Uniformiteit in jaarrekening, boekhouding en kostprijsbepaling : inleiding accountantsdag 1935

              NEDERLANDSCH INSTITUUT VAN
ACCOUNTANTS opgericht «95
DE ACCOUNTANT
No, 8 1935
ACCOUNTANTSDAG 1935.
INLEIDING van den Heer F, F. VAN DOORNE
Accountant te *s-Gravenhagc
UNIFORMITEIT IN JAARREKENING, BOEK.
HOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING,
SEPTEMBER 1935
OöO
2S0
Koninklijk NIVRA
EFFICIENCY TENTOONSTELLING
AMSTERDAM
Op deze driejaarlijkse tentoonstelling, die
in Gebouw Bellevue te Amsterdam ge­houden
wordt van 12 tot 19 September,
exposeren wij niet alleen de nieuwste
machines van het
HOLLERITH SYSTEEM
doch demonstreren wij ook een grote
verscheidenheid van gemechaniseerde ad-ministratiest
zoals die werkelijk in de
praktijk toepassing vinden*
Wij zenden U op Uwe aanvrage gaarne
gratis toegangsbewijzen.
M. C BOAS
Amsterdam, Brussel,
Frederiksplein 34 . Kunstlaan 18
Telefoon 33656 Telefoon 11.66.19
2So8 C)öo
1
NEDERLANDSCH INSTITUUT VAN
ACCOUNTANTS OpgeHchtl895
No, 8 1935
NEDERLAWfïs HiSTiïlKIT
vm
R£6ISTE^ACC0U!«TAiTE
BfBLlOTffiESC
ACCOUNTANTSDAG 1935.
INLEIDING van den Heer F, F. VAN DOORNE
Accountant te 's-Gravenhage
UNIFORMITEIT IN JAARREKENING. BOEK­HOUDING
EN KOSTPRIJSBEPALING,
SEPTEMBER 1935
1
II
III
IV
V
VI
vu
VIII
IX
X]
XII
INHOUD.
I. Inleiding 3
II. Het streven naar uniformiteit in het algemeen 5
III. Interne en Externe Uniformiteit 6
IV. Universele boekhouding 7
V. Interne Uniformiteit 9
VI. Externe Uniformiteit; bepaling van de Doelstelling ... 10
Vil. Externe Uniformiteit als middel ter bescherming der
belangen van crediteuren en aandeelhouders 12
VIII. Externe Uniformiteit als middel tot uitwisseling van
gegevens 17
IX. Externe Uniformiteit als middel bij conventies en
kartels 24
X. Externe Uniformiteit als middel bij publiekrechtelijke
ordening 26
XI. De externe uniformiteit en de controlerende accountant 28
XII. Slotwoord 34
Stellingen 35
Literatuurlij st 37
203
bes(
op (
de e
ecoi
de <
reik
O
stoti
harr
Ten
latei
len 1
deze
stee
niet
banc
tren
In
Ove:
paal
zijn
daar
hebt
jarei
wore
nen
s
UNIFORMITEIT IN JAARREKENING, BOEKHOUDING EN
KOSTPRIJSBEPALING
I. INLEIDING.
Sinds de opheffing der gilden heeft het bedrijfsleven in alle
beschaafde landen der wereld gedurende geruime tijd zich vrijwel
op een algeheel ongebonden wijze kunnen ontwikkelen. Practisch
de enige wetten waaraan het had te gehoorzamen waren de ijzeren
economische wetten, gebaseerd op het economisch principe, met
de geringst mogelijke opofferingen een maximaal resultaat te be­reiken.
Onder de vrije werking van de prikkel van het eigenbelang ont­stonden
echter geleidelijk uitwassen, die als schadelijk voor de
harmonische ontwikkeling van de samenleving werden beschouwd.
Teneinde deze uitwassen te bestrijden kwamen eerst aarzelend,
later in snelier tempo in een groot aantal landen wettelijke maatrege­len
tot stand, waaraan het bedrijfsleven onderworpen werd. Hoever
deze wettelijke maatregelen moesten gaan echter was en bleef
steeds een strijdvraag, en het zal dit wel steeds blijven, zolang
niet de overgrote meerderheid van de tot een bepaald Staatsver­band
behorende burgers een zelfde mening zal zijn toegedaan om­trent
de taak van de Overheid ten aanzien van het bedrijfsleven.
Intussen betreft het overgrote deel van de tot voor kort door de
Overheid getroffen maatregelen slechts de bescherming van be­paalde
groepen burgers tegen de misstanden, welke het gevolg
zijn van de ongebreidelde werking van het eigenbelang. Zonder
daarbij een onderzoek in te stellen naar de motieven, welke daartoe
hebben geleid kan worden geconstateerd, dat er in de laatste
jaren, veel meer dan voorheen, maatregelen worden genomen en
worden verlangd, waarbij de Overheid de gehele samenleving bin­nen
een bepaald Staatsverband tracht te beschermen tegen de ge-
205
4 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
volgen van de ongebreidelde werking van het eigenbelang ten
aanzien van de omvang en de richting van de productie.
Reeds lang voordat de overheid genoopt werd maatregelen te
nemen ten aanzien van omvang en richting van de productie, had­den
de ondernemers aan den lijve ondervonden, dat de ongebrei­delde
werking van de prikkel van het eigenbelang in vele gevallen
een ongunstige invloed had op de rentabiliteit der ondernemingen
in het algemeen.
Deze ondervinding heeft hen er toe geleid, zelfs reeds in de
tweede helft van de vorige eeuw, te trachten door afspraken of
samenwerking deze bezwaren althans gedeeltelijk op te heffen ten­einde
aldus te komen tot een grotere rentabiliteit voor hunne
ondernemingen.
Dat bij deze ondernemers-afspraken het algemeen belang in
vele gevallen slechts matig werd gediend, kan blijken uit de om­standigheid,
dat verschillende landen meenden, wettelijke maat­regelen
tegen dergelijke overeenkomsten te moeten nemen. In de
Verenigde Staten van Amerika ontstond zelfs een uitgebreide zgf'.
anti-trustwetgeving, met welke wetgeving in de Amerikaanse lite­ratuur
over ons onderwerp terdege rekening wordt gehouden.
Men vat alles wat met dit regelend, ordenend streven in be­trekking
staat samen onder de benaming ordening, en het valt niet
te ontkennen, dat dit onderwerp heden ten dage wel zeer de pu­blieke
belangstelling op zich concentreert.
Het is min of meer in verband met deze belangstelling, dat de
keuze van het in de middagvergadering te behandelen onderwerp
is gevallen op een samenspreking omtrent de mogelijkheden tot,
en de doelmatigheid van, uniformiteit in comptabele en bedrijfs­economische
aangelegenheden.
Immers, wanneer men bedenkt, dat bij absolute concurrentie­verhoudingen
tussen de ondernemers onderling de tegenstelling
van belangen zo groot is, dat deze zelfs kan ontaarden in be­paaldelijk
vijandige verhoudingen, dan is het duidelijk dat bij der­gelijke
scherpe tegenstellingen samenwerking te enenmale onbe­staanbaar
is, en waar een streven naar uniformiteit nu eenmaal
uit den aard der zaak principieel samenwerking veronderstelt, is
206
BOEKHOUDING EN KOSTPRljSBEPALING 5
het duidelijk dat een streven naar uniformiteit onder die omstan­digheden
bij de ondernemers zelve niet aanvi^ezig kan zijn.
Omgekeerd veronderstelt elke ordening een zekere mate van
samenwerking, zodat uit de eenmaal gegeven samenwerking de
gedachte aan en de mogelijkheid tot een streven naar uniformiteit
vanzelf naar voren moet komen. Dat overigens de ordening zelve
een behoefte schept aan uniforme bedrijfseconomische gegevens,
en als gevolg daarvan aan uniformiteit in comptabele aange­legenheden,
is evenzeer duidelijk.
II. HET STREVEN NAAR UNIFORMITEIT IN HET ALGEMEEN.
Wanneer men om zich heen ziet, dan kan men constateren, d>it
de samenleving blijkbaar op zeer veel gebieden behoefte heeft aan
uniformiteit. Er zijn gebieden waar dit zo eenvoudig en voor de
hand liggend is, dat men zich deze bijna niet anders zou kunnen
denken, zoals uniforme spoorwijdte in het internationale spoorweg­verkeer,
de York-Antwerp-rules in het Zee-assurantiebedrijf, en na
voldoende inburgering zal dit vermoedelijk eveneens het geval zijn
met het geunificeerde wissel- en chequerecht. Daarnaast is stand­aardisatie
en normalisatie ingevoerd of aanbevolen op tal van ge­bieden
waar de voordelen voor de leek, die er van kennis neemt,
niet zo voor het grijpen liggen, doch waar deze bij nadere be­schouwing
blijkt tot grote rationalisatie te hebben geleid of te kun­nen
leiden. Wij denken hier b.v. aan de reeds vrij ver doorgevoerde
standaardisatie in het bouwbedrijf en de normalisering van papier-formaten
e.a.
Zien wij derhalve op velerlei gebied een streven naar eenvormig­heid
optreden, zo dringt zich vanzelf de vraag op, waarom op
het gebied van de administratie der onderneming, ondanks de
reeds in talloze bedrijfstakken principieel aanwezige tendenz tot
samenwerking, niet op zulke eclatante resultaten kan worden ge­wezen.
De vraag is reeds te beantwoorden nadat men de gebieden
waarop uniformiteit tot dusver is bereikt, de revue heeft doen pas-
207
6 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
seren: het zijn onderwerpen welke men zo vaak in het maatschap­pelijk
verkeer heeft te hanteren, dat uniforme formuleringen tot
belangrijke besparing van tijd en risico's leiden, dan wel zaken
welke in het ruilverkeer een hoogst belangrijke plaats innemen,
zodat onderlinge uitwisselbaarheid aan het goed een grotere ge-bruiksmogelijkheid
geeft.
