed zal zijn op het Rekening­systeem,
en ook de statutaire bepalingen (wij hebben hier speciaal
het verband tusschen de uitstaande hypothecaire vorderingen
en het circuleerend bedrag aan pandbrieven op het oog) haren
invloed zullen doen gelden.
§ 2. Rangschikking der rekeningen.
De verschillende rekeningen laten zich gevoeglijk tot rubrieken
of soorten rangschikken. Ten einde al te groote uitbreiding te
voorkomen bepalen wij ons tot een achttal en wel: P . de
rekeningen van het Aandeelenkapitaal, 2". van de Hypotheken,
3". van de Pandbrieven, 4". van de Kasmiddelen en hunne be­legging,
5*. van den Interest, 6". van de Onkosten, 7". van de
Winstverdeeling, en ten 8<*. de Rekeningen van afsluitingv Deze
verdeeling is natuurlijk niet streng door te voeren en zal het
daarom kunnen voorkomen, dat zich bij de eene of andere bank
rekeningen voordoen welke niet goed tot een der genoemde
groepen te brengen zijn.
53
§ 3. Be rekeningen ran het Aimdeelenkapitaal.
Na eenige voorafgaande beschouwingen omtrent verschillende
artikelen van het W. v. K., de Naamlooze A^ennootschap be­treffende,
en na de feitelijke onjuistheid van het woord „aandeel"
te hebben aangetoond, zeggen de heeren REIMAN en FEANCK in
den „Groeten Leercursus voor Zelfonderricht" (pag. 201): „als
grondbeginsel, dat men zich duidelijk voor oogen heeft te stellen,
geldt dat tegenover de rennootscJiap, en dtis in hare boeken, de
aandeelhouders crediteuren (schuldeischers) zijn voor hun inbreng,
de gevormde reserves en de betaalbaar gestelde, doch niet afge­haalde
dividenden, en debiteuren (schuldenaars) voor het nog
niet gestort gedeelte der som waartoe zij verbonden zijn."
Dit gaat natuurlijk ook op voor Hypotheekbanken, en over
't geheel genomen zullen de rekeningen van het Aandeelenkapi­taal
dezer instellingen geen noemenswaardig verschil vertoonen
met die van andere Naamlooze Vennootschappen. De omstandig­heid,
dat het kapitaal tot een groot nominaal bedrag zal worden
opgevoerd, doch met een gering fournissement, zal oorzaak zijn,
dat die rekeningen, welke bij andere vennootschappen öf facul­tatief
zijn, of toch later uit de boeken verdwijnen, hier geregeld
voorkomen. Het kapitaal zal hoogst zelden volgestort zijn en
daar het gewoonlijk in 2 of meer series is gesplitst, die succes­sievelijk
geplaatst worden, treden tegenover het crediteeren van
het Aandeelenkapitaal voor het nominale kapitaalsbedrag als debi­teuren
op: a. de rekeningen van stoffelijk bezit (kas, effecten etc.)
voor de plaats gehad hebbende stortingen; b. Aandeelhouders {nog
te fourneeren) voor het resteerende, en e. Ongeplaatste Aandeelen
of Aandeelen in Portefeuille voor hetgeen later zal worden uitge­geven.
Tegen bovenstaande boeking wordt door sommigen te
velde getrokken als een onnoodig iets, zonder practische waarde ;
de rekening „Aandeelen in Portefeuille" kan vervallen en daardoor
ook de grootte van het kapitaal aangegeven zooals het inderdaad
is. Nu geeft de rekening „Aandeelenkapitaal" in haar credit een
kapitaal aan, dat eigenlijk nog niet bestaat en waarvan het de vraag
is of het wel ooit bestaan zal, want de plaatsing der overige aan­deelen
is immers lang niet zeker. Zoodoende verkrijgt men dus
tweeërlei wijze van boeking en waar b.v. het Aandeelenkapitaal
nominaal op /'SOO.OOO,— is bepaald, verdeeld in 2 series van
54
/250.000,—, waarvan de eerste serie geheel is geplaatst met een
fournissement van 50 "/o, daar zal kunnen geboekt worden:
Kas (Kassier etc.) / 125.000,—
Aandeelhouders nog te storten. . . . „ 125.000,—
Ongepl. Aandeelen „ 250.000,—
Aan Aundeelenkapitaal f 500.000, —
of wel:
Kas (Kassier etc.) f 125.000,—
Aandeelhouders {nog te storten) . . . „ 125.000,—
Aan Aandeelenkapitaal (/"500.000, —)
voor plaatsing P serie f 250.000,—
Aan de strenge eischen der theorie getoetst, die liefst iedere
fictie vermijdt, is inderdaad de laatste boeking beter dan de
eerste. Doch meestal wordt de eerste — oneigenlijke — boeking
daarmede verdedigd, dat bekendheid met het nominale Kapitaals­bedrag
van overwegend belang is. Alsof daartoe echter de ge­wraakte
boeking onbedingd noodzakelijk ware en alsof men niet
de nominale grootte van het Kapitaal der firma in het hoofd van
rekening kan zichtbaar maken, zooals in onze tweede boeking
is aangegeven. Erkennende, dat in de practijk vrij algemeen de
eerste wijze van boeking wordt gevolgd, (van de boeking alleen
van het geplaatste kapitaal is ons slechts een enkel geval be­kend),
meenen wij toch, dat waar het mogelijk is — en dit is
hier het geval — theorie en practijk dienen samen te gaan, en
de laatste geen onnoodigen arbeid dient te scheppen, die nood­wendig
aan de eerste moet te kort doen. Bij de pandbrieven doet
zich eenzelfde geval voor, waarop wij nader zullen terugkomen.