En hier ligt naar onze mening ook het kardinale punt, n.l. dat
de administratie, in ruime zin, geen object is, dat in het ruilverkeer
een zo belangrijke plaats inneemt, doch dat ze veel meer wordt
beschouwd te zijn een gebruiksobject voor de onmiddellijk bij een
bepaalde onderneming betrokkenen. Wanneer deze van hun admi­nistratie
verkrijgen wat zij menen nodig te hebben, is hun dat
voldoende, en hebben zij geen enkel motief gevonden om te streven
naar uniformiteit.
Deze opvatting is naar onze mening onjuist, en wij zijn er van
overtuigd, dat men dit hoe langer hoe meer zal gaan beseffen; ze
is historisch volkomen te verklaren, en uit de hedendaagse historie
is ook de contraire opvatting geboren.
Wij hebben ons tot voornaamste taak gesteld, in dit referaat
onze stelling te bewijzen dat de opvatting, dat de administratie
slechts practische betekenis heeft als gebruiksobject voor de onmid­dellijk
bij de onderneming betrokkenen, als zijnde te beperkt, moet
worden verworpen.
III. INTERNE EN EXTERNE UNIFORMITEIT
(BEGRIPSBEPALING).
Men kan onderscheiden interne en externe uniformiteit.
Onder interne uniformiteit verstaan wij de toestand, dat binnen
een bepaalde onderneming of een, economisch een geheel vor­mende,
groep van ondernemingen, een zover mogelijk doorge
voerde eenvormigheid heerst ten aanzien van organisatie en admi­nistratie.
Daarentegen schept de externe uniformiteit een algehele of ge-
208
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 7
deeltelijke eenvormigheid in de verantwoordingsstukken, de uit­komstbepaling
en/of de middelen der administraties van onder­nemingen,
welke geen economisch geheel vormen, doch wel tot
eenzelfde bedrijfstak behoren.
Uit bovenstaande begripsbepalingen vloeit voort, dat de onder­scheiding
intern resp. extern betrekking heeft op de grenzen der
economisch één geheel vormende ondernemingsgroep. Beperkt de
uniformiteit zich tot het binnen deze grenzen liggende terrein, dan
wordt ze intern genoemd, in het andere geval spreken wij van ex­terne
uniformiteit.
IV. UNIVERSELE BOEKHOUDING.
Allereerst willen wij, zij het volledigheidshalve, een enkel woord
wijden aan de universele boekhouding.
Onder de universele boekhouding verstaan wij een boekhoud-vorm,
die voor alle bedrijven, ongeacht de aard van het bedrijf,
en de omvang, toegepast zou moeten kunnen worden. De pogingen
om een dergelijke boekhoudvorm te vinden zijn — wij ontlenen
dit aan een artikel van de hand van wijlen Prof. J. G. Ch. Volmer
in het Maandblad van het Boekhouden van September 1921 —
reeds anderhalve eeuw oud, en ze zijn nog nimmer met succes
bekroond. Dat deze pogingen wel moeten falen, ligt voor de hanct
wanneer men bedenkt hoe uiteenlopend de aard, omvang en orga­nisatie
der verschillende bedrijven is, die met de zegeningen van het
gezochte universele systeem zouden moeten worden gelukkig ge­maakt.
Ook Léautey & Guilbault maken in hun bekende werk „La
Science des Comptes" ^) de opmerking, dat naar hun mening de
ook door hen gereleveerde pogingen om te komen tot een univer­sele
boekhouding tot mislukking gedoemd moeten zijn, eveneens
op grond van de verscheidenheid der bedrijven.
1) Preface, pag. XVI.
209
8 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
Voor de moderne beoordelaar doet het in verband hiermede wel
komisch aan te constateren, dat zij hun boekhoudmethode, die
onder de benaming „permanence de l'inventaire ^) zeer bekend is
geworden, evenzeer achten universeel toepasselijk te zijn. In latere
tijd vinden wij nog in de literatuur verschillende vormen van jour­naal-
grootboek methoden als universeel aangekondigd, terwijl ook
in de Nederlandse literatuur een enkele „methode" een ware stroom
van op die methode afgestemde monografiën met zich mee heeft
gebracht.
Dat de gedachte welke opgesloten ligt in het begrip der univer­sele
boekhouding nog steeds niet uitgestorven is, kan blijken uit
de omstandigheid, dat James Polak op het 5e Internationale Con­gres
voor Wetenschappelijke Bedrijfsorganisatie, gehouden in 1932
te Amsterdam, na kennisneming van de referaten welke waren uit­gebracht
omtrent het onderwerp „Do there exist standard methods
of costing applied in the various fields of economic activity"
meende te moeten opmerken:
„But the chief object of this standard method, the compa-
„rability of cost prices, would not be of any affect.
„No standard method will enable us to compare the cost
„price of locomotives with the cost price of a barrel of oil or
„of a pound of cotten yarn."
Deze opmerking, welke wij volkomen kunnen onderschrijven,
werd ingegeven niet door één, doch door verschillende referaten,
welke principieel uniforme kostprijsberekening voor zelfs totaal
verschillende bedrijfstakken als mogelijk veronderstelden.
Wij willen volstaan met hier te constateren, dat ongetwijfeld
elk stelsel op bepaald terrein en in bepaalde gevallen zijn voor­delen
heeft, doch dat wij het onmogelijk achten een universeel
boekhoudstelsel of systeem van kostprijsbepaling voor alle be­drijven
te ontwerpen op de aangegeven gronden. Voorzover in be­paalde
methoden universeel bruikbare elementen voorkomen zijn
dit technische hulpmiddelen van hoogst ondergeschikte aard, welke
nimmer tot een volledig stelsel uitgroeien.
2) t.a.p., pag. 155.
210
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 9
V. INTERNE UNIFORMITEIT.
Zoals hiervoor in hoofdstuk III reeds werd aangegeven, ver­staan
wij onder interne uniformiteit de toestand, dat binnen een
bepaalde onderneming of een, economisch een geheel vormende,
groep van ondernemingen, een zover mogelijk doorgevoerde een­vormigheid
heerst ten aanzien van organisatie en administratie.
Het vraagstuk der interne uniformiteit is derhalve een probleem,
dat in elke filiaalonderneming en in elk concern aangetroffen wordt.
De oplossing ervan wordt ter hand genomen onder de drang van
het rationele streven van de leiders, die noodzakelijk tot interne
bedrijfs-vergelijking moeten komen, teneinde hun onderneming op
de meest economische wijze te kunnen leiden.
De verwezenlijking van het streven naar interne uniformiteit
vindt op twee wijzen plaats.
1. Er is een centrale boekhoudafdeling voor de gehele onderne­ming,
die de detailgegevens der onderdelen ontvangt en deze
op volstrekt uniforme wijze verwerkt; als voorbeeld kan men
noemen de filiaalonderneming. De uniforme gecentraliseerde
boekhouding is hier niet ontstaan uit het uniformiteitsstreven,
doch als gevolg van een rationele verdeling van arbeid.
2. Gedecentraliseerde boekhouding, doch gebonden aan minutieus
uitgewerkte instructies, opdat de samenvatting van de detail-cijfers
overal op nauwkeurig dezelfde wijze geschiedt, waar­door
vergelijking en samenvoeging van de, aldus gedecentra­liseerd
verzamelde, gegevens tot in details mogelijk wordt.
Het streven naar interne uniformiteit wordt derhalve bepaald
door het rationeel handelen van de leiders der ondernemingen.
Wanneer men dit overweegt kan men slechts zijn verwondering er
over uitspreken, dat niet in alle ondernemingen, waarin gelijk­soortige
bedrijven voorkomen, dit streven naar algehele uniformi­teit
tot uitdrukking komt in publicatie van samengestelde of „ge­consolideerde"
balansen. Een groot aantal der gepubliceerde jaar­rekeningen
van concerns draagt een zuiver juridisch karakter, dat
211
w UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
duidelijk blijkt uit de vermelding van een post „Deelnemingen" ook
daar, waar de houdstermaatschappij tot zelfs 100 % belangen
heeft.
De problemen waarvoor men komt te staan bij het doorvoeren
van interne uniformiteit zijn in zover eenvoudiger dan bij externe
uniformiteit, dat principieel de techniek der overeenkomstige on­derdelen
van de tot één onderneming behorende bedrijven op ge­lijke
wijze zal zijn georganiseerd, zodat met verschillen b.v. in
productie- of verkoopmethode geen rekening behoeft te worden
gehouden. Voor zover dergelijke verschillen binnen een bepaalde
onderneming al voor mochten komen kan daarmede in alle op­zichten
rekening gehouden worden, omdat binnen de grenzen der
onderneming dergelijke verschillen als volkomen bekend mogen
worden verondersteld.
Bovendien heeft men bij het doorvoeren van interne uniformiteit
het voordeel, dat de centrale leiding een dusdanige autoriteit kan
uitoefenen, dat zij hare voorschriften kan doen opvolgen en de na­leving
daarvan kan doen controleren.
Wij zullen ons verder in dit referaat niet meer met het onderwerp
der interne uniformiteit bezig houden, doch ons verder bepalen tot
de externe uniformiteit.
VI. EXTERNE UNIFORMITEIT; BEPALING VAN DE
DOELSTELLING.
Wij hebben hiervoor reeds gelegenheid gehad, de externe uni­formiteit
te omschrijven als een algehele of gedeeltelijke eenvor­migheid
in de verantwoordingsstukken, de uitkomstbepaling en/of
de middelen der administraties van ondernemingen, welke geen
economisch geheel vormen, doch wel tot dezelfde bedrijfstak be­horen.
Over het onderwerp is een reeds vrij omvangrijke literatuur aan­wezig,
zoals uit de hierachter opgenomen literatuurlijst — die
geen aanspraak mag maken op volledigheid in verband met de
korte tijd van voorbereiding, welke tot het samenstellen van dit
referaat beschikbaar was — voldoende kan blijken.
212
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPAUNO . 11
Raadpleging van deze literatuur leert, dat daarin de externe
uniformiteit wordt gepropageerd met als grondmotief, dat binnen
een zelfde bedrijfstak de eisen, aan de administratie te stellen, vol­doende
overeenkomen om een algemeen onderzoek te rechtvaar­digen
naar de beste wijze van administratie voor de gehele be­drijfstak.
Als direct waarneembaar voordeel wordt daarbij aange­voerd,
dat deze werkwijze de individuele ondernemingen ontlast
van de moeite en de kosten, verbonden aan het ontwerpen van een
voldoende verantwoord geheel.
Zo zegt Dr. K. Butzheinen in het werk „Einheitsbuchführungen,
Webereien" het navolgende;
„Es ware unwirtschaftlich, wenn Betriebe, die unter den-
„selben Verhaltnissen arbeiten und bei annahernd gleicher
„Betriebsgrösze die gleichen Anforderungen an das Abrech-
,,nungswesen stellen mussen, jeder für sich die beste Form
„der Buchführung, den einfachsten und zweckmaszigsten
„Gang der Selbstkostenrechnung u.s.w. ausproben müszten,
„ebenso, wenn jeder Betrieb die Fortschritte im Abrech-
„nungswesen im einzelnen weiter verfolgen müszte. Die
„Wirtschaftlichkeit erfordert, dasz diese Arbeit nur einmai
„geleistet wird und dann dem ganzen Industriezweig zugute-
„kommt." ^).
Ongeveer in dezelfde geest schrijft de „Chamber of Commerce
of the United States" in hare publicatie „Uniform cost Accounting
in Trade Associations":
„Uniform cost accounting provides the „one best way"
„known to the industry to figure costs (although cost ac-
„counting is a progressive science and provision should be
„made for keeping the uniform methodes up to date) thereby
„eliminating expensive experimentation by the members of
„the industry individually and independently." ^)
Zonder afbreuk te willen doen aan deze, op zich zelven vol-
1) R.K.W. Veröffentlichungen No. 34, pag. 7.
2) Part. I, pag. 5.
213
12 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
komen juiste opvattingen, hebben wij gemeend de doelstelling van
externe uniformiteit meer te moeten zoeken in hetgeen door middel
daarvan bereikt kan worden, dan in het, toch altijd min of meer
arbitraire, vraagstuk van de „one best way". Ook de hierboven
aangehaalde verhandelingen geven nog andere motieven aan, die
voor invoering van externe uniformiteit pleiten, doch zij stellen het
aangehaalde wel zeer op de voorgrond .
Ais voornaamste doelstellingen van het externe uniformiteits-streven
zien wij de navolgende:
1. Bescherming der belangen van crediteuren en van aandeel­houders.
2. De mogelijkheid om tot uitwisseling van gegevens te komen
ter bereiking van de hoogst mogelijke graad van efficiency
binnen de bedrijfstak.
3. Het verschaffen van gegevens aan de leiding bij het tot stand
komen en het handhaven van conventies en kartels.
4. Het verschaffen van gegevens aan de regelende instanties in
een meer geordende samenleving.
Alvorens met de eigenlijke behandeling een aanvang te maken,
is het nuttig op te merken, dat externe uniformiteit zonder publi­catie
der gegevens, zij het in beperkte kring, weinig effect sorteert.
Zulks blijkt trouwens reeds bij beschouwing van de door ons hier­boven
aangeduide doelstellingen.
Vil. EXTERNE UNIFORMITEIT ALS MIDDEL TER BESCHER­MING
DER BELANGEN VAN CREDITEUREN EN
AANDEELHOUDERS.
Als primitiefste doel van het externe uniformiteitsstreven noem­den
wij de bescherming der belangen van crediteuren en aandeel­houders.
Ter bereiking van dit doel is uit den aard der zaak mede
publicatie der hiervoor van belang zijnde stukken een absolute
noodzakelijkheid.
Crediteuren en aandeelhouders hebben in de allereerste plaats
214
BOEKHO UDING EN KOS TPRIJSBEPA LING 13
belang bij een zo juist mogelijke kennis van de vermogenspositie
der onderneming. In deze behoefte wordt voorzien door de onder­nemingen
publicatieplicht der jaarlijkse balans op te leggen. Het
enkele publicatievoorschrift zou een weinig afdoende regelint;
bieden, hetgeen de wetgevers van onderscheiden landen hebben
ingezien, en zij zijn er toe gekomen, min of meer ingrijpende uni­forme
voorschriften te geven voor de opstelling dezer balansen.
Wij zullen ons in het hieronder volgende voornamelijk beperken
tot de Nederlandse voorschriften, en slechts ter illustratie hier en
daar verwijzen naar de overeenkomstige buitenlandse voorschrif­ten.
Onze Nederlandse wetgeving op dit punt valt in twee delen uit­een:
a. De algemene voorschriften voor de Naamloze Vennootschap­pen;
b. De bijzondere voorschriften voor de Levensverzekeringsonder­nemingen.
Al direct valt te constateren, dat de wetgever hier te lande zich
nog slechts matig met de crediteurenbelangen heeft ingelaten, aan­gezien
hij geen voorschriften heeft gegeven voor ondernemingen
met andere rechtsvormen, en zelfs bij Naamloze Vennootschappen
de publicatieplicht slechts heeft ingesteld, behoudens enkele uit­zonderingen,
voor die Vennootschappen, die een toonderkapitaal
hebben (of ingevolge de statuten hebben kunnen) van meer dan
ƒ 50.000.—. Wil men werkelijk voor crediteuren iets in deze rich­ting
doen, dan zou men de publicatieplicht moeten uitstrekken tot
alle ondernemingen ongeacht de rechtsvorm, en zou er hoogstens
plaats zijn voor uitschakeling van kleine, een persoonlijk karakter
dragende ondernemingen ongeveer in de geest, zoals de Handels­registerwet
zulks heeft gedaan.
Dat hierbij biezondere maatregelen van juridische aard zouden
moeten worden genomen ten aanzien van de z.g. eenmansonder-neming
is zonder meer duidelijk. Het komt ons voor dat tegen een
splitsing van het vermogenscomplex, dat in de handelszaak ope­reert
en het z.g. privé-vermogen, zoals ons recht die reeds kent ten
215
14 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
aanzien der vennootschap onder firma, geen ernstige bezwaren
kunnen worden ingebracht. Voor de goede orde voegen wij hieraan
toe dat het allerminst onze bedoeling is dat daardoor op enigerlei
wijze zou worden getornd aan de algehele aansprakelijkheid van
de eigenaar der onderneming voor zijn handelsschulden.
De voorschriften zelve beperken zich tot een opsomming van
aan de actiefzijde der balans op te nemen posten. Afzonderlijk ge­noemd
worden transitorische en anticipatieposten, doch veel be­langrijkere
vragen blijven onbeantwoord. Zo zou de Directie ener
handelsvennootschap een belangrijk bedrag der beschikbare mid­delen
aan zichzelve — of aan derden — kunnen lenen, en de aldus
ontstane vorderingen, volkomen in overeenstemming met de wette­lijke
voorschriften, onder debiteuren verantwoorden. Zo kan de
Directie ener hypotheekbank hypothecaire vorderingen, waarvan
zij de onderpanden in administratie heeft genomen, omdat de debi­teur
practisch insolvent blijkt te zijn, rustig blijven opnemen onder
hypotheken, alhoewel de post economisch veel meer het karakter
van een ingekocht onderpand draagt.
Het aantal voorbeelden zou nog belangrijk zijn uit te breiden,
maar de genoemde zijn n.o.m. voldoende om de leemten van de
huidige voorschriften te typeren.
Voorschriften voor de passiefzijde ontbreken geheel en al. Toch
ligt het voor de hand, dat ook hier wel het een en ander te regelen
zou zijn, vooral als men, zoals wij menen dat noodzakelijk is, ook
voor de activa nauwkeuriger voorschriften wenselijk vindt.
Naar onze mening zouden de bestaande voorschriften dienen te
worden geconcretiseerd door balans-schema's voor te schrijven
ongeveer in de geest, zoals zulks voor de Levensverzekeringsbe­drijven
is geschied, en zoals zulks ook in Amerika het geval is
voor ondernemingen, die een bankcrediet wensen. Wanneer men
deze schema's door deskundigen laat ontwerpen met de opdracht,
dat zij een beeld, zowel van liquiditeitspositie als van solvabili­teitspositie
dienen te geven komt men tot de n.o.m. noodzakelijke
uniformiteit in de vorm der te publiceren gegevens.
Hiermede is men echter niet gereed. Niet alleen, en zelfs niet
216
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 15
in de eerste plaats, de vorm der gegevens is van betekenis, doch
van veel meer belang is de inhoud en de v^^ijze van waardering.
Wij hebben hiervoren enkele voorbeelden aangehaald, die aangeven
vi^elke mogelijkheden openblijven, indien omtrent deze punten
geen nadere regelen worden gesteld. De in onze wetgeving voor­geschreven
„toelichting" bij de actiefposten der balans ener Naam­loze
Vennootschap is slechts een zeer onvolkomen middel, aange­zien
deze toelichting in het gunstigste geval concrete mededelin­gen
omvat omtrent de grondbeginselen, waarnaar de betreffende
post is opgesteld, zonder dat men tot een indruk komt van de
invloed, welke deze grondbeginselen op het totale beeld, dat de
jaarrekening biedt, hebben gehad. In de meeste gevallen echter
is de vereiste toelichting een dusdanig nietszeggend stuk, dat het
evenzeer achterwege had kunnen blijven.