Het aandeelenkapitaal der Hypotheekbanken, in series wordende
uitgegeven, zal, voor wat de eerste serie betreft, a pari worden
geplaatst. Eventueele plaatsing boven pari (of beneden pari) der
latere series zal leiden tot het openen der rekening ,,Agio ojj
aandeelen" (of Disagio). De niet volstorting is evenwel oorzaak
dat de rekening ^^Aandeelhouders {nog te fourneeren)" dan gede­biteerd
wordt voor een zooveel hooger (lager) bedrag, als de
Agiorekening (Disagio-rekening) in haar credit (debet) opneemt.
Agio resp. disagio op aandeelen vooral niet te verwarren met
de uitgifte onder of boven pari van pandbrieven. 't Is raadzaam
het door de uitgifte van pandbrieven ontstaande koersverschil
- ^ - ' ^ ' • ' ' ^ ^ - " ' " ^ - .
55
anders te verhoeken resp. over te beschikken dan dit met koers-verschil
op aandeelen het geval is. Hierover nader bij de pand-brieven.
Wanneer het eene Bank slechts mogelijk is nieuwe
aandeelen onder pari te plaatsen, is het daardoor ontstane
disagio onherroepelijk als een verliespost te beschouwen en moet
worden afgeboekt.
In de statuten vindt men aangaande de eventueele uitgifte
van nieuwe aandeelen (die bij voorkeur onder de reeds bestaande
aandeelhouders zullen worden geplaatst) dan ook vrij dikwijls
de bepaling, dat „zij niet onder pari mogen worden uitgegeven."
Uitgifte boven pari zal natuurlijk aan geen bezwaar onderhevig
zijn, doch alleen voorkomen wanneer het bedrijf buitengewoon
floreert en dan gewoonlijk ook slechts bij de plaatsing eener
nieuwe serie. Het door de plaatsing boven pari ontstane voor-deelig
koersverschil Mn als winst worden verhoekt en ook even­tueel
uitgekeerd. Wettelijke bezwaren hiertegen bestaan ten
minste niet, toch schijnt het ons raadzaam dat, vooral een
Hypotheekbank, het bedrag nief uitkeert maar in het credit der
rekening „Agio op aandeelen" laat bestaan of wel het op eene
Reserverekening overboekt.
Bij de nieuwe plaatsing zal de Bank veelal ook, evenals bij
de oorspronkelijke uitgifte, een slechts gering fournissement
verlangen. Het agio dient dan evenwel afzonderlijk te worden
meegestort, iets wat trouwens bij de Naamlooze Vennootschap
als gewoonte geldt. Zoowel uitgifte beneden (statutair verboden)
als boven pari zal in de praktijk bij Hypotheekbanken wel tot
de uitzonderingen behooren. Niet onvermeld willen wij hier laten,
dat de meeste Banken haar aandeelhouders statutair veroorloven
hunne aandeelen geheel of gedeeltelijk vol te storten en wordt
dan over dit onverplicht gestorte bedrag niet gedeeld in de winst
maar een rente genoten meestal gelijk staande met den laagsten
rentevoet der in omloop zijnde pandbrieven. De oprichtersbewij­zen
of -aandeelen, welke dikwijls aan de inschrijvers op de
eerste serie van het kapitaal worden uitgereikt, geven alleen
recht op een zeker deel der winst, nader bij statuten omschreven
en vloeit dus hieruit geen boeking voort.
Naast de genoemde rekeningen komen verder nog voor: «. de
rekeningen: Koersverschil op Aandeelen, (eene combinatie van de
genoemde Agio- en Disagiorekening); Amortisatierekening (wanneer
56
amortisatie van aandeelen is voorgeschreven); b. Oprichtings-kosten,
welke wel niet tot de rekeningen van het Aandeelen­kapitaal
behoort, doch hier als onmiddellijk met de oprichting
verband houdende, genoemd mag worden. Zij wordt debet voor
alle onkosten welke de oprichting der vennootschap met zich
brengt en ieder jaar ten laste der Winst- en Verliesrekening
voor een gedeelte gecrediteerd, totdat zij ten slotte uit de boeken
verdwijnt. Voor uitvoerige behandeling der hier genoemde reke­ningen
wordt naar de bestaande leerboeken verwezen o.a. de
bekende