De wetgeving van sommige andere landen is op verschillende
punten positiever. Zo vindt inen bijvoorbeeld in het Duitse Wet­boek
van Koophandel voorschriften omtrent de waardering van
voorraden, waarbij is bepaald, dat deze behoren te worden opge­nomen
tegen kostprijs of tegen vervangingswaarde, en wel tegen
de laagste van de twee. Ook bestaat er daar te lande een voor­schrift,
dat schulden in vreemde valuta niet mogen worden opge­nomen
tegen lagere koersen dan ten tijde van de credietverlening
genoteerd werden, zodat eventuele koerswinsten eerst tot uitdruk­king
komen na gehele of gedeeltelijke aflossing der credieten.
Onze wettelijke bepalingen op het Levensverzekeringsbedrijf
daarentegen gaan veel meer in de richting als door ons wordt
voorgestaan. Zij zijn veel meer gedetailleerd en bieden mogelijk­heden
tot vergelijking met andere gezichtspunten, zoals hieronder
nader zal blijken.
Het is U allen bekend, dat de bedoelde wettelijke bepalingen
aan de leiders der verzekeringsinstellingen principieel een grote
mate van vrijheid laten bij de opstelling der jaarrekening, en dat
deze voorschriften hun kracht vooral zoeken in gedetailleerde pu­blicatie
van de belangrijkste data van de jaarrekening. De practijk
heeft geleerd, dat die publicatieplicht, aangevuld met de adviezen
van het toezicht-houdend lichaam, de Verzekeringskamer, heeft ge-
217
16 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
leid tot een naar elkander toe groeien van de, oorspronkelijk zeer
uiteenlopende, opvattingen, waardoor de uniformiteit in inhoud en
waardering is bevorderd.
De gegevens, welke worden gepubliceerd bieden de mogelijk­heid
om, althans gedeeltelijk, na te gaan welke invloed, in cijfers
uitgedrukt, de toegepaste waarderingsmethoden hebben gehad. Zo
wordt omtrent de effecten verlangd, dat de beurswaarde op de
balansdatum wordt aangegeven, zodat men nauwkeurig kan con­stateren,
in hoeverre de toegepaste waardering van de beurskoers
afwijkt. De specificatie van het bedrag der premie-reserve naar
tarieven en naar de rentevoet, welke aan de berekening is ten
grondslag gelegd, geeft de mogelijkheid een schatting te maken van
het bedrag, dat gemoeid is met een verandering van rentebasis.
Dat de voorschriften voor het Levensverzekeringsbedrijf zoveel
gedetailleerder zijn dan die in het Wetboek van Koophandel vloeit,
naast misschien het toekennen door den wetgever van een grotet
belang voor de bescherming van het publiek aan de betekenis van
het levensverzekeringswezen, naar onze mening voornamelijk voort
uit de omstandigheid, dat het Wetboek van Koophandel zich op
algemeen terrein beweegt, dat de betreffende afdeling geldt voor
Naamloze Vennootschappen ongeacht het bedrijf dat door hen
wordt uitgeoefend, terwijl de voorschriften van het levensverzeke­ringsbedrijf
slechts bestrijken een afgerond gedeelte van de be­drijfstak
van het verzekeringswezen. Juist door deze beperking was
het mogelijk de materie veel vollediger te behandelen dan anders
practisch mogelijk geweest ware.
Daarnaast moet grote betekenis worden toegekend aan de in­stelling
van een lichaam, dat voor uniforme uitvoering der voor­schriften
waakt en dat, oorspronkelijk bedoeld als zuiver toezicht­houdend,
door de autoriteit welke het in de practijk heeft ver­kregen
ongetwijfeld een regelende werking op de inhoud der pu­blicaties
heeft.
Wij zijn op deze materie wat dieper ingegaan, omdat zij vele
aanknopingspunten biedt voor onze verdere beschouwingen. Als
de belangrijkste willen wij hier releveren:
218
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 17
1. Geen algemene voorschriften, doch bepalingen voor elke be­drijfstak
afzonderlijk;
2. Bepalingen waarbij niet alleen de vorm, doch vóór alles de
inhoud wordt vastgesteld;
3. Instelling van een orgaan dat toezicht houdt op de toepassing
en de uitvoering der voorschriften.
VIII. EXTERNE UNIFORMITEIT ALS MIDDEL TOT UITWIS­SELING
VAN GEGEVENS.
Schmalenbach zegt in zijn „Dynamische Bilanz": Wenn es
„ein Büro gabe, das jeder Unternehmung diese Zahlen (kost-
„prijzen en resultaten der concurrentie v. D.) lieferte, ohne
„zugleich die empfangende Unternehmung zu zwingen, dafür
„auch ihre eigenen Zahlen zu geben, so würde dieses Büro
„sicherlich überlaufen". ^)
Hij typeert hiermede stellig zeer juist de weetgierigheid van den
ondernemer en gelijktijdig diens terughoudendheid als het over zijn
eigen cijfers handelt.
Het is inderdaad niet voor bestrijding vatbaar, dat een onder­nemer
een, volkomen begrijpelijke en logische, belangstelling heeft
voor de cijfermatige gegevens van zijn concurrenten. Deze belang­stelling
is te verklaren uit de werking van het economisch principe,
dat eiken ondernemer noopt ter bereiking ener gunstige rentabili­teit
doorlopend in zijn bedrijf alle verbeteringen aan te brengen
welke hij heeft kunnen bedenken, en juist kennisneming van cijfer­matige
details van gelijksoortige bedrijven zal in vele gevallen zijn
aandacht vestigen op in het eigen bedrijf minder gunstige ver­houdingen,
waardoor hij wordt geprikkeld om naar verbetering te
zoeken.
Het zou echter wel wat veel verlangd zijn te veronderstellen, dat
de ondernemers bereid zouden zijn elkander individueel of via een
centraal bureau hun individuele kosten-detailleringen te verstrek-
1) 4. Auflage, Leipzig 1926, pag. 341.
219
18 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
ken. Dit ziet men slechts geschieden bij ondernemingen, welke niet
concurrerend tegenover elkander staan, zoals b.v. bij de electrici-teits-
en gasbedrijven het geval is. Bij dergelijke monopolistische
bedrijven, die elkander niet op dezelfde verkoopmarkt ontmoeten,
ontbreekt de vrees, dat men de concurrent door mededeling van
eigen gegevens in een tactisch betere positie zou kunnen brengen,
waardoor men zelf schade zou kunnen lijden .
Waar deze vrees wel aanwezig is in de gedachtengang van de
ondernemers, en dat is in principe daar waar de verschillende on­dernemingen
uit dezelfde bedrijfstak elkander op dezelfde ver­koopmarkt
ontmoeten, behoren de gegevens der verschillende be­drijven
door een centraal bureau te worden verzameld, verwerkt
en bewerkt, en worden slechts de resultaten van die voorarbeid
aan publicatie prijsgegeven. Hierdoor vervalt het bezwaar, aan
publicatie van individuele gegevens verbonden, practisch geheel,
terwijl bij doeltreffende opstelling der gegevens desondanks zeer
waardevolle vergelijkingscijfers voor de individuele ondernemingen
kunnen ontstaan.
Of de hierbedoelde vrees overigens in alle gevallen terecht be­staat
moet overigens worden betwijfeld; wij hebben nergens in de
recente literatuur aangetroffen, dat door de levensverzekerings­maatschappijen
schade is geleden door de invoering der publicatie­voorschriften,
welke thans reeds ruim tien jaar van kracht zijn.
De fraaiste publicaties welke wij op dit gebied hebben kunnen
ontdekken, zijn die van het „Bureau of Business Research" van
de „Harvard University". Dit bureau heeft omstreeks honderd stu­dies
gepubliceerd, waarvan het grootste deel op het gebied der
gedetailleerde kostenstudie, elk behandelend een bepaalde bedrijfs­tak;
meer dan twintig bedrijfstakken werden tot dusver aan het
onderzoek onderworpen.
De verzamelde gegevens worden gepubliceerd in verschillende
bewerkingen. Er zijn algemene gemiddelden berekend, de spreiding
van de individule percentages wordt aangegeven, onder andere
door de gemiddelden afzonderlijk te berekenen uit de hoogste aan­getroffen
percentages, de laagste en de daartussen liggende, waar-
220
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 19
bij de groepering dusdanig is, dat in de hoogste en in de laagste
klasse steeds vallen ieder 25 % van de waarnemingen, zodat de
middelklasse 50 % van de waarnemingen omvat.
Naast deze en andere groeperingen worden tenslotte in de
jongste publicaties zgn. „goal-figures" gegeven, dat zijn de gun­stigste
aangetroffen verhoudingscijfers, welke wel in het bijzonder
iedere ondernemer moeten prikkelen te trachten, ook in zijn onder­neming
tot deze gunstige verhoudingen te komen. Op de wenselijk­heid
van publicatie van dergelijke „optimale oder Best-Zahlen"
wijst ook Schmalenbach ^).
Aan de hand van de aldus verkregen gegevens, welke gedeelte­lijk
in cijferstatistieken, gedeeltelijk in grafische voorstellingen
worden gegeven, worden in een uitvoerig beredeneerd verslag con­clusies
getrokken.
Het spreekt wel vanzelf dat, wil een dergelijke studie voor de
betrokkenen in de bedrijfstak werkelijk practisch effect sorteren,
de gegevens der verschillende ondernemingen uniform van samen­stelling
behoren te zijn.
Het genoemde bureau heeft de gegevens verzameld met behulp
van een tot dit doel door het bureau biezonder ontworpen stan­daardschema
van balans en winst- en verliesrekening, voorzien van
aanwijzingen ter bevordering ener uniforme interpretatie.
De belangstelling voor de werkzaamheden van het bureau bij
de betrokkenen is niet overmatig groot; gemiddeld kwam nog
geen tien procent der verzonden formulieren ingevuld terug. Ver­moedelijk
is echter wel aan te nemen, dat het voornamelijk de
grotere ondernemingen waren die aan de onderzoekingen hebben
deelgenomen, tot welke veronderstelling ook de cijfers wel aan­leiding
geven, zodat vermoedelijk meer dan tien procent van de
totale omzet in het onderzoek werd betrokken. ^)
Uit bovenstaande gegevens blijkt, dat de bereidwilligheid om
vrijwillig mede te werken aan dergelijk researchwerk, althans in
1) Dynamische Bilanz, t.a.p. pag. 341.
2) In een der geraadpleegde publicaties berekent de samensteller, dat
zijn gegevens omstreeks 35 % van de activiteit van de betrokken bedrijfstak
bestrijken.
221
20 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
Amerika, niet verbijsterend groot is. Wij mogen wel aannemen dat
de belangstelling voor de verzamelde gegevens bij de individuele
ondernemingen van de bedrijfstak heel wat groter zal zijn.
Het gevaar van dergelijke onvolledige studies is steeds, dat de
verkregen resultaten niet voldoende een beeld geven van de werke­lijke
verhoudingen in de bedrijfstak, dus voor deze verhoudingen
niet voldoende representatief zijn, waardoor uit den aard der zaak
de betekenis der publicaties veel geringer wordt, en de betrouw­baarheid
der getrokken conclusies op losse schroeven komt te
staan.
Op overeenkomstig gebied zijn hier te lande verschillende publi­caties
geschied door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Wij
gaan de algemeen bekende statistieken van voortbrenging en ver­bruik,
welke in vele beschaafde landen door de publieke statis­tische
bureaux worden samengesteld, stilzwijgend voorbij, omdat
deze zich in het algemeen slechts bezighouden met de verzameling
van gegevens op hoofdpunten — zoals hier te lande omtrent grond­stoffenverbruik,
brandstoffenverbruik, potentieel arbeidsvermogen
der installaties, aantal arbeiders, totale productie en omzet —
doch zonder daarbij in een dusdanige detaillering van de kosten-opbouw
te treden, dat deze gegevens dienstig zijn voor een effi­ciency-
beoordeling door de leiders der bedrijven. Dit is dan ook
niet het doel van deze arbeid.
In een studie omtrent de „Distributiekosten van Coöperatieve
Verbruiksvereenigingen" van de hand van Dr. O. Bakker ^), welke
diep op de opbouw dezer distributiekosten ingaat en, wat bruik­baarheid
ten behoeve der efficiency-beoordeling betreft, stellig is
gelijk te stellen met de reeds genoemde publicaties van de Harvard
University, troffen wij o.a. de navolgende uitlatingen aan:
„Hoewel het Bureau de beschikking over een groot aantal
„jaarverslagen gekregen heeft, is het toch niet gelukt om de
„gegevens betreffende den kostenopbouw, in deze verslagen
1) Maandschrift van liet C. B. v. d. S. 30 Maart 1935.
222
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 2l
„vermeld, in een statistisch overzicht samen te vatten. Dit
„komt doordat de onderverdeelingen van de kosten, die in de
,,jaarverslagen zijn opgenomen, of naar verschillende ge-
„zichtspunten zijn opgesteld, óf volgens een zoodanig schema,
„dat geen rationeele indeeling verkregen kon worden."
en iets verder :
„Deze bezwaren zijn niet te ondervangen zoolang
,,niet de coöperatieve verbruiksvereenigingen in hunne jaar-
„verslagen de financieele gegevens vermelden volgens een
„zelfde schema, dat aan de eischen van het moderne be-
„drijfswetenschappelijk inzicht voldoet."
Ook hier treffen wij dus weer aan de uitgesproken noodzakelijk­heid
van externe uniformiteit voor een doeltreffende bedrijfsverge-lijking.
Practisch is in Nederland de externe uniformiteit tot nu toe, al­thans
voor een belangrijk deel, doorgevoerd in de administraties
van gas- en electriciteitsbedrijven en bij coöperatieve verbruiks-verenigingen,
die alle een bijzondere plaats innemen in ons distri­butiewezen.
Bij werkelijk op dezelfde verkoopmarkt concurrerend
optredende ondernemingen is naar buiten van een, uit onverplichte
samenwerking voortspruitende uniformeringstendenz weinig of
niets te bespeuren. Het Centraal Bureau voor de Statistiek tracht
evenwel, in samenwerking met de „Nederlandsche Studiecommissie
voor Verkooporganisatie", van de groothandelaren in enkele bran­ches
uniforme gegevens te verkrijgen over de kostenopbouw. Een
eerste publicatie daaromtrent is verschenen in de reeds genoemde
aflevering van het Maandschrift van het Centraal Bureau onder
de titel: „Distributiekostenstatistiek van de grossierderij in wollen
„garens".
Onder leiding van the Chamber of Commerce of the United States
zijn de daar te lande werkzame Trade-Associations ^) reeds sinds
1) Werkgeversverenigingen.
223
22 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
vele jaren bezig met, ieder voor hun eigen bedrijfstak, te komen
tot ontwerpen voor uniforme boekhouding en kostprijsberekening.
In hare publicatie „Developing the Uniform Cost Accounting Ma­nual"
^) wordt medegedeeld, dat reeds ongeveer 125 Trade Asso­ciations
handleidingen op dit gebied hebben samengesteld.
Omtrent de werkzaamheden, welke noodzakelijk zijn teneinde
dergelijke handleidingen samen te stellen moet niet te licht worden
gedacht. Men heeft Commissies en Sub-commissies, samengesteld
uit voormannen uit de individuele ondernemingen, accountants, die
aan bepaalde ondernemingen verbonden zijn en public- accountants,
aan het werk gezet, men heeft regelmatig de detailconclusies in ver­gaderingen
besproken, men heeft waar nodig een splitsing gemaakt
naar de omvang der afzonderlijke bedrijven. Na de totstandkoming
van de handleiding, de „Cost Accounting Manual" wordt overge­gaan
tot instelling van een „Cost Council" voor de bedrijfstak,
teneinde in de praktijk gebleken moeilijkheden op te lossen, even­tuele
wijzigingen in de handleiding aan te brengen, en in het al­gemeen
alle maatregelen te beramen en uit te voeren om te komen
tot zo volledig mogelijke toepassing. Daarnaast worden somtijds
„Cost Bureaux" opgericht, welker taak is de ondernemingen, die
tot invoering wensen over te gaan daarbij met raad en daad bij te
staan.
in hoeverre inderdaad in de betreffende bedrijfstakken van deze
handleidingen gebruik wordt gemaakt, hebben wij echter niet kun­nen
nagaan. Dat de toepassing daarvan niet zonder slag of stoot
plaatsvond, blijkt wel uit de volgende aanwijzing die genoemde in­stelling
geeft voor de samenstelling van deze handleidingen:
„The cost manual should have a selling appeal, that is,
„it should present the subject of uniform cost accounting for
„the particular industry in a manner that will interest and
„convince the industrial executive and his comptroller or ac-
„countants of the desirability of making use of the uniform
„methods."
1) reprinted May 1928, pag. 3.
224
_Ui^^l^ékif:
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 23
Ook G. A. Ware, die op het 5e Internationale Congres voor
Wetenschappelijke Bedrijfsorganisatie omtrent de toestand van
het uniformiteits-streven in Amerika in zijn referaat „Legal Limi­tations"
enige mededelingen doet, blijkt niet meer omtrent de prac-tische
resultaten van de ongetwijfeld geweldige arbeid der Trade-
Associations te kunnen vermelden dan wij hierboven reeds aan de
hand der gegevens van the Chamber of Commerce hadden gevonden.
Uit de omstandigheid, dat het Bureau of Business Research van
de Harvard University voor de verzameling van haar, hierboven
aangehaalde, gegevens meende eigen standaardschema's te moeten
samenstellen, blijkt evenmin van grote practische betekenis van de
werkzaamheid der Trade-Associations.
In Duitsland zien wij behalve publicaties welke op initiatief van
ondernemersverenigingen in bepaalde bedrijfstakken zijn tot stand'
gekomen, een aantal studies van het „Reichskuratorium für Wirt-schaftlichkeit"
waarvan het betreffende bureau onder leiding staat
van Prof. Schmalenbach.
Principieel verschilt de werkwijze van deze Duitse instelling van
de arbeid der Amerikaanse Trade Associations, doordat de Duitse
publicaties ingesteld zijn op het bereiken van een uniformiteit tot
in de kleinste bijzonderheden zelfs van de te gebruiken formulieren
en het rekeningsysteem, terwijl de Amerikaanse publicaties daaren­tegen
in het algemeen meer algemene aanwijzingen geven omtrent
de details welke bij de kostprijsberekening in iedere bedrijfstak van
betekenis zijn, somtijds aangevuld met een schema omtrent een
wenselijk rekeningsysteem, doch slechts bij wijze van voorbeeld
hier en daar modellen van formulieren aangeven.
In andere landen troffen wij, althans in de ons ten dienste
staande literatuur, geen publicaties aan, die wijzen op een derge­lijke
algemene tendenz om te trachten tot externe uniformiteit te
komen.
Uit den aard der zaak zijn in verschillende landen, ook in Ne­derland,
voor bepaalde bedrijfstakken wel handleidingen aanwezig
omtrent de meest wenselijk geachte administratie voor onderne-
225
24 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
mingen van die bedrijfstak, doch niet zodanig dat werkelijk ge­sproken
kan worden van een tendenz tot uniformiteit als wij in
Amerika en Duitsland hebben aangetroffen.
Volledigheidshalve willen wij nog wijzen op een toepassing van
het beginsel der externe uniformiteit op een ander terrein dan de
externe bedrijfsvergelijking.
Bij het bankgiroverkeer komen de daaraan deelnemende instel­lingen
doorlopend in de noodzakelijkheid, van buitenaf ontvangen
mededelingen onverkort en gelijkluidend aan hun cliënten door te
geven. Er zijn in Nederland verschillende voorstellen geweest om
tot dit doel voor alle banken uniforme formulieren te ontwerpen,
welke de arbeid aan het overschrijven der mededelingen verbonden
met de daaraan onvermijdelijk vastzittende foutenkansen zouden
kunnen vermijden. Zonder op de oorzaken daarvan in te gaan kun­nen
wij hier volstaan met de vermelding van het feit, dat tot op
heden in Nederland een dergelijke uniformiteit, die ongetwijfeld zeer
nuttig zou kunnen zijn, niet kon worden bereikt.
In Duitsland daarentegen worden door een aantal banken voor
het giroverkeer uniforme formulieren gebruikt, terwijl het „Giro-verband
der deutschen Sparkassen" eveneens, meer op haar eigen
bedrijf ingestelde, uniforme formulieren in gebruik heeft genomen,
welke mede in het gewone bankgiroverkeer worden toegelaten.
Ook op andere onderdelen van het bankwezen — wij denken
b.v. aan het incassoverkeer — zou grotere uniformiteit tot ratio­nelere
arbeidsmethoden moeten kunnen leiden.
IX. EXTERNE UNIFORMITEIT ALS MIDDEL BIJ CONVEN­TIES
EN KARTELS.
Conventies en kartels, in het algemeen ondernemers-overeen­komsten,
kan men beschouwen als verschijningsvormen van „orde­ning",
uitgaande van de producenten en tot doel hebbend, de winst­mogelijkheden
van de aangesloten ondernemingen te vergroten. Wij
zullen niet treden in een beschouwing van de middelen welke aan­gewend
worden om dit doel te bereiken, aangezien wij daarmede
226
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 25
de grenzen van ons onderwerp zouden overschrijden. Desondanks
zullen wij enige dezer middelen wel moeten noemen om na te gaan,
in hoever daarbij de externe uniformiteit als hulpmiddel in aan­merking
komt.
Uit een oogpunt van doeltreffende controle op de naleving der
kartelbepalingen is vrijwel steeds uniformiteit, althans in de hoofd­lijnen
der administraties, wenselijk. Slechts daardoor ontstaat de
mogelijkheid een voldoende vergelijking te treffen tussen de cijfers
van de aangesloten ondernemingen voor den accountant, die de na
leving der bepalingen heeft te controleren.
Naarmate de ondernemersovereenkomst dieper ingrijpt in de vrij­heid
van handelen van de aangesloten ondernemingen, neemt de
behoefte aan uniformiteit toe. Dit is met name het geval daar, waar
men een prijsconventie heeft die kan leiden tot sluiting van onder­nemingen
welke de minst rendabele verhoudingen aanwijzen.
Teneinde hier een werkelijk verantwoord besluit te kunnen nemen
is kennis van de kostprijs in al zijn geledingen van alle aangesloten
ondernemingen op zodanige wijze, dat de overeenkomstige fac­toren
onderling vergelijkbaar zijn, een gebiedende eis. En deze is
slechts te verwezenlijken bij een algeheel doorgevoerde uniformiteit.
Het komt ons voor, dat een nadere motivering van deze mening,
na hetgeen in voorgaande hoofdstukken is opgemerkt, achterwege
kan blijven.
X. EXTERNE UNIFORMITEIT ALS MIDDEL BIJ PUBLIEK­RECHTELIJKE
ORDENING.
Persoonlijk zien wij als doelstelling van een eventuele publiek­rechtelijke
ordening van de samenleving het bevorderen van de
meest doelmatige verdeling van de aanwezige productieve krachten
op dusdanige wijze, dat de productie zo nauw mogelijk de con­sumptieve
behoeften volgt. Of de verwezenlijking van dit doel be­hoort
te geschieden door het verbindend verklaren van onderne­mersovereenkomsten,
door instelling van een planmatige huishou­ding
dan wel door corporatieve opbouw der maatschappij kan hier
onbesproken blijven.
227
26 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
Met opzet hebben wij gesproken van „publiekrechtelijke" orde­ning
om te laten uitkomen, dat hierbij geen sprake meer is van
een geheel vrijwillige aaneensluiting, zoals bij conventies en kartels,
die hoogstens tegen outsiders economische dwangmaatregelen kun­nen
nemen, doch integendeel van een verplichte aaneensluiting,
waarbij de overheid haar gehele apparaat aan dwangmiddelen inzet
tegen degenen, die aan de aaneensluiting zouden willen trachten
te ontkomen.
Nog zouden wij willen opmerken, dat wij hier onder Overheid
niet slechts de Regering in engere zin begrijpen, doch mede alle
door haar gecreëerde of gesanctioneerde organen, welke met de
leiding en uitvoering der ordeningsmaatregelen zijn belast.
Welke weg men ook kiest om tot de ordening te geraken, één
ding staat vast: de Overheid neemt een geweldige verantwoorde­lijkheid
op zich ten aanzien van de volkshuishouding, niet alleen
met betrekking tot de hoeveelheid goederen, welke ter beschikking
komt, maar nog veel meer ten aanzien van de prijzen, waartegen
die hoeveelheid aan de consumenten zal worden geleverd. Wij mer­ken
hierbij op, dat in de geordende samenleving de relatie tussen
aangeboden hoeveelheden en prijzen veel minder innig zal kunnen
zijn dan in de op het vrije ruilverkeer gebaseerde maatschappij
het geval is, zodat er inderdaad plaats is voor onderscheiding in
verantwoordelijkheid voor hoeveelheden en voor prijzen.
Juist ten aanzien der prijzen is de verantwoordelijkheid der Over­heid
zo groot, omdat de doelstelling der publiekrechtelijke ordenin.^,
een redelijke voorziening in de behoeften der Volkshuishouding,
redelijke prijzen veronderstelt, terwijl de verplichte aaneensluiting
c^ in het vrije ruilverkeer aanwezige normale prijscorrectie door de
concurrentie der ondernemingen onderling in zeer belangrijke mate
opheft.
Wij zien hiermede herleven het oude vraagstuk van het „justum
pretium", doch nu niet meer, als voorheen, in de vorm ener theore­tische
gewetenskwestie voor den individuelen ondernemer, doch
thans als practisch, om afdoende oplossing vragend, probleem ener
zich reorganiserende samenleving.
In laatste instantie komt het bedoelde vraagstuk neer op een zo
228
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 27
juist mogelijke, en voor alle, tot een zelfde bedrijfstak behorende,
ondernemingen uniforme, kostprijsbepaling. Slechts door vaststel­ling
der werkelijke kosten, en bestudering der oorzaken van de on­derlinge
afwijkingen der kosten in de bedrijven, factor voor factor,
zal het mogelijk zijn te zoeken naar hetgeen als redelijke norm mag
worden aangemerkt. De ervaring, welke wordt opgedaan met de
huidige crisiswetgeving, waarbij somtijds normen worden toegepast
waarvan men zich moet afvragen hoe deze tot „norm" konden wor­den
gepromoveerd, leidt tot grote voorzichtigheid. Ze leidt ons in
het biezonder tot de conclusie, dat alleen algehele uniformiteit in
de kostprijsbepaling de noodzakelijke gegevens zal kunnen ver­schaffen.
De problemen die daarbij zullen ontstaan zijn vele. Wij zullen
ter illustratie van onze opvatting enkele der naar onze mening be­langrijkste
te regelen punten vermelden:
1. Omschrijving van de begrippen grondstoffen en hulpstoffen en
van de plaats in het bedrijf, tot welke de kostprijs daarvan zal
worden bepaald;
2. Vaststelling van de wijze, waarop het verbruik dezer artikelen
zal worden gemeten;
3. Vaststelling van hetgeen van de loonuitgaven als directe, wat
als indirecte lonen zal worden beschouwd;
4. In bedrijven met gevarieerde productie, op welke wijze de om­slag
der indirecte en algemene kosten zal dienen plaats te vin­den;
5. Een beslissing ten aanzien van de vraag, of renten over het
in de productie geïnvesteerde kapitaal in de kostprijs zullen
worden opgenomen, en zo ja, vaststelling van dat geïnvesteerde
kapitaal en van de aan te wenden rentevoet;
6. Beantwoording van de vraag, welke risico's bij de productie nog
voor rekening van de producent blijven en dus een beloning be­horen
te vinden in de verkregen prijzen, en welke risico's als
gevolg van de ordening zijn weggevallen, zodat vergoeding
daarvoor achterwege kan en derhalve ook behoort te blijven.
Wanneer men zich van deze, als voorbeeld bedoelde en derhalve
229
28 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
allerminst op volledigheid aanspraak makende, opsomming reken­schap
geeft, moet men wel met ons tot de conclusie komen dat,
zelfs zo mogelijk nog meer dan in de hiervoor behandelde gevallen,
bij publiekrechtelijke ordening een afzonderlijke beschouw^ing van
de verschillende bedrijfstakken een gebiedende eis is.
Splitsing naar de grootte der bedrijven in groot- middel- en
kleinbedrijf lijkt ons evenzeer wenselijk, en wel om tweeërlei rede­nen.
In de eerste plaats is in het algemeen de betekenis der groot-bedrijven
in het kader van de te nemen maatregelen uit den aard
der zaak het grootst; zij zullen in het algemeen de grootste invloed
hebben op de verzorging der volkshuishouding. En in de tweede
plaats zullen de grote ondernemingen de lasten verbonden aan de
vereiste administratieve maatregelen zoveel beter kunnen dragen,
aangezien zij reeds, wij zouden haast zeggen van nature, met een
omvangrijke administratie zijn belast. In de kleinere bedrijven met
hun eenvoudiger structuur zal, in het algemeen gesproken, met min­der
verstrekkende administratieve maatregelen kunnen worden vol­staan.
Teneinde een uniforme uitvoering der te nemen maatregelen te
bevorderen zullen toezichthoudende organen in het leven moeten
worden geroepen. Steeds weer blijkt, dat zelfs de meest minutieus
ontworpen voorschriften niet in alle opzichten dusdanig kunnen
worden samengesteld, dat op grond daarvan een algeheel uniforme
toepassing mag worden verwacht. In de noodzakelijke behoefte aan
aanvulling, eventueel slechts op ondergeschikte punten, der voor­schriften
kunnen deze toezichthoudende organen mede voorzien. De
techniek der bedrijven en als gevolg daarvan ook de kostenbepaling
is een dusdanig levende materie, dat met wijzigingen in de voor­schriften,
teneinde deze steeds in nauw verband met de behoeften
te houden, terdege behoort te worden gerekend.
XI. DE EXTERNE UNIFORMITEIT EN DE CONTRO­LERENDE
ACCOUNTANT.
Nadat wij in het voorgaande in het kort doelstelling en middelen
der externe uniformiteit hebben behandeld, is er, in het kader van
230
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 29
de bijeenkomst, waarvoor deze inleiding is geschreven, stellig aan­leiding
na te gaan, in hoeverre de arbeid van de controlerende ac­countant
bij het uniformiteitsstreven is betrokken.
Wij mogen in deze kring bekend veronderstellen, dat de contro­lerende
accountant, dat is dus de accountant, die geroepen wordt
om na volbrachte werkzaamheden zo mogelijk de verantwoordings­stukken
ener onderneming van zijn handtekening te voorzien, in­dien
hij zijn taak juist opvat, zich niet zal beperken tot het ver­richten
van de noodzakelijke controie-werkzaamheden, doch dat
deze zich mede met de organisatie en de inrichting der admini­stratie
zal dienen in te laten, zowel om te bereiken, dat als gevolg
ener doeltreffende administratie de daarmede gepaard gaande kos­ten
tot het noodzakelijke minimum worden gebracht, als omdat een
doeltreffende controle een behoorlijk ingerichte administratie ver­eist.
Daarnaast is voor de controlerende accountant een zeer belang­rijk
vraagstuk, in welke mate van uitgebreidheid de verantwoor­dingsstukken
dienen te worden opgesteld. Vooral bij de publieke
onderneming kan men zeer vaak constateren, dat er bij de leiders
een tendenz aanwezig is, door comprimering der cijfers zo min
mogelijk details te verschaffen, terwijl het publiek, bij monde van de
financiële pers of van een enkele aandeelhouder, die daartoe de
stoute schoenen heeft aangetrokken, om meer, uitgebreider of vol­lediger
cijfermateriaal vraagt. Voor den controlerenden accountant
komt dit vraagstuk voornamelijk neer op het zich afvragen, of de
voorgestelde vorm der verantwoording geacht mag worden een
juist beeld te geven van de toestand van de onderneming of van de
behaalde resultaten, of met andere woorden, of de gegeven voor­stelling
niet misleidend zou kunnen werken.
Hiervan uitgaande is het duidelijk, dat voor de accountants een
belangrijke taak is weggelegd bij het ontwerpen der noodzakelijke
schema's en de toelichtingen daarop. Wij lezen ook zowel in de
Amerikaanse als in de Duitse literatuur, dat de bedoelde stukken
steeds door accountants, in overleg met de betrokkenen uit de
betreffende bedrijfstak, werden samengesteld.
De controlerende accountant vindt in de schema's en de toe-
231
30 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
lichtingen, wanneer deze ook een motivering inhouden, wat van
in details afdalende voorschriften mag worden verwacht, een zeer
belangrijke steun bij zijn inrichtingsarbeid. Hoe ver die steun kan
gaan hangt wel voornamelijk af van de omvang van hetgeen om­trent
de uniformiteit dwingend is voorgeschreven. Om een voor­beeld
te noemen hebben de voorschriften voor de levensverzeke­ringsondernemingen
omtrent de inrichting der balans den accoun­tant
ontheven van het overwegen van de vraag, of hij een jaar­balans,
waarop alle beleggingen in één bedrag zonder enige speci­ficatie
zijn opgenomen, kan tekenen: hij zal dit moeten weigeren,
omdat een dergelijke publicatie in strijd zou zijn met de wet. Hier
is de steun, zo die al nodig mocht zijn, een zeer krachtige. Om­trent
de inrichting der administratie zelve is daarentegen — dit is
ook volkomen logisch in verband met het doel dezer voorschriften -
in het geheel niets bepaald, zodat hier hoogstens steun wordt gevon­den
voor het antwoord op de vraag, welke gegevens minimaal
dienen te worden verkregen, doch niet omtrent de wijze, waarop men
tot kennis van die gegevens zou kunnen komen.
Wanneer nu voor deze bedrijfstak een uniforme boekhouding zou
zijn ontworpen zou deze op die vraag een antwoord geven en daar­door
voor den accountant bij zijn streven naar een doeltreffende
administratie een steun bieden, die ongetwijfeld niet te laag moet
worden aangeslagen, doch desondanks niet steeds voldoende zal
zijn, om het gewenste te bereiken. Gesteld echter, dat ook die uni­forme
boekhouding deel van de voorschriften zou uitmaken: dat in
dat geval daardoor een zeer krachtige steun zou ontstaan behoeft
wel geen betoog.
Wij zijn echter van mening, dat zelfs bij de meest uitvoerige en
uitgebreide voorschriften nimmer de controlerende accountant zal
en kan worden ontheven van de taak, de organisatie zelve der ad­ministratie
in de door hem gecontroleerde ondernemingen nauwlet­tend
te bewaken, zowel om de meest doeltreffende uitvoering te be­vorderen,
als ook om de interne controle te verzorgen. Want voor­schriften
kunnen wel aangeven wat zal dienen te geschieden, doch
nimmer in details hoe de uitvoering moet geschieden. Tenslotte kan
men niet, zonder totale opheffing van de bedrijfsvrijheid, zonder
232
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 31
de ondernemer geheel en al tot ondergeschikte uitvoerder te maken,
de innerlijke sfeer der individuele ondernemingen aan elkander ge­lijkmaken,
zo dit al überhaupt mogelijk is.
Ook de controlerende taak in engere zin wordt beïnvloed door
invoering van uniformiteit. De vraag of een bepaalde boeking als
juist kan worden beschouwd zal in vele gevallen haar beantwoor­ding
vinden in de voorschriften; ook hier is de mate van de ge­boden
steun bij de beoordeling afhankelijk van de uitgebreidheid
der dwingende voorschriften, omdat de keuze der als juist te be­schouwen
boekingsmogelijkheden door dwingende voorschriften
noodzakelijk moet worden beperkt.
Wanneer men, zoals wij, controle definieert als het toetsen van
het waargenomene aan een zekere norm, zal men tot de conclusie
moeten komen, dat door concretisering der normen, zoals die in
uniforme voorschriften plaats vindt, de taak van den accountant ver­licht
wordt en zijn verantwoordelijkheid meer wordt bepaald.
Als gevolg van de uitvoering van met publicatie gepaard gaande
externe uniformiteitsmaatregelen verkrijgen de controlerende ac­countants
de beschikking over een zeer belangrijk cijfermateriaal
van de bedrijfstak, vooral ten aanzien van de kostenopbouw. Hier­van
kan gebruik worden gemaakt bij de controlearbeid, door de in
de gecontroleerde onderneming gevonden grootheden te verge­lijken
met de overeenkomstige grootheden uit andere ondernemin­gen
of groepen van ondernemingen, niet alleen ter beoordeling van
de bedrijfszuinigheid, doch ook om mogelijk aanwezige fraudes op
het spoor te komen. De betekenis van de gefundeerde bedrijfsverge­lijking
voor de fraude-controle lijkt ons zeer belangrijk.
Dit overdenkende dient toch gewaarschuwd te worden tegen mo­gelijke
misvatting. Men zou misschien tot een zo grote belangrijk­heid
van de controlerende betekenis der bedrijfsvergelijking kun­nen
besluiten dat men zou menen, dat de arbeid van de controle­rende
accountant ten aanzien van de bedrijfskosten nu ook kan
worden beperkt tot deze vergelijking. Dit nu zou ons een totaal
verkeerde opvatting lijken. Wij zijn van mening dat de detailcon­trole
nimmer geheel kan worden achterwege gelaten, doch dat de
bedrijfsvergelijking als aanvullend controlemiddel moet worden be-
233
32 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
schouwd. Maar dan ook als een zodanig belangrijke aanvulling dat
in bepaalde omstandigheden daardoor ongetwijfeld bekortingen in
de detailcontrole zullen kunnen worden aangebracht. Als enig con­trolemiddel
achten wij dit middel echter absoluut ondeugdelijk.
Voor de niet deskundige kan dit met een voorbeeld op een ander
terrein vermoedelijk op eenvoudige wijze duidelijk worden ge­maakt.
Gesteld dat in een bepaalde bedrijfstak blijkt, dat de post
„Debiteuren" in de balans ongeveer twee maanden omzet groot is,
dan zal men uit het feit, dat in één der individuele ondernemingen
eveneens deze verhouding aanwezig is, stellig niet willen afleiden,
dat dus en derhalve de vorderingen alle volwaardig zijn en dat er
generlei fraude daarmede heeft plaatsgevonden. Het zal voor een
ieder duidelijk zijn, dat ondanks de bedoelde overeenstemming, een
nauwkeurig onderzoek noodzakelijk is om het bestaan en de vol­waardigheid
der vorderingen vast te stellen. En mutatis mutandis
geldt dit voor alle toepassing van standaarden of normen voor con­trole-
doeleinden.
In voorgaande hoofdstukken hebben wij gesteld, dat behoorlijke
naleving van uniformiteitsvoorschriften de instelling van een toe­zichthoudend
orgaan vereist. Hier kan de vraag rijzen, of dit toe­zicht
niet door de controlerende accountants mede kan worden uit­geoefend,
of omgekeerd de arbeid van deze laatsten tevens door
het toezichthoudend orgaan kan worden verricht. Het samenvallen
van beide functies zou, althans op het eerste gezicht, rationeel kun­nen
worden geacht.
Het uitoefenen van het toezicht op de naleving der voorschriften
door de individuele controlerende accountants zou de uniformiteit
stellig niet bevorderen. Volkomen te goeder trouw kunnen verschil­lende
personen hetzelfde voorschrift verschillend interpreteren, ieder
voor zich veronderstellende, dat hij de enige juiste interpretatie
volgt. Wij behoeven slechts te herinneren aan de velerlei strijdpun­ten
op civiel- en fiscaalrechtelijk gebied, welke uit verschillende in­terpretatie
van eenzelfde voorschrift zijn geboren, om ons van een
nader bewijs van het gestelde ontslagen te kunnen achten. Slechts
234
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 33
door instelling van een centrale instantie kan de gewenste unifor­miteit
worden verkregen.
Enigszins overdreven zou men kunnen zeggen, dat bij de toe­passing
der voorschriften het er minder op aankomt, hoe ze worden
geïnterpreteerd, mits ze vooral maar uniform worden toegepast.
Men ziet inderdaad in de practijk bij verschillende grote concerns,
dat men zich ter verzekering van een uniforme toepassing der voor­schriften
bedient van de hulp van reizende accountants, terwijl men
daarnaast in elk land controlerende accountants heeft.
Het omgekeerde is eerder mogelijk, n.l. dat het toezichthoudend
orgaan de functie van den controlerenden accountant overneemt.
Ten aanzien van de verzorging van het uniformiteitsstreven is hier­tegen
geen bezwaar te maken. Men komt deze samenvoeging ook
practisch wel tegen bij kartels, waar de kartel-accountant tevens
belast is met de accountantscontrole bij een of enkele der leden
van het kartel.
Desondanks komt het ons voor, dat deze vermenging van func­ties
weinig aanbeveling verdient. Het is nu eenmaal een psycholo­gisch
feit, dat men in het maatschappelijk verkeer in de toezicht­houdende
functie als hierbovenbedoeld prefereert te ontmoeten per­sonen,
die niet reeds uit anderen hoofde met een der onder het­zelfde
toezicht vallende ondernemingen in nauwere betrekking
staan. Met dergelijke psychologische gevoeligheden behoort uit den
aard der zaak rekening gehouden te worden.
Een samenwerking tussen het toezichthoudend orgaan en de con­trolerende
accountant, welke op het door beiden bestreken terrein
kan worden geschapen, is uitermate wenselijk om nodeloze dupli­cering
van arbeid te voorkomen. Deze samenwerking zal in het al­gemeen
tot een dusdanige werkverdeling leiden, dat de controle­rende
accountant zijn volle arbeid blijft verrichten en dat het toe­zichthoudend
orgaan zich bepaalt tot kennisneming van de opmer­kingen,
welke op het gezamenlijke gebied door den controlerenden
accountant zijn gemaakt en tot een dusdanige aanvullende controle
als voor zijn specifieke taak noodzakelijk wordt geacht.
235
34 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
Samenvoeging van de functies van kartelaccountant en van het
toezichthoudend orgaan daarentegen moet zeer wel mogelijk wor­den
geacht. Beide functies bestrijken de gehele bedrijfstak — de
karteiaccountant misschien niet voor honderd procent — en beide
hebben tot specifieke taak, de naleving van bepaalde voorschriften,
die zeer nauw met elkander in verband staan, te constateren.
XII. SLOTWOORD.
Wij zijn hiermede gekomen aan het eind van de behandeling van
ons onderwerp. Zeer stellig is dit met de enkele opmerkingen, welke
wij ter zake hebben gemaakt, niet uitgeput; het biedt zovele moge­lijkheden
tot beschouwing omtrent de onderdelen daarvan, dat bij
voortgezette bestudering ongetwijfeld een schriftuur te leveren zou
zijn van een omvang, die verscheidene malen groter is dan dat
hetwelk voor U ligt. Het doel, waarvoor deze verhandeling ge­schreven
werd noopte ons echter tot beperking. Het zou ons een
grote voldoening zijn, indien wij er in geslaagd zouden zijn met de
gemaakte aantekeningen de belangstelling voor dit onderwerp in
Nederland een nieuwe prikkel te hebben gegeven.
De conclusies, waartoe wij zijn gekomen, hebben wij in een
twaalftal stellingen, welke hierachter zijn opgenomen, neergelegd.
Wij vertrouwen, daarmede de debatten een bruikbare basis te heb­ben
verschaft.
Ten slotte willen wij niet eindigen zonder degenen, die zo vrien­delijk
waren ons bij de bestudering van ons onderwerp met raad
en daad ter zijde te staan, onze grote erkentelijkheid voor de daar­door
geboden steun te betuigen.
236
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 35
STELLINGEN.
1. In het bedrijfsleven zijn te onderscheiden de behoeften aan
interne en externe eenvormigheid. De hoofdinhoud van het re­feraat
is de externe eenvormigheid.
2. Als doelstelling van externe uniformiteit kan men zien:
a. bescherming van crediteuren en aandeelhouders;
b. de mogelijkheid om tot uitwisseling van gegevens te komen
ter bereiking van de hoogst mogelijke graad van efficiency
binnen de bedrijfstak;
c. het verschaffen van gegevens aan de leiding bij het tot
stand komen en het handhaven van conventies en kartels;
d. het verschaffen van gegevens aan de regelende instanties
in een meer geordende samenleving.
3. De uniformiteit is derhalve nimmer doel, doch steeds middel.
4. Voor het sub 2a gestelde doel valt de nadruk op eenvormigheid
van balansen.
5. De sub 2b genoemde doelstelling betreedt het terrein van kos­ten-
en winstbepaling en maakt het noodzakelijk, uniforme
kostprijsmethoden te gebruiken.
6. De behoefte aan gegevens van conventies, kartels en van de
meer geordende samenleving wordt bepaald door de mate en
de wijze van samenwerking resp. ordening; zij ligt in elk ge­val
voornamelijk op het terrein van de kosten- en winstbe­paling.
7. Uniformiteit, uitsluitend als eenvormigheid, is van geen bete­kenis,
indien niet de inhoud der te vergelijken gegevens homo­geen
is.
237
36 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING,
8. Alleen dwingende voorschriften kunnen deze uniformiteit naar
vorm en inhoud verwezenlijken.
9. Deze voorschriften moeten niet beperkt blijven tot onderne­mingen
met bepaalde rechtsvormen, doch behoren alle onder­nemingen
ongeacht hunne rechtsvormen te omvatten.
10. De voorschriften moeten per bedrijfstak worden gegeven en
niet voor alle bedrijfstakken gezamenlijk, wil men een vol­doende
aansluiting tussen bedrijf en voorschriften bewerkstel­ligen.
11. Onderscheiding binnen elke bedrijfstak naar de omvang der
ondernemingen is wenselijk.
12. Invoering van bedoelde voorschriften maakt instelling van rege­lende
en toezichthoudende organen dwingend noodzakelijk.
BOEKHOUDING EN KOSTPRIJSBEPALING 37
LITERATUURLIJST.
E. Léautey & Guilbault, La science des Comptes, 38e druk.
Karl Beck, Selbstkostenrechnung in Papierfabriken.
Karl Beck, Ein Normalkontenplan für die gesamte Papierindustrie.
E. Schmalenbach, Dynamische Bilanz, 4e druk.
E. Schmalenbach, Der Kontenrahmen.
M. H. Binger, Administratie en kostprijsberekening voor boekdruk-kerijen.
Ch. Harrison, Cost Accounting to aid Production.
Ir. J. C. Boot, Uniform Systeem van boekhouding voor suikerfa­brieken
op Java.
Referaten en verslag van het 5e Internationaal Congres voor We­tenschappelijke
bedrijfsorganisatie, Amsterdam 1932.
Uniform Cost Accounting in Trade Associations, drie deeltjes, uit­gave
Chamber of Commerce of the U.S.
Developing the Uniform Cost Accounting Manual, uitgave Cham­ber
of Commerce of the U. S.
Reichskuratorium für Wirtschaftlichkeit, Veröffentlichungen, Ein-heitsbuchführung:
1. (R.K.W. No. 9) Mittlere Maschinenfabriken.
2. (R.K.W. No. 14) Braunkohlenbergbau.
3. (R.K.W. No. 33) Mittlere Eisengieszereien.
4. (R.K.W. No. 34) Webereien.
Richtlinien für eine Betriebsbuchhaltung in Papierfabriken, Veröf­fentlichungen
der Studienkommission für das Rechnungs-wesen
in der Papierindustrie, II & III Teil.
Publications of the Graduate School of Business Administration,
George F. Baker Foundation, Harvard University:
Bulletin 84 Expenses & Profits in the Chain Grocery Business in
1929.
Bulletin 86 Operating Results of Shoe chains in 1929.
„ 87 Operating Results of Drug chains in 1929.
„ 95 Expenses & Profits of Variety chains in 1933.
„ 96 Operating Results of Department and Specialty Stores
in 1934.
239
38 UNIFORMITEIT IN JAARREKENING, ENZ.
TIJDSCHRIFTARTIKELEN.
Prof. J. G. Ch. Volmer, Normaalboekhoudingen (Maandblad voor
het Boekhouden, September 1921).
R. Fischer, Normalisierung der kaufmannischen Buchführung
(Archiv für das Revisions- & Treuhandwesen, Mei 1927).
Karl Beck, Verrechnungspreise in der Papierindustrie (Betriebs-wirtschaftliche
Rundschau, Maart 1927).
A. B. Gunnerson, Outlook for Uniform Accounting under the Na­tional
Industrial Recovery Act. (N.A.C.A. Bulletin I, August
1933).
240